Павлодар облысыныѕ ірі ґндіріс ќалаларындаєы аєаш-бўта ґсімдіктерініѕ ауру ќоздырєыш саѕырауќўлаќтары
Өсімдіктерді, ағаштарды зақымдайтын саңырауқұлақ аурулары
жүктеу/скачать 100 Kb.
|
| 6 Өсімдіктерді, ағаштарды зақымдайтын саңырауқұлақ аурулары
Мәдени өсімдіктермен ағаштектес өсімдіктердің зақымдануы эеономикаға көп әсерін тигізуде. Тарихтан белгілі өсімдіктердің оның ішінда ауылшаруашылық дақылдарының жаппай ауруға ұшырауынан миллиондаған адамдардың қаза болғаны. Мысалы, Оңтүстік Шығыс Азияда кофеин ағашының тат эпифитоттормен зақымдануынан плантацияның жабылып қалуы. Жақында тат эпифитоттарының кең таралуынан Бразилияда кофеин ағашының өспей қалуына қауіп төнді. Болашақ, қазіргі жағдайда төзімді сорттарды ашып өсірудің өзінде өсімдіктерге, орман және ауылшаруашылығында көптеген шығындарға әкеп соғуда. Патогенді саңырауқұлақтар өсімдіктердің көртеген түрлерін әртүрлі ботаникалық тқұымдастарды зақымдауда. Мысалы, Sclerotinia graminearum Elen және Nyphula graminearum Tul, астық тұқымдастарын, кейбір шөптксін өсімдіктерді, қылқан жапырақтыларды бүлдіруде. Паразиттердің кең таралған түрлері бір тұқымдастылық өсімдіктердің әртүрлі түрлерін зақымдайды. Мысалы, Plasmodiophora brasscae Woron крестгүлділердің қоздырғыштары. Көптеген фитопатогенді саңырауқұлақтарда систематикалық топтарға жататын әртүрлілікті көруге болады. Патогеннің бір туысқа жеке түрлерін зақымдауы, Мысалы Lophodermium pinastri Chev, қарағайдың кәдімгі шютте қоздырғышы, Pinus туысына жататын әртүрлі түрдің қылқандарын зақымдайды. Үйеңкінің қара теңбілді қоздырғышы Rhytisma acerinum (Pers) Fr., Acer туысының әртүрлі түрлерінде паразитті түрде өмір сүреді. Облигатты паразиттердің ішінде (ақ ұнтақ, тат саңырауқұлақтары) түрлері (оларды кейде жинақталған деп те атайды). Олардың пішінінде барлық жағынан айырмашылығы бар, бірақ морфологиялық жағынан бірінен бірін айыра алмайсың. саңырауқұлақтардың бір түріндегі осындай формаларды арнаулы формалар деп атайды (латынша аты forma Specialis; қысқартылғанда f.sp немесе f.). Мысалы, ақ ұнтақ саңырауқұлағының түрі Phyllactinia saffulta Sacc., қайыңда, лещинада, букта кездеседі. Ph. saffulta f.coryli., P.saffuita f. fraxini, Ph. sufulta f. Betulae, Ph. sufulta f. carpini және тағы басқалар. Арнаулы түр бойынша паразит өсімдіктің бір түрінде ғана дамуға бейімделген. Бұған мысалы, Peridermium pini Kleb - кәдімгі қарағайдың шайырлы ісігінің қоздырғышы. Бұданда өте ұқшамдалған тек сорттық арналған түрі ғана болады. Физиологиялық нәсілі бойынша тек өсімдіктің бір түрі ғана зақымдайды. Олар көптеген саңырауқұлақтардың әр түрін систематикалық топтарынан белгілі. Патогендердің онтогенетикалық специялизациясы өсімдіктердің өсуіне немесе мүшелердің жасына қарай ерекшеленеді. Мысалы шашылған тұқымды қоздырғыштар бірігші жұмасында зақымдайды. Melampsora pinitorgua Rostr., қарағайдың вертуны, қарағайды 10-12 жасында зақымдайды. Microsphaera alphitoides Cr. et Maubl., еменнің ақ ұнтақ қоздырғышы. Ол тек жас отырғызылған көшеттерді бүлдіреді. Phacidum infestans Karst., қарағайдың қорлы шюттесінің қоздырғышы, жас қылқандарды зақымдайды. Lophodermium pinastri Chev., кәдімгі шюттенің қоздырғышы, керісінше ескі қылқандарды бүлдіреді. Қарастырылған арнаулы типтердің практикалык ерекшелігі өте зор. Өйткені ол өсімдіктің жұқпалы ауруларға төзімділігімен байланысты. Олар селекция жұмысына, ағаш тектерді дұрыс пайдалануға, ормаг шаруашылығында химиялық әдіс жолымен орманды қорғау үшін жасалынатын шаралар қолданылады. Органотропты специализация - бұл патогеннің белгілі бір мүшеге үйреншектігі, ол гистотропты өсімдіктің белгілі бір тканімен қоректенуші. Парионның кейбір қоздырғыш түрлерінде органотропты специализация кең таралған, ол жапырақтарды, бүршіктерді, кейбір кезде эемісті зақымдайды. Мысалы, керісінше Septoria populi Desw., теректің жапырағанаң ақ теңбілінің қоздырғышы, олтек жапырақты, сол жапырақтағы паренхималық тканьді зақымдайды. Кейбірі шірітуді және ісік-некрозды қоздырғыш аурулар ағаш тектес өсімдіктерде бірдей органотропты специализация болуы мүмкін, ағаштың діңін зақымдап, сол арқылы гистотропты специализация әртүрлі болуы мүмкін: біріншілері ағаштың діңінде, ал екіншілері қабығы және камбиін зхақымдайды. жүктеу/скачать 100 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|