Пәні: Психология Тақырыбы: Тұлғаның жеке-дара өзгешеліктері Орындаған
жүктеу/скачать 62,03 Kb.
|
псих бож
- Бұл бет үшін навигация:
- Пәні
- Жоспар I. Кіpicпe 1.1. Тұлға туралы түсінік II. Heriзri белім. Тұлғаның жеке-дара өзгешеліктері 2.1. Темперамент туралы жалпы ұғым
|
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар факультеті Қоғамдық ғылымдар кафедрасы БӨЖ Пәні: Психология Тақырыбы: Тұлғаның жеке-дара өзгешеліктері Орындаған: Әшен Нұрсәт Қабылдаған: Арайлым Үмбетова Тобы: ЖМК-111 Түркістан -2022ж. Жоспар I. Кіpicпe 1.1. Тұлға туралы түсінік II. Heriзri белім. Тұлғаның жеке-дара өзгешеліктері 2.1. Темперамент туралы жалпы ұғым 2.2. Мінездің адам өміріндегі маңызы 2.3. Қабілет Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер тізімі Кіpiспe
Тұлға туралы түсінік.
2.1.Тұлғаның жеке-дара өзгешеліктері Темперамент, мінез, қабілет. Қазіргі кезде темпераменттің сангаиник, флегматик, холерик, меланхолик деп аталатын типтері туралы пси-хологияда ерте замандардан бері қалыптасқан тарихи мәліметтер белгілі бір жүйеге келтірілді. Гиппократтан соң Римнің атақты дәрігері ғалым Гален ( 129-199 ) темпераменттің саныш көбойтіп, он үшке жеткізді. Ол темперамент түрлерін Гиппократтан өзгеше, яғни оның фи-зиологпялық ерекніеліктеріне коса, психологиялык, тіп-тен адамның адамгершілік қасиеттеріне қатысты сапа-лармен байланысты деп түсіндірді.Ал медицина ғылымының ерте замандағы екілдері темперамент жайындағы ілімді ықшамдап,оның бұрын-ғы терт типін сол күйінде қалдырды. XVIII ғасырда атақты неміс философы И.Кант (1724-1804) 1798 жы-лы жарық көрген Антропология деген еңбегінде тем- пераменттің. төрт түріне сипаттама беріп, оларды тек психологиялық қасиеттер деп анықтады.Темперамент туралы ілім жаңа дауірге дейін, кегізінен, психологиялық қасиет деп саналып келді.Осы көзкарасқа сәйкес енді темперамент типтері жайындағы түсініктердің мазмұн-мәнісі де өзгере бастады. Темперамент түрлерін тек физиологиялық қана емес,психологиялық ерекшеліктері тұрғысынан қарастыруға баса мән берілетін болды. Бұл мәселеге келгенде И. Кант-сезім күйінің әрқилы болуы-мен бірге адам өз іс-әрекетінің белсенділік деңгейі ара-сындағы қатынастарға тауелді болып отырады деген пі-кір айтты. Ал XIX ғасырдың соңында әйгілі неміс психологі В. Вундт темпераменттер адамның жан дүние тебі-реністерінің күш-куаты мен жылдамдығының арақаты-настарына тәуелді болады деп есептеді.Мұндай пікірлер темперамент типтеріне түрліше си-паттама беріп, олардың түрлерін әркім өзінше анықтау-ға тырысты. Мәселен, Гален темпераменттің төрт түрі-нің басқа да бірнеше түрі болады десе, өзге зерттеуші-лер алты, тіпті сегіз типі болады деген пікірлер айтты И. Канттан басқа ла бірсыпыра оқымыстылар темпера-мент ерекшеліктерін адамның жеке басына төн мінез-құлық сипаттарынан беліп қарастыра бастады. Алайда, темперамент пен адамның даралық сипаттарын білдіре-тін психологиялық өзгешеліктерді анықтап көрсетудің нақтылы тіректері мен елшемі ұзақ жылдар бойы ай-қындала қоймады. Темперамент туралы ілімнің тарихын сөз еткенде, оның типтерін түсіндіру барысында екі түрлі бағыттың тартысы болғандығын ескерген жен. Оның бірі - неміс психологі Кречмер мен американ психологі Iелдонның темперамент типтері ішкі секреция бездері қызметінің арақатынасына байланысты болады деп санауы, ал екінші бағыт - И. П. Павловтың жүйке жүйесі типтерінің қызметі жайындағы ілімі. Бұл ілім темперамент типтері жайындағы түсінікті ғылыми тұрғыдан дәйектеп, сара жолға салды.Темперамент жайындағы бұл зерттеулерден басқа неміс анатомы Гейне мен көрнекті орыс педагогі П. Ф. Лесгафттың (1837 - 1909) кезқарастарын да атап өткен жөн. Гейне темпераменттердің түрліше болуы жүйке жүйесінің тонусына байланысты десе, орыстың антрополог ғалымы Зеланд мұндай әр түрлілік ми қабықшасын-дағы молекулярлық қозғалыстың жылдамдығы мен бір-келкілігіне байланысты дейді. Ал П. Ф. Лесгафт темпераменттер қан сауыттарының жуандығы мен кендігіне байланысты деген тұжырым айтады. Мінез - бұл адамның әлеуметтік мінез-құлқының ерекшеліпі Ол әлеуметтік топтағы жеке адамның өмір қалпын саулелендіреді және жүктелген іске, адамдарға қарым – қатынасынан керініп отырады. Күнбе-күнгі тіршілікте адам әдетте менмен не көпшіл, қайырымды не саран , биязы не дерекі, батыл не солқылдақ, табанды,ер жүрек не байбаламшыл болып сипатталады. Бұл сөздер арқылы адамның бір нәрсеге (моральдық қасиеттер),не мінез құлық адамына (жеке адамның ерік сапалары) қатысты аталады.Олай болса, мінез негізінде жеке адамның моралдық-еріктік қасиеттері жатады. Жеке адамға не адамдар тобына тән өзіндік қарым-қатынастар,мінез-құлық пен қимыл қозғалыстардың тәсілдері кісінің танымы мен іс-әрекетінде, тәрбие мен өзін-әзі тәрбиелеу процесінде қалыптасады. Іс-әрекеттің әр түрлі болуына және одан алатын әсерге мінездің толысуы мен күші тәуелді болады.Жеке адам тіршілігінің өрісі тар, оп қоғамдық дамудың негізгі бағытынан оқшау жүріп жатса (от басынан әрі аспайтын болса), онда біртіндеп оралымсыз,тартыншақ мінез қалыптасады.