«Плассмастың жаңа өмірі» сынып оқушысы Ғылыми жетекшісі: 2021-2021 оқу жылы
жүктеу/скачать 0,98 Mb.
|
пластмасса
- Бұл бет үшін навигация:
- 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап
| 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап ҚР экологиялық кодексінің 301-бабына сәйкес полигондарда пластмасса, пластика, полиэтилен қалдықтары және полиэтилентерефталат орамасы; макулатура, картон және қағаз қалдықтары; құрамында сынап бар лампалар мен аспаптар; шыны сынықтары; түсті және қара металдар сынықтары; литий, қорғасын-қышқыл батареялары; электрондық және электр жабдықтары қалдықтарын көмуге тыйым салу енгізіледі.
2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап тамақ қалдықтарын және құрылыс материалдарының қалдықтарын полигондарда көмуге тыйым салынады. Пластмассалар— иілгіштік қасиеті бар, сондықтан белгілі бір жағдайларда тиісті пішінге келтіруге болатын, жоғары молекулалы органикалық заттар негізінде жасалатын материалдар. Иілгіштік қасиет — дененің сырткы күш әсерінен пішінін өзгертіп, ол әсер тоқталғаннан кейін де сол өзгерген пішінін сақтап калу касиеті. Иілгіштік касиет пластмассалардан баска заттарда да болады. Мысалы, саздың иілгіштік касиеті оны түрлі пішінге келтіріп, бұйымдар (қыш ыдыстар, т.б.) жасауға мүмкіндік береді. Сондай-ак ермексазды (пластилинді) осындай иілгіштік ңасиетіне байланысты өр түрлі мүсіндер жасауға пайдаланады. Пластмассалар жасауға колданылатын жоғары молекулалы заттар көбінесе шайырлар деп аталады. Пластмассалар кейде тек шайырдан ғана жасалады, басқаша айтканда, жоғары молекулалы заттың өзінен ғана кұралады. Мысалы, полиэтилен тек этиленнің полимерлену өнімінен түрады. Көп жағдайда пластмассалардың күрамы күрделі болады.Қазіргі кезде бір-бірінен күрамындағы толықтыргыштарга, пластификаторларда, пцрақтандырғыштарга (стабилизаторлар) жөне басқа қурауыштарына, ең алдымен, байланыстырушы ретінде қай полимер қолданылатынына қарай пластмассалардың әр түрлі сорттары мен түрлері шығарылады.Пластмассалардың кұрамына кіретін заттарға байланысты қасиеттері де алуан түрлі болады. Мысалы, ағаш ұнтағы, мата, асбест, т.б. пластмассалардың механикалық беріктігін . арттырады. Егер өте жай кебетін органикалық сұйық заттар қосса, иілгіштігін арттырып, морттығын жояды, бояғыштар тиісті рең береді.б асқа полимерлер сиякты пластмассаларды да екі типке бөледі: стикалың, оларды термопластар деп атайды және термо реактивті, яғни реактопластар. Бүлай бөлу, негізінен, пластмассадағы Ньістьірушы полимерге катысты аныкталады. Термопластикалық шайырлар кыздырғанда жұмсарып, иілгіш болады да, суытса — қайта қатайып, өздерінің алғашқы касиеттерін сақтап қалады. Ондай шайырлардан бұйымдар жасау үшін өуелі иілгіш күйіне дейін қыздырып, соңынан пішін беріп, суытып, бірнеше рет пайдалануға болады. Термопластикалық шайырлар катарына полиәтилен жөне полихлорвинил сиякты сызыктык күрылымды полимерлер жатады. Термореактивті шайырлар термопластикалық шайырларға керісінше кыздырғанда, иілгіштік касиетінен айырылады, балқы-майтын және ерімейтін күйге түседі. Себебі қыздырған кезде сызықты молекулалардан кеңістіктік күрылымды молекулалар түзіледі. Термореактивті шайырлар қатарына, мысалы, фенолформальдегид шайыры жатады. Мұндай материалды жаңа бүйым жасау үшін қайта өңдеуге болмайды, өйткені ол кеңістіктік кұрылым түзеді, ал бұл кұрылым қажетті иілгіштік касиетін жояды. Пластмассалар өндіру ауқымы жағынан полимер материалдары арасында бірінші орын алады. Олардың механикалық беріктігі жоғары, тығыздығы аз, химиялык төзімді, жылу және электрокшаулағыштығы жақсы, т.