12.7-сурет. Өткізгіштік өңір-валенттік өңір тура сәулелену ауысуы
263
12.8-сурет. Қоспалық жағдай мен өңірлер арасындағы сәулелену ауысуы
Жоғары энергетикалық «құйрықтың» пайда болуы сәулеле- нумен байланысты, сәулелену жоғарғы күйден өткізгіштік күйге ауысу кезінде пайда болады. Олар қоздыру энергиясының не- месе температураның өсуі кезінде толтырылады.
Күрделі энергетикалық құрылымы бар жартылай өткізгіш- терде фотондардың сәулеленуімен жүретін өткізгіштік өңірден валенттік өңірге электрондардың бейсызық ауысуы болады. Бұл жағдайда квазиимпульсті сақтайтын еркін электрондар мен кем- тіктердің рекомбинациясы фонондардың қатысуымен болады. Фонондардың сәулелену ықтималдығы артық. Егер жартылай өткізгіште аумақ аралық рекомбинацияның сызықты және бей- сызықты процестері жүреді, онда сәулелену спектрінде люмине- сценцияның екі жолағы байқалады.
Локализацияланған орталықтар арқылы рекомбина- цияның өтуі.Нақты жартылай өткізгіштердің тыйым салынған өңірінде қоспа атомдарымен байланысты ақаулардың құрылым- дары мен беттегі құрылым периодтылығының бұзылуынан және т.б. бекітілген күйлер көп болады. Бұл локальданған (бекітілген) күйлер люминесценция процесінде маңызды рөл атқарады.
Өткізгіштік өңірден ұсақ донорлық деңгейге өткен электро- ндар (немесе валенттік өңірден ұсақ акцепторлық деңгейлерге өткен кемтіктер) соңғысын нейтралдауға алып келеді және сәу- лелендіретін болуы мүмкін. Осы кезде спектрдің алыс инфра- қызыл аумағында сәулеленуді күтуге болады. Бірақ зерттеулер бойынша мұндай ауысуларда фотондардың емес, фонондардың сәулелену ықтималдығы артық, яғни рекомбинация процесі сәу- ле таратпайтын болып табылады. Сәулеленгіш рекомбинация
264
12.8-суретте көрсетілген сияқты пайда болады. Алғашқыда Ес деңгейінен кейін орналасатын өткізгіштік өңірдегі электрондар локальды деңгеймен қармалады, кейін фотонның сәулеленуімен болатын, локализацияланған электрондардың және кемтіктердің рекомбинациясы жүзеге асады. Дәл солай электрондардың өт- кізгіштік өңірден акцепторлық деңгейге сәулелендірілген ауы- суы болады, содан кейін олар кемтіктермен рекомбинацияла- нады.
Әр түрлі қоспалармен және ақаулармен байланысты люми- несценция спектрінің сәулеленуі осы құрылымның бұзылуы ту- ралы ақпаратты алуға болады.