Егер осы индивид өмір сүріп тұрған жағдайлар,- деп жазды К.Маркс пен Ф.Энгельс,- оның барша басқа қасиеттерінен тек біреуінің сыңар дамуына мүмкіндік беретін болса, егер жағдайлар тек жеке қасиеттің дамуына уақыт пен материал беретін болса, онда осы индивид сыңар, кемтар дамитын болады.Керсінше,адам айналасынан жан-жақты әсер алатын болса, қоғамдық міндеттерді шешуге белсенді араласса, ол жарқын өмір сүреді, оның өмірінің басқа жақтары сияқты ойлауы да жан-жақты жетілген болады. Бала мінезінің қалыптасуына семья мен мектеп өмірінің моральдық-психикалық атмосферасы үлкен асер етеді. Буржуазиялық қоғамда адам жергегінен бизнесменнің, не итаршы малайдың, не жұмысшы мен ұсақ қызметкердің, фермердің психологиясын бойына сініре еседі.Жолдастық өзара жәрдем, ынтымақшылдық еріс алған социалистік қоғамда совет адамдарының бойында коллектившілдік, сергектік, ілтипаттылық, мақсаттылық және табандылық сияқты тамаша қастеттер қалыптасып отырады. 2.1. Темперамент туралы жалпы ұғым Темперамент - жүйке жүйесінің тума касиеттерінен туындайтын адамның жеке өзгешеліктерінің бірі. Ол адамдардың эмоциялық қозғыштығынан, жалпы белсенділігінен жақсы байқалады. Темперамент - организмнің физиологиялық өзгешеліктерімен, әсіресе, жоғары жүйке қызметінің тума қасиеттері мен шарттас психикалық құбылыс. Темперамент адамның жалпы қозғалысынан да (мәселен, біреулер шапшан қозғалады, тез қимылдайды, енді біреулер жай қимылдап, асықпай істейді), психиканың күші мен тереңдігінен де (мәселен, біреу ежет, алғыр болса, екінші біреу керісінше, сылбыр, жігерсіз болады ), адамның көңіл күйінің ерекшеліктерінен де (салмақты, тұрақты, жеңіл, тұрақсыз т.б.) эмоция сезімдерінен де ( біреу сабырлы, екінші біреу күйгелек т.б.) жақсы байқалып отырады. Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде - ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. з. д. 460-356 ) еңбектерінде бұл жәнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ Олар: денені жылытып тұратын - қан, салқындататын - шырын (слизь). құрғататын - бауырдағы сары өт жане оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы терт түрлі сұйықтың, араласуының пропорциясын грекше красис деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен. Сөйтіп, Гиппократ және оның шәкірттері адамдағы темпераменттердің әр түрлілігі организмдегі осы төрт түрлі сұйық, заттың бір-бірінен аз - көптінгіне байланысты деп түсіеген. Мәселен, организмде қанның пропорциясы артық болса, оп сангвиникалық ( патынша сангиус- қан ), ал шырын басым болса ( грекше флегма - шырын ), флегматик темперамент деп; ол организмде қара өт басым болса меланхолик ( грекше (мелай - нахоле - қара ет). организмде сары ет басым болса, хоперик (грекше холе - өт ) темпераменті деп аталған. Гиппократ организмдегі сұйық заттардың бірінен екіншісінің басым болуы кейбір аурулардың шығу тарихын түсіндіруге де болады деді, ол мидың релін түсіне білді, оны бездердің бірі деп санады.Бұл - адамның жеке ерекшеліктерін жаратылыстықғылыми зерттеудің алғашқы қадамы еді.Рим дәрігері Гален темпераменттің санын он үшке жеткізді. Гален организмде жылулық неғұрлым басым болса, адамның темпераменті күшті болатындығын, денесі салқын болса, темпераменті баяулайтынын айтты. Бұл секілді түсініктердің прогрессивтік маңызы зор, өйткені адамның төнін зерттеу, тажарибеге кеңіл аудара бастау сол кезде кең жайылған, жан тәнге байланыссыз нәрсе дейтін теріс півірге берілген үлкен соққы еді.Орта ғасырдағы ғалымдар темпераментті организмдегі химиялық заттардың құрамына байланысты түсіндіруге тырысты. Кейіннен темперамент организмнің түрліше физиологик ерекшеліктеріне, атап айтқанда, қан жолы жүйесінің құрылысына, зат алмасуға, ішкі секреция бездеріне т.б. байланысты деген пікірлер де тарады. Неміс философы И. Кант ( 1724-1804) өзінің Антропология деген еңбегінде темрпераметтің терт түрі туралы толық психологиялық сипаттама берді. Бірақ ол темперамент пен мінез ұғымдарының бір -біріне балама ретінде қарастырады. Темперамент туралы теориялар XIX ғасырдың аяқ кезінде де кең әріс алды. Мәселен, неміс анатомы Гейне темперамент-тердің түрліше болуы жүйке жүйесінің тону сына байланысты десе, орыс антропологы Н. Л. Зеланд (1833-1902) ми қабықшасындағы молекулярлық қозғалыстың жылдамдығы мен біркелкілігіне байланысты деді. Көрнекті орыс педагогы П. Ф.Лесгафт (1837-1909) темпераменттерді қан сауыттарының жуандығы мен кендігіне байланысты деп тұжырымдады. Темпераменттердің физиологиялық негіздерін ғылыми тұрғыдан дәйекті етіп түсіндірген академик И. П. Павловтың ілімі темперамент туралы түсінікті ғылыми сара жолға түсірді. Жүйке жүйесінің типтері ми қабығындағы қозу, тежелу процестерінің үш негізгі белгісінің (күші, тепе-теңдігі, қозғалғыштығы) жиынтығынан құрастырылады.