Педагогикалық факультеті Дене тəрбиесінің теория мен əдістемеге оқыту кафедрасы «Адам физиологиясы жəне жас ерекшеліктері физиологиясының негіздері»
жүктеу/скачать 495,66 Kb. Pdf көрінісі
|
Дəріс мақсаты: Əр түрлі адамдардың морфофункционалды ерекшеліктеру түрлерімен танысу. Дəріс мазмұны: 1. Мектеп жасына дейінгі, орта мектеп жасындағы балалардың ОЖЖ-нің дамуы 2. Мектеп жасына дейінгі , орта мектеп жасындағы балаларға дене жаттығулардың əсері
Жаңа қыртыс. Ондағы əрекеттік аймақтар мен орталықтар Адамның екі жарты шары қыртысының 96%-ы жаңа қыртыс. Жо-ғарыда көрсетілген 6-шы қабат күратын нейрондық қүрылым жаңа қыртысқа тəн. 128
Жаңа қыртыстың əрекеттік маңызы өте күрделі, ол туралы мəлімет- Т ер осы оқулықтың жоғары жүйке іс-əрекеті тарауында берілді. Бүл арада И.П. Павловтың ми қыртысы қызметі туралы белгілі қысқа анық-тамасын еске түсірген жөн. И.П. Павловтың айтуынша ми қыртысы организм тірлігінің ең жоғары басқарушысы жəне орнын тауып үйым- дастырушысы. Осыған орай əрекеттердің жаңа қыртыстагы орны (ор-талығы) туралы зерттеулер жүргізілді. Ми қыртысы бірнеше əрекеттік аймаққа (зонаға) бөлінеді. Ми сы-ңарларының сезімдік (сенсорлық) аймағы қыртыстың əжептəуір бөлігін қамтиды. Бүлар көбінесе шеттегі қабылдағыштардың ми қыр-тысындағы проекция орны. Мидың əр сыңарының артқы орталық қат-парында (girus postcentralis) денелік (тері, ет, буын қабылдагыштары) жəне вегетативтік сезім проекциясы орналасқан. Мүны І-ші денелік-сезімдік аймақ деп атайды. Ал П-ші сезімдік аймақ І-аймақтан ішкері, Сильвиев сайынан тысқары орналасқан. Оған таламустың артқы жəне вентральдық арнамалы ядроларынан мəліметтер келіп түседі. Денелік-сезімдік аймақтарда талдау, бірлестіру жəне тітіркендіргіштің əсеріне, эсер еткен қабылдау аясына байланысты түйсік дəрежесі өзгерістерін анықтау үрдістері жүреді. Мидың шүйде бөлігінің ішкі бетінде тепкі сайы (sulcus calcarinus) түсында, 17, 18, 19 алаңда көздің торлы қабығының проекциялық алаңы орналаскан. 6, 7, 8 аймақтарда дəм, иіс, ішкі ағзалардың хеморецепторларының проекция аймақтары бар.
сайында, ал көлденең қатпарының 20-21 алаң-дарында сезімдік сөйлеу, тіл орталығы (Вернике) орын алған.
орналасқан. Бүл орталық бүзылса адам сөйлей алмайды, бірақ басқалардың сөзін естиді жəне түсінеді.
орталық қатпарда (girus precentralis) 4-6 алаңда орналасқан. Ми сыңарларының ішкі бетінде жəне мандай бөлімінде қосымша моторлық аймақ бар. Мидың екі жарты шарының қызметі бірдей еместігін 1981 жылы Роджерс Спери (Нобель сыйлығының лауреаты) дəлелдеп берді. Спери мидың сол жақ қыртысы көбінесе екінші сигналдық жүйе қызметін атқарады, яғни сөйлеу, санау, дерексіз ой, дүние тану, пікір тудыру, келешекті болжау. Мүнымен қатар сөйлеу мен қозғалыс қимылдарды үйлестіру қызметін атқарады. Мидың бүл сыңарын дүние тану қызметіне байланысты "оптимист ми" деп сипаттайды. Мидың оң жақ сыңарының кызметі музыканы түсіну, көргенді дəл суреттеу, сыртқы ортаға бейімдеу, бағдарламалық жəне қабыл-дағыштардан түскен хабарларға байланысты ой, пікір тудыру, өткен-кеткен оқиғаларға қарайлау. Бұл мидың қызметі көбінесе мидың сезімдік аймағымен байланысты. Мидың оң сыңарын көбінесе "пессимист" ми деп атайды.