б. қасиеттері болады. Пластмассаларды тиімді шикізаттардан өндіреді. Олар механи-калык өңдеулерге онай беріліп, одан түрлі бүйымдар жасалады. Мүның бөрі оларды өндірістің барлык. салаларында жөне ауыл шаруашылығында, техникада жөне күнделікті түрмыста кеңінен пайдалануға мүмкіндік береді. Бір ғана полимердің негізінде өр түрлі материалдар алуға болады. Мысалы, каучук кебіне эластомерлі материалдар алуға қолданылады. Сонымен катар кейде талшыкты қабыршақты материалдар алуға немесе бүйымдар бетін қаптауға да колданылады. Ал кәдімгі пластик — эбонитті күрамында 30—50% күкірт және каучук бар коспаны термоөңдеу аркылы алады. Пластмассаларды негізгі колданылу саласына байланысты бес топқа бөліп карауға болады: конструкциялық, электпр- және радио-техникалық, антикоррозиялық және бцлдіргішорталарға тұрақты, дыбыс және жылуоқшаулағыштар. Әр алуан материалдардың жақсы касиеттері пластмассаларда табылады. Сондыктан техникалык көптеген мәселелерді шешкенде пластмассалар ең керекті, тіпті баламасы жоқ материал боп саналады. Мысалы, болатты алатын болсак, ол өте берік, меншікті салмағы ауыр, мөлдір емес, электрден корғай алмайды. Ағашты алсак, ол жеңіл, бірак берік емес және шіритін материал, пластмассалар осы күрделі талаптардың барлығын өтей алады. Олардың арасынан берік те жеңіл, мөлдір және сынбайтын, электр корғағыштык касиеттері жоғары және басқа да сапалы қасиеттері бар түрлері кездеседі. Мысалы, химиялык, төзімділігі алтын мен платинадан жоғары, үйкеліс коэффициенті өте төмен не жоғары, т.б. материалдар да бар. Алуан түрлі қасиеттері бар пластмассалар жасау мүмкіншілігі зор, өйткені оларды алуға болатын мономерлер түрлері де шексіз. Оның үстіне, әр түрлі қосымша кұрауыштар араластырып, пластмассалар касиетін өзгертуге болатынын жоғарыда білдік. Мысалы, өте жеңіл пластмассалар — пенопластар кұрамына газ түзе (азот, көмірқышкыл газы) айырылатын заттарды қосып қыздыру арқылы алынады. Бөлінген газ жұмсарған пластмассаны үрлеп кеуектендіреді. Ондай пластмассалар — болаттан 100 есе жеңіл және жылу мен дыбыс өткізбейтін тамаша материалдар. Олардан суға батып кетуден сактайтын кұралдар, жеңіл жиһаздар, дыбыс пен жылу өткізбейтін материалдар, тұрғын үй қабырғаларын жасайды. Сонымен катар ұшак, вагон жасау өндірісінде де колданылады Толықтырғыш ретінде графитті жөне кейбір басқа да материалдарды пайдалану жылу ауыстыру аппаратурасын жасауға керекті жылу өткізгіш пластмассаларды дайындауға мүмкіндік берді. Толықтырғыш ретінде шыныталшықтар колданылған пластмассалар өте берік болады. Оларды күш түсетін конструкцияларды жасау үшін пайдаланады. Мысалы, автомобильдер мен автобустардың, катерлердің қораптарын, ұшақтар мен зымырандар жасауда да пайдаланады. Жоғары сапалы штамптар жасауға болатын пластмассалар алынды. Сондай-ак пластмассалар медицинада тіс протездерін, сыныктарға протездер жасауда колданылады. Пластмассалардың тіпті қан тамырлары мен өңешті алмастыратындары да болады. Хирур-гаялык күрделі операцияларда тігу үшін колданылатын материалдар ешбір із қалдырмай организмге тарап, сіңіп кетеді. Термопластикалық шайырлар кыздырғанда жұмсарып, иілгіш болады да, суытса — кайта қатайып, өздерінің алғашқы касиеттерін сақтап қалады. Ондай шайырлардан бұйымдар жасау үшін өуелі иілгіш күйіне дейін қыздырып, соңынан пішін беріп, суытып, бірнеше рет пайдалануға болады. Термопластикалық шайырлар катарына полиәтилен жөне полихлорвинил сиякты сызыктык күрылымды полимерлер жатады. Термореактивті шайырлар термопластикалық шайырларға керісінше кыздырғанда, иілгіштік касиетінен айырылады, балқымайтын және ерімейтін күйге түседі. Себебі қыздырған кезде сызықты молекулалардан кеңістіктік кұрылымды молекулалар түзіледі. Термореактивті шайырлар қатарына, мысалы, фенолформальдегид шайыры жатады. Мұндай материалды жаңа бұйым жасау үшін қайта өңдеуге болмайды, өйткені ол кеңістіктік күрылым түзеді, ал бүл құрылым қажетті иілгіштік касиетін жояды. Пластмассалар өндіру ауқымы жағынан полимер материалдары арасында бірінші орын алады. Олардың механикалық беріктігі жоғары, тығыздығы аз, химиялык төзімді, жылу және электрокшаулағыштығы жақсы, т.