Жүйке процестерінің күшіне - ми қабығының жұмыс істеу кабілеттігі, яғни сыртқы ортаның түрлі тітіркендіргіштеріне мидың тезімділігі жатады. Жүйке жүйесінің тепе -тендігі деп қозу мен тежелудің бір - біріне тең келуін айтады. Жүйке процестерінің қозғалғыштығы деп олардың бірінің екіншісіне алмаса алу кабілеттігін айтады.Сөйтіп, И. П. Павлов ілімінің айтуынша, жүйке жүйесінің әрбір типінің үш белгісі болады.Мәселен, күшті типтердің бірі - ұстамсыз тип - жұмыс ісиеу қабілеті күшті,қозу, тежелу процестері бір-бірімен сәйкес келмейтін (козуы ылғи да басым келіп отыратын ) ерекшке қозғалыстағы тип. Күшті типтердің екіншісі - ширақ типтер деп аталынады. Мұнда қозу мен тежелу процестері бір-біріне тең келіп, тез алмасып отырады. Күшті типтің үшіншісі - қозу мен тежелу бір-біріне тең, бірақ алмасуы саран, баяу қозғалатын тип.Әлсіз типте қозу мен тежелу процестері баяу керініп отырады. Күшті тітіркендіргіштердің әсерінен туатын шектен тыс тежелулер де әлсіз типте жиі болып отырады. Мұндайда кейде күшті типтер сыртқы дүниеден келетін түрлі әсерлерге төзімді келсе, әлсіз тип мерт сынып кететін болады. Павлов ашқан жүйке жүйесінің негізгі типтері темпераменттердің физиологиялық негіздерін жақсы түсіндіреді. Павлов сангвиниктерді - ширақ, жүйке жүйесі күшті, қозуы мен тежелуі тең, қозғалғыш адам; холерикті - ұстамсыз, жүйке жүйесі күшті, қозуы тежелуінен басым; флегмотиктерді жүйке жүйесі күшті, қозуы мен тежелуі бір-біріне тең болғанмен, қозғалысы баяу здамдар десе, мелонхоликтерді - жүйке жүйесі алсіз типті адамдар деп сипаттайды. И. П. Павлов осы айтылған негізгі типтерден басқа да аралас, кешпелі типтердің кездесетіндігін айтты. Мәселен, ұстамсыз типтің өзінен қозуы ерекше күшті, тежелуі алсіз және қозу мен тежелуі бірдей күшті (бірақ аз да болса қозуы басымдау тұратын ), сонымен қатар қозу мен тежелудің күші тепе-тең келетін варианттары байқалған. И. П. Павлов жануарлардың жүйке жүйесінің типін айыру үшін жасаған тәжірибесінің кейбір қорытындылары адам темпераменттерінің физиологиялық негіздерін түсінуге толық жарайтындығын көрсете келіп, темпераментке мынадай анықтама береді: Темперамент жануарлар мен жеке адамның жалпы сипаттамасы, әрбір индивидуумның барлық әрекетіне белгілі оң беретін жүйке жүйесінің жалпы сипаттамасы. Соңғы жылдары кернекті орыс психологы Б. М. Тепловтын (1896-1965) лабараториясында жүйке жүйесінің типтері одан әрі зерттеле түсті. Егер, И. П. Павлов өзінің тажірибесін жануарларға жасаған болса, Б. М. Теплов пен оның шәкірттері осындай тәжірибені адамдарға жасады. Бұл зерттеулерде И. П. Павловтың нере жүйесінің төрт түрлі типі туралы ілім адамдардың жеке өзгешеліктерін , әсіресе, оның темпераменттерін анықтауда ерекшк маңыз алатын, бірден- бір ғылыми теория екендігі тағы да дәлелдене түсті. Б. М. Тепловтың-шәкірттерінің бірі В. Д. Небылицин (1930-1972) осындай зерттеулердің бірінде жүйке жүйесінің әлсіз типінің өзі бірнеше варианттарға белінетінін анықтап берді.Темпераменттердің түрлері (Гиппократ терминологиясы бойынша) Жүйке жүйесі- нің типтері (Павлов терми- нологиясы бойынша) 2.2. Мінездің адам өміріндегі маңызы. Мінез - бұл адамның әлеуметтік мінез-құлқының ерекшелігі.Ол әлеуметтік топтағы жеке адамның емір қалпын саулелендіреді жане жүктелген іске, адамдарға қарым – қатынасынан көрініп отырады.Күнбе-күнгі тіршілікте адам әдетте менмен не көпшіл, қайырымды не саран, биязы не дерекі,батыл не солқылдақ, табанды,ер жүрек не байбаламшыл болып сипатталады. Бұл сездер арқылы адамның бір нарсеге (моральдық қасиеттер), не мінез құлық адамына (жеке адамның ерік сапалары) қатысты аталады.Олай болса, мінез негізінде жеке адамның моралдық-еріктік қасиеттері жатады. Жеке адамға не адамдар тобына тан өзіндік қарым-қатынастар,мінез-құлық пен қимыл қозғалыстардың тәсілдері кісінің танымы мен іс-әрекетінде, тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеу процесінде қалыптасады. Іс-әрекеттің әр түрлі болуына және одан алатын әсерге мінездің толысуы мен күші тәуелді болады.Жеке адам тіршілігінің өрісі тар, ол қоғамдық дамудың негізгі бағытынан оқшау жүріп жатса (от басынан әрі аспайтын болса), онда біртіндеп оралымсыз,тартыншақ мінез қалыптасады.Егер осы индивид емір сүріп тұрған жағдайлар,- деп жазды К.Маркс пен Ф.Энгельс,- оның барша басқа қасиеттерінен тек біреуінің сыңар дамуына мүмкіндік беретін болса, егер жағдайлар тек жеке қасиеттің дамуына уақыт пен материал беретін болса, онда осы индивид сыңар, кемтар дамитын болады.Керсінше,адам айналасынан жан-жақты әсер алатын болса, қоғамдық міндеттерді шешуге белсенді араласса, ол жарқын өмір сүреді, оның өмірінің басқа жақтары сияқты ойлауы да жан-жақты жетілген болады. Бала мінезінің қалыптасуына семья мен мектеп өмірінің моральдық-психикалық атмосферасы үлкен әсер етеді.Буржуазиялық қоғамда адам жергегінен бизнесменнің, не итаршы малайдың, не жұмысшы мен ұсақ қызметкердің, фермердің психологиясын бойына сініре еседі.