Ми қыртысындағы электрлік құбылыстар Ми қыртысындағы электрлік құбылыстар ондағы нейрондарда туатын токтар мен түйіспелік потенциалдар жиынтығы. Бүл қүбы-лыстарды адамның бас терісінен жазып алуға болады (электроэнцефалография). Ми қыртысындағы электрлік потенциалдар электрлік тербетіліс ретінде тыныштық жағдайда, яғни сырттан ешбір əсерсіз де тіркеледі. Бүлардың жиілігі мен амплитудасы əртүрлі. Қазіргі кезде
электроэнцефалограммадағы электрлік тербелістер жиілігі
мен амплитудасына (шайқалымы) жəне əрекеттік маңызы-на байланысты 4 типке бөлінеді. 1. Альфа - ырғақ - синусоид тəрізді ырғақты тербетіліс, жиілігі секундіне 8-13 рет, амплитудасы 50 мкв. Бүл ырғақ көзін жүмып қимылсыз психикалық тыныштық жағдайда отырған адамда, əсіресе мидың шүйде немесе төбе бөлімінде тіркеледі. 2. Бета - ырғақтың жиілігі секундіне 13 реттен асады, амплитудасы 20-25 мкв, сəуле эсер еткенде мидың шүйде бөлімінде альфа - ырғақты алмастырады жəне ой жүмысында, эмоция кезінде, тітіркендіруді бергенде пайда болады. 3. Тета - ырғақтың жиілігі секундіне 4-8 рет, амплитудасы 100-150 мкв, көбінесе үйықтағанда, гипоксия немесе жеңіл наркоз кезін-де кездеседі. 4. Дельта - ырғақ - ең сирек, секундіне жиілігі 0,5-3,5 рет, амплитудасы жоғары 200-300 мкв. Терең үйқыда, наркозда, гипок-сия жəне мидың патологиясы кезінде тіркеледі. Көптеген зерттеушілердің ойынша ЭЭГ - мидағы ырғақты қоз-дыратын не тежейтін постсинапстық потенциалдардың алгебралық жиынтығы. Электроэнцефалографияның ми қыртысының əр бөлімдерінің əрекеттік жағдайын, ми патологиясының орнын анык-тауда маңызы зор. Соңғы кезде жануарлардың ми қыртысы қүры-лымдарының қызметін анықтауда жеке нейрондардың потенциал-дарын тіркеу əдісі 6.Семинар (практикалық) сабақтардың жоспары. № Тақырып Мазмұны Апта
Əдебиет 1
физиологиясы»
1.Жүйке-бұлшық ет аппаратын əзірлеу а) бас ми мен жұлынды бұзу. б) жанбас нерв талшықтарынан препарат жасау.
в) алақандағы артық бұлшықеттерді бөліп тастап, жүйке-бұлшық ет препаратын дайындау. 2. Əр
түрлі тітіркендіргіштердін жүйке бұлшық ет препаратына əсері 1 Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А.
«Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 3-4 бет
2
физиологиясы»
1. Гальванидің екінші тəжірибесі а) жүйке-бұлшық ет препаратын дайындау б) препараттағы жүйкені, бұлшықеттің жарақаттанған бөлігіне енгізу
2 6-7 бет 3 «Орталық жүйке жүйесінің жалпы физиологиясы» 1. Рефлекторлық доғаны талдау а) рефлекторлық доғаның бөліктері б) жұлын рефлексінің екі нейронды жəне үш нейронды доғалары. 3 6-7 бет
4 «Орталық жүйке жүйесінің жалпы физиологиясы» 1. Рефлекстердің рецепторлы аймақтары а) бақа терісінің əртүрлі рецепторлы аймақтарын тітіркендіру арқылы жұлын рефлексін зерттеу. (иілу, сығылу, жазылу, тітіркену, потирательді рефлекс). Бақа терісіндегі рефлекстердің рецептивті аймақтарының суретін салу. 1. Жұлын рефлекстері: а) тізе рефлексі б) ахил рефлексі
26-27 бет 5 «Орталық жүйке жүйесінің жалпы физиологиясы» 1. Оқшауланған қозудың жүйке талшығы мен өту ерекшеліктері. 2. Жүйке талшығы арқылы қозуды оқшау өткізу
а) бақаның бас миы мен жұлынын бұзу, б) жұлын қабықшаларын қараңыздар 7,8,9 в) шамалы ырғақты тоқ күші арқылы тітіркендіріңдер
5 29-30 бет 6 «Жүйке
бұлшық ет жұйесі жəне оның жас ерекшеліктері»
1. Қанқа бұлшық етінің тіке жəне тіке емес тітіркеніс табалдырығын анықтау 2. Бұлшық еттің қажуын бақылау 3. Қаңқа бұлшық еттін тура жəне тура емес тітіркендіру қарсаңын анықтау. а)жүйке-бұлшық ет препаратын дайындау. б) қаңқа бұлшықетін тура жəне тура емес тітіркендіру қарсаңын анықтау 4. Бұлшық еттің қажу құбылысын бақылау 6 22-23 бет а) жүйке-бұлшық ет препаратын дайындау б) жиырылу амплитудасы жақсы тіркелетін, тітіркену күшін таңдап алу.