Жолдастық өзара жәрдем, ынтымақшылдық еріс алған социалистік қоғамда совет адамдарының бойында коллектившілдік, сергектік, ілтипаттылық, мақсаттылық және табандылық сияқты тамаша қастеттер қалыптасып отырады. Олай болса, нақты адамның мінезіне талдау жасағанда ол емір сүріп отырған қоғамдық- тарихи жағдайды еске алумен бірге, оның тәрбиеленуі бағытын да ескеріп отырған дұрыс, ейткенні бұл екеуі адамның белгілі мінез бітімін қалыптастыратын өзара байланысты себептер болып есептеледі. Мінез - жеке адамның өзіне тән қылық - әрекетінде, тіл қатынасында тұрақты қалыптасатын дара ерекшеліктерінің жиынтығы. Мінез нақты адамның шыншыл, адал, ақкеңілдігіне орай сипатталмайды, аталған сапалар - әртүрлі жағдайларды керініс беретін жеке адам касиеттері. Адам мінезін біле отырып, оның алдағы ықтималды әрекеттері мен қылықтарын күні ілгері барластырумен оларға тиісті реттеулер және түзетулер ендіруге болады. Мінезді адамның қандай әрекетке келетінін жаңылмай, дәл айтуға болады. Алайда, жеке тұлға ерекшелікке бай келеді, ал солардың бері де адам мінезін танытады деу қате. Мінез көрсетткіші - адамның барша жағдайлардағы мәнді сипатымен тұрақты сақталатын таңдаулы қасиеттері. Егер адам қандайда дау-дамайлы жағдайда дерекілік көрсеттсе, тұрпайылық пен ұстамсыздық осы адамның тел қасиеті деу жен емес. Жарайды мінезді, көңілді адамның өзі кей жағдайда мұңайып, сылбыр халге түсуі мүмкін. Өмірге келумен бастауын алып, мінез нақты адамның емір барысында қалыптасады, тұрмыс жағдайларымен айқындалады. Тұрмыс қалпы әр адамның ойлау, сезім, ниет, әрекет сипатын бірлікті анықтап береді. Мұнда адамның бүкіп өмірін жан-жақты қамтыған қоғамдық шарттар мен әлеуметтік жағдайлар маңызды келеді. Дегенмен, мінездің нақты қалыптасуы әртүрлі деңгейде дамыған топтарды (отбасы, достары, сынып, спорт командасы, еңбек ұжымы ж.т.б.) қалыптасады. Осы топтар сипаты мен опарда ардақталатын адамгершілік, қоғамдық құндылықтарға тәуелді мүшелерінің мінез ерекшеліктері орнығады. Мінез бітістері, сонымен бірге тұлғаның отьасындағы абройы, топтың басқа мүшелерімен арақатынасына байланысты тұрақталып не, аса қажет болса, өзгеріске түседі. Жоғары деңгейлі дамыған топ, ұжым мінездің мәнді де ұнамды бітістерінің қалыптасуына оң әсер етеді. Жақсы мінезді адам қалыптастыра отырып, ұжым өз дәреже, деңгейін арттыра түседі. Мінездің табиғи жане әлеуметтік жағы. Мінез туыстан пайда болмаса да, нерв жүйесінің, адамның табиғи жағынан ерекшелігі мінез керіністерінде, оның жекеленген бітімнің қалыптасуында байқалып отыр.Нере процестерінің тең не тең еместігі, шапшандығы не баяулығы, күштілігі мен әлсіздігі - бұлардың бәрі адамның іс-әрекетіне, мінез-құлқына, оның реакцияларына түрліше рең береді. Мәселен, екі адамның наным-сенімі бірдей болғанмен, оның бірі - қызба, шапшаң және албырт, ал екіншісі- байсалды, парасатты болуы ықтимал.Нерв жүйесінің типінен басқа мінезге организмнің басқа да ерекшеліктері: жүрек, қан тамырлары, ас қорыту, эндокрин жүйелері де әсер етеді. Осы айтылған жүйелер қызметінің бұзылуы адам мінезінің күрт өзгеруіне соғатыны байқалған. Сондай-ақ орныкқан мінез бітімі де адамның табиғи қасиеттеріне ықпал жасап отырады…Мәселен , мінез туыстан берілген қасиеттердің бірін тұмшалап , екіншісін күшейте түсуі, жаңа рефлекс байланыстардың жасалу жане есебінен үшіншісін тежеуі мүмкін. Әр адамның мінезінен тұрақты және өзгермелі қасиеттердің бірлігін іздестіруіміз қажет. Мінездің негізі, оның бас желісі біртіндеп қалыптасады, өмір барысында ол нығаяды да сол адамның типтік ерекшелігіне айналады, ол мінездің нақты керіністері белгілі жағдайдаларда қарым-қатынас ықпалымен өзгеріске түсетін болады. Оңашада, адам өзімен-езі болған шақта азды-кепті ақ жарқынданады немесе тұйықтана түседі, батылдық не батылсыздық ,табандылық не солқылдақтық байқатады.Мінез-құлықтың көзге түсерліктей өзгеруі психикадағы уақытша жағдайларға байланысты.Көңілді адамға мазасыз, жабығулы, байсалды адам - күйгелек т.б. жағдайларға түсуі мүмкін.Адамға қартайған кезде де мінезде кейбір өзгерістер байқалады. Сейтіп, мінезді тұтастай алып қарағанда, ол алеуметтік ортадан алынған әсерлердің өзіндік интеграциасы болып табылады.Табиғи-ғылыми тұрғыдан алсақ, мінез нере жүйесі типтері бітімі мен ми қыртысында орныққан белгілі, уақытша нера байланыстарының корытпасы іспеттес нарсе. Бір қарағанда адам мінез-құлқында нақты жағдайларға тәуелсіз, сыртқы асерсіз, себепсіз туа қалатындай құбылыстар, сайып келгенде, бір кезде құралған, жинақталған тәжірибе мен емірлік әсерлердің керінісі болып шыға келеді. Мінез - өмірлік әсерлердің күрделі жиынтығының бейнесі бола отырып, жеке адамның сыртқы ортамен белсенді қарым-қатынас ретінде қалыптасады. Сондықтан мінез туа пайда болады деу дұрыс емес. Сыртқы орта мен өз организмінің зандарын білетін адам тұрмыс жағдайын және мінез-құлқынын өзгерте алады. Ол сыртқы жағдайдың қолайсыз теріс әсерлерін жеңіп, қоғамдық прогресшіл қозғалыстың алғы саптағы күрескерлерінің қатарына қосыла алады. Мінездің мәнерлі белгілері. Мінез тек қылық пен қимыл-қозғалыстардан ғана емес, бетәлпеттен және ымнан да байқалады. Мінез жеке адамның сыртқы кейпіне әсер етеді. Мәселен, беттегі әжім бұл адамның жасы ұлғаюының ғана емес, ол сондай-ақ беттегі бұлшық еттердің әдеттегі қозғалыстарының да натижесі. Кейбіреулер үнемі күлімсіреп жүрсе, енді біреулер түнеріп жүреді, біреудің бетінен тандаған пішінді, екінші біреуден жаратпаушылықты байқауға болады. Күлімсіреудің өзі мінез тұрғысынан түрліше болуы мүмкін, біреу көзімен күлімсіресе, екінші біреу мұны бүкіл бет пішінімен байқатады… Адам мінезінің ұлы білгірі Л.Н.Топстой былай деп жазды: Кезі ғана күліп тұратын адамдар болады, бұлар – кужане эгоист адамдар. Көзсіз ауызбен күлетіндер де бар, бұлпр - әлсіз, табансыз адамдар, күлкінің осы екі түрі де ұнамсыз. Толстой күлкінің менменсіген, уылжыған, бақытты, жарқын, салқын, қытықты, ыржалақтаған, момақан т.б. түрлерін ажыратып, айырады. Күлкі не басқа мимикаға сәйкес сол адамның мінезін білдіретін, типтік маска қалыптасады. Типтік мимика жеке адам өмірінің түрлі калтарыстарына орай рефпекстік сипатта керініп отырады. Көз - адам жанының айнасы деген сөз бар. Шынында да, көз мінез бен темпераменттің кейбір ерекшелікрерін байқатады.Мәселен, Толстой көзді айлалы, нұрлы, мөлдір, мұнды, суық жансыз деп белген. Толстой шығармалары қаһармандарының көз жанарлары олардың моральдық - еріктік не эмоциялық ерекшеліктерін тайға таңба басқандай керсетеді. Мінез адамның сырт қалпынан да байқалады. Мәселен, тәкаппар адамдар денесін шалқайта,кеудесін керіп, басын кекірейте ұстайды. Қарапайым адам кезге түсуді қаламайды, еңкіштеніп басын мойнына тығып жүреді. Жағымпаз адам иіліп, Сейлескен адамына жаутандай қарап,мүләйісіп тұрады, көз түбінен куланған күлкі болар - болмас байқалады. Адамның алшандай немесе қысқа адымдап жүруі, тұрысы, қолын қандай қалыпта ұстайтындығы да мінезін сипаттайды. Адамның сыртқы түріне қарап мінезін анықтау, әрине оңай нәрсе емес, әйткені, кейбіреулер езінің жан дүниесін сыртқы жасанды қылығымен жасырғысы келеді. Мәселен, жарамсақтық кейде айлакерлік пен сатқындықты бүркемелеп тұруы мүмкін. Әйтсе де, адам қандай кулыққа салынса да бірде болмаса бірде өзінің нағыз бет пердесін керсетіп алады. Бұл әсіресе, қақтығыс үстінде, оқыс жағдайларда жиі кездеседі. Мінезді танып , білу үшін адамның сезі мен ісін салыстырып, оны өмірдің сан алуан жағдайларында байқап көруі қажет. Мінездің маңызы. Мінез адам өмірін саулелендіре отырып, сонымен бірге өмір салтына ықпалжасайды. Табанды, қажыр-қайратты кісі қандай кедергіні болса да жеңіп, өзінің көздеген мақсатына жете алады, осы жолда өз еңбегік, тұрмысын тиімді етіп ұйымдастырады, барлық мүмкіндіктерді жете пайдаланады. Осындай Мінезді адам қоғамға аса пайдалы болады, өйткені ол алда тұрған қоғамдық міндеттерді шешуде белсенділік қабілет керсетеді. Мінез адамның жеке өзі үшін ғана емес, қоғам үшін де қажет. Коллективтік өмір мен ондағы тіршілік , әсіресе, жұмыстағы әр адамның кеңіл күйі осы адамдардың мінез бітімімен де сабақтасып жатады. Кейде мінезі ауыр бір адам бүкіл ендіріс коллективіне қырсығын тигізетін кездері болады. Осындай адамның әлегінен коллективте, тартыс, қайшылықтар туады, есек еріс алады, бұл қалған адамдардың жұмысына, көңіл күйіне жаман әсер етеді. Мұндай жағдайлар семьяда да кездеседі. Керсінше, ақ көңіл, жайдары адамдар айналасындағылармен сыпайы, жолдастық қарым-қатынаста болады, жұртпен оңай шүйіркелеседі, жұмыста да, тұрмыста да бір-біріне ілтипатпен қарап, әр адамның қызметі мен дем алысына қолайлы жағдай туады. Мінез - жеке адамның өзіне тан қылық - арекетінде, тіл қатынасында тұрақты қалыптасатын дара ерекшеліктерінің жиынтығы.Мінез нақты адамның шыншыл, адал, ақкеңілдігіне орай сипатталмайды, аталған сапалар - әртүрлі жағдайларды керініс беретін жеке адам қасиеттері. Адам мінезін біле отырып, оның алдағы ықтималды әреекттері мен қылықтарын күні ілгері барластырумен оларға тиістіреттеулер және түзетулер ендіруге болады. Мінезді адмның қандай әрекетке келетінін жаңылмай, дал айтуға болады.Алайда, жеке тұлға ерекшелікке бай келеді, ал соладың бәрі де адам мінезін танытады деу қате. Мінез көрсеткіші - адамның барша жағдайлардағы мәнді сипаты мен тұрақты сақталатын таңдаулы қасиеттері. Егер адам қандайда дау-дамайлы жағдайда дерекілік керсеттсе, сондай тұрпайылық пен ұстамсыздық осы адамның төл қасиеті деу жен емес. Жайдары мінезді, кеңілді адамның өзі кей жағдайда мұңайып,сылбыр халге түсуі мүмкін. Өмірге келумен бастауын алып, мінез нақты адамның өмір барысында қалыптасады, тұрмыс жағдайларымен айқындалады. Тұрмыс қалыпты әр адамның ойлау, сезім, ниет, арекет сипатын бірлікті анықтап барады. Мұнда адамның бүкіл өмірін жан-жақты қамтыған қоғамдық шарттар мен әлеуметтік жағдайлар маңызды келеді. Дегенмен, мінездің нақты қалыптасуы артүрлі деңгейде дамыған топтарда (отпасы, достары, сынып, сорт командасы, еңбек ұжымы жт.