7
жүйесі жəне олардың жас ерекшеліктері»
1. Көздің көргіштігін анықтау кесте бойынша 2. Көздің аккомодациясы
7 37-38 бет 8 «Талдағыштар жүйесі жəне олардың жас ерекшеліктері». 1. Көру аймағын анықтау
8 39-40 бет 9 «Жоғарғы жүйке қызметтері (ЖЖҚ) жəне оның жас ерекшеліктері»
1. Бірінші жəне екінші түйсік жүйелер 2. Динамикалық стереотип 3. ЖЖҚ -типтері 4. Тест көмегімен темпераменттің басым түрін анықтау. 9 44-45 бет 10 «Ерікті қимылдар жəне оның жас ерекшеліктері» 1. Қимылды реттеудің көп деңгейдегі сипаты 2. Мидын қызметтік блоктары 3. Қозғалысты жоспарлы басқару
10 47-48 бет 11
«Қан айналымы жəне оның жас ерекшеліктері» 1.Артериялық қысымды өлшеу 2.Кардиореспираторлық индекс арқылы адамның төзімділігін анықтау. (Нəтижесін табу)
11 32-33 бет 12 «Тыныс алу жəне оны жас ерекшеліктері» 1.Кесте бойынша ӨТС анықтау
12
32-33 бет 13
«Қан айналымы» 1.Жүректің жұмысын бақылау
13 17-18 бет 14
«Зат пен қуат алмасу жəне оның жас ерекшеліктері» 1.Негізгі алмасуды анықтау 2.Студентке арналған тəулік рацион құрастыру 14
37-38 бет 15
«Жылу алмасу 1. Жылу өндіру 15 57-58 бет жəне оның жас ерекшеліктері». механизмі 2. Жылу беру механизмі
Осы пəн оқыту бойынша жалпы əдістемелік нұсқаулар: ПОƏК-нің тарауларды мұқият талқылау, пəннің ерекшеліктері бойынша, қолданалатын оқыту əдістер, əдебиет жəне Интернетпен жұмыс жасау бойынша əдістемелік ұсыныстар, семинар, СОӨЖ, СӨЖ, практикалық сабақтарының сұрақтарды конспектілеу қажеттілігі бойынша, СӨЖ сұрақтарды міндетті түрде орындалыу бойынша нұсқаулар, білімді бағалау жөніндегі мəліметтер, бағалау критериялары, сонымен қатар негізгі бақылау түрлері жəне дайындау материалдары бойынша нұсқаулар.
- тақырып - мақсаты – негізгі сұрақтар
- пайдаланатын əдебиет Практикалық сабақтарға əдістемелік нұсқаулар :
. Практикалық сабақ тақырыбы: «Қозғыш ұлпалар физиологиясы» Практикалық сабақ мазмұны: 1.Жүйке-бұлшық ет аппаратын əзірлеу а) бас ми мен жұлынды бұзу. б) жанбас нерв талшықтарынан препарат жасау. в) алақандағы артық бұлшықеттерді бөліп тастап, жүйке-бұлшық ет препаратын дайындау. 2. Əр түрлі тітіркендіргіштердін жүйке бұлшық ет препаратына əсері
1.Дəптерге жүйке-бұлшық ет препаратын дайындаудың негізгі кезеңдерін жазу. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат)
Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 3-4 бет
2 апта : Практикалық сабақ тақырыбы: «Қозу физиологиясы Практикалық сабақ мазмұны: 1. Гальванидің екінші тəжірибесі а) жүйке-бұлшық ет препаратын дайындау б) препараттағы жүйкені, бұлшықеттің жарақаттанған бөлігіне енгізу Əдістемелік нұсқаулар: 1.Студенттерге бұлшық етте жиырылудың пайда болу себебіне түсінік беру. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат)
Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 6-7 бет
3 апта : Практикалық сабақ тақырыбы: «Орталық жүйке жүйесінің жалпы физиологиясы» Практикалық сабақ мазмұны: 1. Рефлекторлық доғаны талдау а) рефлекторлық доғаның бөліктері б) жұлын рефлексінің екі нейронды жəне үш нейронды доғалары. Əдістемелік нұсқаулар: 1.Рефлекс доғасының сызбасын студенттерге салдыру жəне меңгерту. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат) Əдебиет : Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 24- 25 бет
4 апта :
Практикалық сабақ мазмұны: 1. Рефлекстердің рецепторлы аймақтары а) бақа терісінің əртүрлі рецепторлы аймақтарын тітіркендіру арқылы жұлын рефлексін зерттеу. (иілу, сығылу, жазылу, тітіркену, потирательді рефлекс). Бақа терісіндегі рефлекстердің рецептивті аймақтарының суретін салу. 1. Жұлын рефлекстері: а) тізе рефлексі б) ахил рефлексі
1. Жұлын рефлекстері ОЖЖ (ЦНС) –нің қандай бөлімдерімен байланысты, туралы түсінік беру. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.). Əдебиет : Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 26- 27бет
Практикалық сабақ мазмұны: 1. Жүйке талшығы арқылы қозуды оқшау өткізу а) бақаның бас миы мен жұлынын бұзу, б) жұлын қабықшаларын қараңыздар 7,8,9 в) шамалы ырғақты тоқ күші арқылы тітіркендіріңдер
1. Студенттерге тəжірибе нəтижесін жəне қорытындыны дəптерге жаздыру. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.).
: Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 29- 30 бет
6 апта : Практикалық сабақ тақырыбы: «Жүйке-бұлшық ет жүйесі жəне жасқа байланысты ерекшеліктері» Практикалық сабақ мазмұны: 1. Қаңқа бұлшық еттін тура жəне тура емес тітіркендіру қарсаңын анықтау. а)жүйке-бұлшық ет препаратын дайындау. б) қаңқа бұлшықетін тура жəне тура емес тітіркендіру қарсаңын анықтау 2. Бұлшық еттің қажу құбылысын бақылау а) жүйке-бұлшық ет препаратын дайындау б) жиырылу амплитудасы жақсы тіркелетін, тітіркену күшін таңдап алу.
1. Бұлшық ет қажуының дамуына байланысты, бұлшық еттің жиырылу амплитудасының қалай өзгеретінін анықтау. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.). Əдебиет : Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 22- 23 бет
ерекшеліктері» Практикалық сабақ мазмұны: 1.Көздің көргіштігін кесте бойынша анықтау. 2. Көз аккомадациясы.
1. . Көз аккомадациясын анықтауға үйрену. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.).
лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 37- 38 бет
ерекшеліктері»
1.Көру аймағын анықтау Əдістемелік нұсқаулар: 1. . Көру аймағын анықтау тəсілімен танысып, қолдана білу, 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.).
: Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 39- 40 бет.
9 апта : Практикалық сабақ тақырыбы: «Жоғары дəрежелі жүйке əрекеті жəне оның жасқа байланысты ерекшеліктері» Практикалық сабақ мазмұны: 1. Тест көмегімен темпераменттің басым түрін анықтауға үйрену. . Əдістемелік нұсқаулар: 1. . Тест көмегімен темпераменттің басым түрін анықтау 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.).
: Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 44- 45 бет
10 апта : Практикалық сабақ тақырыбы: «Ерікті қозғалыс жəне оның жасқа байланысты ерекшеліктері» Практикалық сабақ мазмұны: 1. Қозғалысты жоспарлы басқару 2.Мидың функционалды блоктары. .
1. Студенттерге ерікті қозғалыс жəне оның жасқа байланысты ерекшеліктері туралы түсінік беру. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.). Əдебиет : Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 47- 48 бет
11 апта : Практикалық сабақ тақырыбы: «Қан айналу жəне оның жасқа байланысты ерекшеліктері» Практикалық сабақ мазмұны: 1. Адамның артериальды қан қысымын өлшеу. 2. Адамның дене төзімділігін кардиореспираторлы индексті есептеу жолымен анықтау. (нəтижесін алу). Əдістемелік нұсқаулар: 1. Студенттерді артериальды қан қысымын өлшеу тəсіліне үйрету. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.).
: Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 32- 33бет
12 апта : Практикалық сабақ тақырыбы: «Тыныс алу оның жасқа байланысты ерекшеліктері» Практикалық сабақ мазмұны: 1. (ЖЕЛ) ЖЕЛ жəне ДЖЕЛ –кесте бойынша жəне номограмм бойынша анықтау (4,с 208-212).
1. (ЖЕЛ) ЖЕЛ жəне ДЖЕЛ –кесте бойынша жəне номограмм бойынша анықтау тəсілдерін меңгеру. 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.). Əдебиет : Бұғыбаева С.Ж., Потапов И.А. «Жалпы физиология» пəнінің лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 32- 33бет
13 апта :
Практикалық сабақ мазмұны: 1. Жүректің жұмысын есептеу 176-177 б. . Əдістемелік нұсқаулар: 1. Жүректің жұмысын есептеу туралы түсінік беру.176-177 б 2.Тақырып бойынша оқулықтар, басқа да көрнектілер қолдану (плакат, т.б.). 3. Жүрек қан тамырлар жүйесінің реактивтілігіне функциональды сынама. 183-184 б.
лабораториялық сабақтарын жургізуге арналган əдістемелік нұсқаулар, 34- 35 бет
жүктеу/скачать 495,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|