б.) қалыптасады. Осы топтар сипаты мен оларда ардақталатын адамгершілік, қоғамдық құндылықтарға тәуелді мүшелерінің мінез ерекшеліктері орнығады. Мінез бітістері, сонымен бірге тұлғаның отбасындағы аброцйы, топтың басқа мүшелерімен арақатынасына байланысты тұрақталып не, аса қажет болса, өзгеріске түседі.Жоғары деңгейлі дамыған топ, ұжым мінездің мәнді де ұнамды бітістерінің қалыптасуына оң әсер етеді. Жақсы мінезді адам қалыптастыра отырып, ұжым өз дәреже, деңгейін арттыра түседі. Қоғам әсерлері мен ықпалдарын бейнелейтін мінез мазмұны жеке адамның өмірлік бағыт - бағдарын құрайды, яғни оның заттай және рухани қажеттеріне, мұраттарына ж.т.б. негіз болады. Бағыт-бағдарға сай жеке адам өз мақсаттарын, өмірлік жоспары мен сол жоспарды іске асыруда қажет белсенділік деңгейін белгілей алады. Мінезге орай адамның дүние талғамы, емір мәні, белгіленген Мақсат-мүделерінің, әрекет қылықтарының себептері ашылады. Мінезді дұрыс түсінуде адам үшін маңызды болған қоғамдық құндылықтар мен жеке талғамдар арақатынасын шешуші мәнге ие. Әр қоғамның өзіне сай маңызды да мәнді міндеттері болады. Міне осы міндеттерді іске асыру барысында мінез қалыптасады. Кейін солар тұрғысынан тексеріледі, бағаланады. Сондықтан да мінез қандай да адам қасиетінің (төзімділік, өжеттік т.б.) көрінісі ғана болып қоймастан, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке болған бағыт - бағдар сипатын аңдатады. Осыдан мінездің тыңғылықтылығы, біркелкілігі адамның өмірлік бағыт-бағдары негізінде нақты бір қалыпқа келеді. Мінез қалыптасудағы басты шарт- емірлік мақсат, мұраттың нақтылығы. Мақсаттың болмауы не оның шашыранқылығы - босбелбеулік, мінезсіздіктің белгісі. Солайда болса, жеке адам мінезі мен оның бағыт-бағдары екі талай нәрсе.Алдыңызға ақ кеңіл кейіппен келген адамның бірі - ізгі ниетті де, ал екіншісі - жауыз болуы мүмкін. Жеке адам бағыт-бағдары оның барша … 2.3. Қабілет Әрқандай іс-арекеттке байланысты адам қандай да қызметті орындауы қажет және сол істіп тиімді нәтижетіп қамтамасыз етуге жәрдем беретіп сапаларға ие болуы тиіс. Мұндай дара психологиялық срекшеліктер міндетті түрде, бір жаышан, өзіндік ісихикалық табигатына ие болудан, екіншіден - әркімде да шынар, киталашбас корішісінен жеке адам қабілеті деп аталады. Адам болғанның барлығы тік жүру, сөйлеу мумкіндіктеріне ис, бірақ бұлардың бірі де шын қабілет тобыша кірмейді, себебі, біріншісі - психологиялық құбылыс емес, екіншісі - баршади бірдей корінетін әрекет. Қабілеттердің табысты іс-әрекетпен байланыстылығын баса айтумен, тиімді потижеге негіз боларлық дари-озгермелі адам қасиеттерінің шезберін парылтақарастыру керек. Қабілетсіздерге қарағанда, қабілетті адамыс-ярекетті тезірек меңгереді, қажетті, мол нәтижеге оңай жетеді. Қабілет өз ішіне әртүрліпсихофизикалық қызметтер мен психикалық процестерді гана емес, сонымен бірге жеке түлғаның барша даму деңгенн қамтыған әрі оларға тәуелді күрделі бірігім. Адамның сыртқы білім сптілік, дагды әрекетттерінде корінгенімен, қабілет табитаты іс-орекеттен болек. Мысалы, тұлга техникалық және білім жағынан күшті бола тұрып, қызметке келгенде болымсыз, ал кейбіреулерарнайы оқып, үйренбей-ақ күрделі қызметтерді атқарып, тиімді нәтиже беругешебер. Нақты көрінетін білім, ептілік және дағдылар қатарында қабілет адамның жүзеге асуы мүмкін қасиеттерінін бірі ретінде бағаланғаны жөн, яғни қабілет жерге тастаған дәнмен бірдей: қолайлы жағдай болса өнеді, кері жағдайда көрінбей-ак жойылады. Осыдан, қабілет - білім, ептілік және дағдыларды игерудің мүмкіндік көзі, ал оның іске асу, аспауы көп жәйттерге тәуелді. Мысалы, балада керемет математикалық қабілет болуы ықтимал, бірақ ол сел баланың ғұлама-математик боларының кепілі емес. Арнайы шарттар (бағдарлы оқу, шығармашыл педагог, отбасы мүмкіндіктері т.б.) орындалмаса, қабілет дамымай жатып, ошеді. Қогам қолдамауынан қаншама даналардың болмай жатып, құрдымга кеткенін кім санапты? Ал мектепте "үштік" бағаға сптеп ілесіп жүрген Альберт Эйнштейн әлемге аигілі ғалым- физик болыпты. Білім, сптілік және дағдылардың игеритлмен олардың қабілетпея тікелей байланысы көріне бастайды, яғни іс-аракстті итеру барысында қатыса отырып, қабілет одан әрі дамиды, іс әрекетіке жаца м мазмуи мен сипат береді. Математиканы оқымаган адамның математикалық қабілеті спқаштан да жарыққа шықпайды оны тек сандарды танып, алармен ссср қүрап, массле шешу барысында наша калыштистыру мүмкін. Сонтмені, қабілет білім, сптілік жанс дағдылардың өздерінде көрінбей,гашиш үйрешуге орай шақты әрекетті игеру дишамикасышда (тез-шабаш, оңай- қиыш) бийқалады. Іс-әрекетттің пәтижесі, орышдашу децгейі меш тәсілде рішіц тиімділігі қабілстке тәуслді. 1. Кабілет - бір адамды екіншісіпен ажыратитыш дара психологиялық сректпелік, Бартаға бірдей тан қасисттері қабілет бела алмайды, 2. Қабілет – барта түлғага тан болған ортақ сапа смес, кей аламта ғана дарыған қандай да бір не бірнеше іс-әрекетті табысты орындауға жарайтын өзара ептілік. 3.Қабілет - нақты адамда топталған білім, сптілік және дағдылардан оқшау, қажет әрекеттті игеру желісиде гана корішеді. дбілет мен іс-эрекетт арасындагы қатынасты соз ете отырып, егер адам іс-арекетке байланысты талаптарды орындай алмаса, оның қабілетінің жетімсіздігіі атап откен жон. Мұндай тұлға қажетті білім қорын жинақтан, ептіліктер мен дагдыларды қалыптастыруы үшін талай күш салып, ұзақ уақыт жаттығуы тиіс, ал тәрбиепі-педагогтар оны оқытып, үйрету үшін үлкен шеберлік пайдалануы лазым. Әйгілі режисер В. Немирович-Диченко "Кім болса, сол режисер бола алады ма?" деген сүраққа "Әлбетте, аркімде болады, бірақ бірсуге ол үшін 3 жыл оқып, тәрбисленуі қажет, ал скінштіге -30 жыл, үшіншіге 300 жыл да аз" - деп жауш бірінші Сонымен бірге, адам қабілеті уақыт өтумен пайда болып, немесе кандай да кызметке орай қалыптасуы мүмкін. Көрінген іс-әрекет жеке адам қабілетін дамыта алмайды. Адам тіршілігінің жалпы құрынымына назар аудара отырып, қабілет дамуына ықпалсыз, кер сінше, көрінген қабілет нышандарын тежеп, олардың жойылуына сеоепші іс-әрекетттер барын байқау қиын смес. Мысалы, егер ән- күй не шығармашылық қабілеті бар адам ауыр, қарапайым дене жұмыстарымен шұғылдануына тура келлсе, этине, кейінгі іс ондағы табиғи қаланған қабілеттердің дамуына оң әсер етуі екіталай. Жеке тұлғаға байланылты дамытушы іс-әрекет жайында әңгіме қозғалғанда, алдымен маңызды болуынан төңірегіне адамның барша мүмкіндіктерін жинақтай алатын іс-әрекет ескерілуі қажет. Сондықтан, нақты әрекеттің дамытушылық қасиетін салу үшін, оны жеке адаммен байланыстыра сипиттау керек. Бұл жанынан бүкіл адам омірімен қабысқан кәсіби қызметтің өзі де иссі үшін аса мәнді де маңызды болмауы мүмкін. Ондірістік тапсырыстар мен қызметтік міндеттер адамның шығармашылық мүмкіндіктері мен тұрмыстық бей тәжірибесіп толық және жап-жакты ашып берс алмайды. Іс-әрекет адам қабілетіп ұдайы дамыта бермейді, оның себебі – қабілет пен іс-әрекет арасында белгілі сәйкестіктің балмауы. Бүл сайкессіздіктің мәні: арқандай қабілет өзінде қалаған іс-әрекет мүмкіндіктерін қамтуынан қай бір жагынан пақты орлидалып жатқан іске қараганда ауқымда да кец мағыналы. Екінші жағынан, нақты іс-арекетт езіне қатысты қабілеттен кеңірек болып, баста да қабілеттерді қажстсінуі мүмкін, "Қалыпты адам өзінің депе және ақыш қабілеттерішіп он пайызып наша пайдалашады. Қолдашган және онда пайдаланбай қалған мүмкіндіктер айырмаштылығы - адамның кім болып тапылганы мен әлі де кім болитынышың корсеткіші" (Коунленд П.) Осыган орий қибілеттер шақты және мүмкін больш екіге боліпеді Мүмкін болар қабілеттер нақты іс-арексттің қандай да түрінде көрінс бермейді, алайда белілі әлеуметік жагдайлардың озгерушмен қышмет желісіпе қосылуы мүмкін. Нақты қабілеттер қатарына жалпы қызмет бабында іске асатыны ғана смес, сонымен бірге дәл бір уақытта және нақты шақтағы әрекетке қажет болгандары да кірсді. Мүмкін болған және шықты қабілеттердітүлға қабілетінің дамуына ықпал ступі алсуметтік жағдайлардың жанама корсеткіші ретінде тапшы болады. Себебі қоғамның әр тарихи даму кезеңінде қалыптасқан олеуметтік жадайлардан мүмкін болар қибілеттер оріскей түседі не кедергілерден сөніп кетеді, нақты іс жүзінде көрініп не пайдалану саті болмай қалады. Адам қабілеттерінің табигаты осы күнге дейін галымдар арасында қызған ой-пікір таласын тудыруда.Солардың ішінде өз басымдылыгынтанытқан, тарихы Платоннан бермен келші қарайжалғасып келе жатқан қабілеттердің биологиялық негізді скендігі және олардың нэаілдікке тәуелділігін дәріптейтін көзкарас, Қабілетіне байланысты нәсілдік идея Франц Гальдың "Френология" (phrenos - ақыл, logos -білім) деп аталган психологиялық тағылымында дәріптеледі. Френологтар йламның психикалық ерекшеліктерін оның бас сүйегінің сыртқы форицсыменұштастыруғаталпынды.Мұндагы тұжырым мані бле миының қабығы белгілі қабілеттерге мекен болған (локализация бірқанша орталықтардан құрадады. Осыдан мидың тиісті бөлігінің ауқым-көлемінен онда мекен алған қабілеттің даму деңгейі анықталатын көрінеді. арнаулы зерттеулер негізінде әрқайсысы белгілі дара қабілетке сай келетін бас сүйегінін 27 учаскесі: анықта. картаға түсірілген. Осы картаданьмузыка, поэзия, с сурет, өнеріне сай"қабілет ісіктерін", менмендік, сарандық, батырлық "қабілет дөңестерін" т.б.айыруға болады екен Дегенмен, кейінгі дәуірде әдейі медициналық ашыпкөрумен тексергенде, бас суйегі ми қабығының формасын тіпті де қайталамайтың болып шықты, Соңдықтан адамның ақыл және адамгершілікқабілеттерін бас сүйегінің "доңестігі" не "сайларымен" анықтау тылымтүрғысынан ерсі әрі негізсіз. Солай да болса Ф. Галль ұсынған мидың мекендік қызметі жөніндегі жорамалы ғылым үшін өте мацызды болды. Бұл иден кейіп Фрич және Гитциг еңбектерінде өз дәлелін тауып, дами түсті, Аталған бағыпры зерттегендер арасында Ч. Ф. Дарвиннің эволюциялық теориясыша негіздеп, қабілеттіц түқым қуалаушылыққа байланысты скенін түжырымдаған Ф. Гальтон ссімі өз алдына. Әлемге әйгілі түлғалар өмернамаларын талдай отырып, Гальтон адам табигатып жетілдіруде аса дарындылардың пәсілдік зандылықтарыпашу және пайдалану кажет деген қорытындыға келді. Осы идеяны жалғастыра отырапт, XХ ғ. Коте жоғары қабілеттілігі бірнеше аулетте байқалгал 400 адам тізімін түзді. Бұл қатарда аса белгілі болган пеміс музыканттарының тобын үлғайтқан Бах отбасынан пыққандар. Бах жашұясындатылардың алгашкы әп-күй қабілеті 1550 жылы коріпіс берген. Әулет атасы В. Бих қаранайым шубайшы күй тартып, әп салганда сүйген. Оның скі баласынан өрбіген Германияны скі ғасыр бойы дүрііреткен музыкашттар легі үздіксіз жалгасыш барган. Бах жашұячылин 60 музыкашт тыққан, солардың 20-сы аса көрнектілері, ал оси аулстті алемдік өппес данққа бөлеген айгілі композитор Иоганн Себастьян Бах. Осындай ғажайып кабілет құбылысып қазақ әп-күй оперш дамытуда козге түскеп жерлесіміз Телеген Момбсков пықкан аулст тарихынан да байқауға болады (Р.Бердібий) әдебиетте, мұндай зулеттік жогары қабілеттің пәсілдікпен байланыстылытын сшкімде жоққа шығара алмас, дегенмен бүл арада қабілет ретінде әлеуметтік тәрбиенің оте минызды екенін мойындамауга болмайды. Бесігінен ән-күй теңізінде шарықтап, шалқын осуіне қолайлы жағдай қалыптаспағанда, сол бағытта ана сүтімен қосып үлксндердін музыкалық тәрбиесін алмаганда, ол баланың кім болары беймәлім. Қорытынды Қоғам әсерлері мен ықпалдарын бейнелейтін мінез мазмұны жек адамның өмірлік беғыт-багдарын құрайды, яғни оның заттай және руханп қажеттеріне қызығуларына, наным-сенімдеріне, мұраттарына ж.т.б. негіз болады. Бағыт-бағдарға сай жеке адам өз мақсаттарын, өмірлік жоспары мен сол жоспарды іске асыруда қажет белсенділік деңгейін белгілей алады. Мінезге орай адамның дүние талғамы, өмір мәні, белгіленген мақсат-мүдделерінің, әрекет қылықтарының себеттері ашылады. Мінезді дүрыс түсінуде адам үшін маңызды болған қоғамдық кұндылықтар мен жеке талғамдар арақатынасын шешуші мәнге не. Әр қоғамның өзіне сай маңызды да мәнді міндеттері болады. Міне осыміндеттерді іске асыру барысында мінез қалыптасады, Кейін солартұрғысынан тексеріледі. бакаланады. Сондықтан да мінез қандай да адам қасистінің (төзімділік, ежеттік т.б.) көрінісіғана болыпқоймастан,қоғамдық мән бар 1с- арекетке болған бағыт-бағдар сипатын аңдатады. Осыдан мінезгің тышылықтылыгы, біркелкілігі аждампың омірлік багыт-бағдары негізінде нақты бір қалыпқа келеді. Мінез қалыптасудағы бастышарт - омірлік мақсат, мұраттың пақтылыгы. Мақсаттың болмауы пе опыц шашырапкылыгы босбелбеулік, мінезсіздіктің белгісі. Солай болса, жеке адам мінезімен оның бағыт-бағдары скітаалай нарсс.Алдыңызға ақ коціл кейішшен келгеп адамшың бірі ізгі шиетті де, ша екіішісі жауызболуы мүмкін. Жеке адам бағыт-бағдары онун тарша әрекет-қылығына із береді. Әрдайым қылық "осылай болсын "даген нисттен ғана емес, адам қатынастарының біртұтас жүнесіне пегізделеді, ал бұл жүйеде қандай да қасист басымдау болумен адам мінезіне белгілі сипат ендіреді.Қалықа тускен мінезде адамның паным-сенімдер жүйесі жетекшілік етеді. Тиянақты көзқарас - наным адамның өз іс-арекетін үзақ мерзімді багыт-багдарга сай белгілеп, мақсаттқа жетуде жігерліліктін, орындан жатқан ісінің дұрыс та маңызды екеніне сенімділік туғызады. Мінез ерекшеліктері адам қызығуларымен тығыз байланысты, бірак оның бұл қызыгулары мәнді әрі тұрақты болуы шарт. Ал қызыгулар үстірт, түрақсыз болған жағдайда, дербестігінің кемдігі мен тиянақтылығы болмағанынан жеке адам спіктетиш келеді. Қызығулар ұқсастығы мінез тендігін андатпайды, Мысалы, онертапқыштар арасында көңілді не мұнды, кішіпейіл не өзімүт тұлғаларды айыруға болады. Мақсатқа жетуде бағы багдар бірдейлігі болганымен, әр адам оз жолын танлайды, өзін қолайлы, қайталанбас әдіс-тәсілдерді пайдаланады. Осы дербестіктен адам мінезінің ерекшелігі көрінеді. Белгілі ықпалға ие мінез бітістеріі әрекет немесе қылық түрін таңдауда айқын жүз береді. Бұл тұрғыдан тұлғаның табысқа жету қажеттігін туындатқан ықылас, ниет көрінісінің деңгейін (табандылық, шешімділік, жүректілік немесе қорқақтық күдікшілдік ж.т.б.) мінез бітісі деп тануға болады. сыған байланысты кей адамдар күмәнсіз табыс қамтамасыз ететін әрекеттерді (ынта білдіру, жарысқа түсу, тәуекелге бел байлау ж.т.б.) таңдап алады, ал екіншілері - сәтсіздіктен қашуды көздейді (жауапкершілік алмайды, жүрексінеді, ықыласы мардымсыз ж.т.) Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1. Сабет Бап - Бабаев «Жантану негіздері (271 беттер). 2. «Қазақетан мектебі» журыв,(47-беттер) 3. К. Жарықбаев психологиялық мектеп" 1980ж. (31-320, 321-334 беттер) 4. Ковалев А. Г.адамның психологиясы», 1- тарау, 3 басылым. «Просвещение», 1970 ж. 5. Мерлин В.С. «Тасперамент теориясының очеркі» ,«Просвещениан, 15 6. Бабаев «Жантану нагіздер!» 7. Жарықбасв «Психология» 8. Тәжібаев, Алдамүратов «Психология» жүктеу/скачать 62,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|