б. касиеттері болады. Пластмассаларды тиімді шикізаттардан өндіреді. Олар механикалык өңдеулерге онай беріліп, одан түрлі бұйымдар жасалады. Мұның бәрі оларды өндірістің барлық. салаларында және ауыл шаруашылығында, техникада жөне күнделікті тұрмыста кеңінен пайдалануға мүмкіндік береді Пластик ыдыстардың жаңа өмірі Жыл сайын көлемі мен тереңдігі әр түрлі пластмас стакандар, қасықтар мен шанышқылар тонналап өндіріледі. Бас қосу кештері, жұмыс кестесіндегі атаулы күндер, қызмет барысындағы кофер-брейктер, соынмен қатар табиғат аясында серуендеуге шыққан адам міндетті түрде біржолғы ыдыстарды пайдаланады. Бұл ыдыстардың басты артықшылығы қолдану жағынан өте тиімді, сонымен қатар денсаулыққа тигізер зияны да бар. Ал зиянды тұстары көп, бір рет пайдаланғаннан кейін пластикалық ыдыстарды отқа жағуға болмайды. Сондықтан қоқысқа тастауға тура келеді. Ал өте көп мөлшерде тасталған ыдыстар қаланы түгел қоқыс аумағына айналдырып жібереді. Ал пластик ыдыстардың шіру мерзімі бес жүз жылға дейін шірімей жата береді. Байқап көрсек, ысырапшылдыққа жол бермей, экологияны ластамай пластик ыдыстарға жаңа өмір сыйлауға болады екен. Көптеген адамдарға осы деректер тыныш ұйқы бермейді екен, сондықтан олар шөлмектің игерушілігінің ең төл әдіс-айлаларын шаруашылықта ойлап табады. Шөлмектерден құстарға ұя, тышқан қақпандарын, оймыштарды және көшет үшін горшоктар жасайды, қол жуғыштар жасайды. Индонезияда олардан балықшы қайықтарының мықтылығы үшін тұрақтандырғыштар жасайды екен. Қазақстанда пластик шөлмектерден қол жуғыштар жасайды. Монғолияда шөлмектерді рухтарға құрбандық ретінде өртейді. Эфиопияда қолданған шөлмектерді тура базарда сатады екен. Африканың елдерінде жарты литрлік босаған шөлмектерден, жапсырып сандалеттерді жасайды. Ішінде жазбахаттары бар шөлмектерді теңізшілер кеме апаты болған жағдайды жеткізу үшін жолдама ретінде қолданған, қазір сондай шөлмектерді ғалымдар теңіз бағытын анықтау мақсатында қолданады екен [5]. Шөлмектерді жинау коллекция құмарлықтың бір түрі болып келеді екен. Біз көптеген сайттарды тауып, ондағы адамдардың шөлмектен жасаған қолөнерлеріне тәнті болдық. 3. Тұрмыстағы пластмасс қалдықтарынан пайдалы бұйымдар жасау және оны қайта өңдеу арқылы кәдеге жарату Пластмасс ыдыстардан пайдалы бұйымдар жасау. Біз дәл осы заттардың қиындыларын алып, кезекпен өртеп, бақыладық. Жұмыс жасанды әуестікте сығындының шкафында өтті. Өртеу кезінде қағаз тез жанып кетті, жүннен жақсы иіс сездік, ал пластикпен резиннен – өткір жағымсыз иіс пен қара түтінді байқадық.Тұжырым: пластикті өртегенде улы түтін шығып, ауаны ластап және адам денсаулығына кері әсер етеді. Пластик шөлмектерді өртеуге де, лақтыруға да болмайтынына көзіміз жетті. Осы нәтижелерді растау үшін біз мынандай тәжірибе жасадық. Өз ауламызға 2015 жылдың қыркүйек айында біз жерге пластик шөлмекті, полиэтилен дорбасын және қағазды көміп тастадық. Ал 2017 жылдың наурыз айында біз көмгенімізді ашып, пластик шөлмекте, дорба да дым өзгермегенін көрдік, ал газеттен дым қалмаған. Өзіміздің бұл тәжірибеміз тағы да пластиктің жерде шірімей, тек ластайтынын дәлелдейді. Пластикалық ыдыстарды қоқысқа тастауға асықпау керек. Одан пайдалы әрі қызықты бұйым жасауға болады. Сусын құйығу арналған пластикалық шөлмектен шай қасығын жасауға болады. Ол үшін маркермен қасықтың формасын сызып, қайшымен қиып аламыз. Енді оның өткір қырлары қолыңызды кесіп кетпеуі үшін, отта бір айналдырып ұстау керек. Осы құтыдан саптаяқ жасауға болады. Ол үшін жарты, және бір жарым литрлік ыдыс керек. Жарты литр ыдысты ортасынан кесеміз де, бір жарым литрлік ыдысты ортасынан кесеміз де жарты литр құтыны басын төмен қаратып, ішіне саламыз, бір-біріне кіріккен құтыларды енді екі жағынан тесіп, таяқшалармен ұстатамыз. Міне, шырын сығатын құты әзір болды. 2 литрлік ыдыстың басы мен аяғын ғана кесіп алып, оны біріктіреміз де қақпақтың көлеміндей үш жерден тесіп аламыз. Осы кесілген жерлерді шөлмек қақпағымен желімдейміз. Міне, тіс пастасы мен шеткаларды салатын ыдыс пайда болды Енді бізге астыңғы жақтарынан кесілген екі құты керек. Екеуінің де қиылған тұсынан желімдеп, киімге арналған сырғытпаға (замокка) жапсырамыз. Осы екі бөлшекті біріктіргенде балалардың ойыншықтарын салатын бұйым пайда болады. Сыйлықтар салатын қорапшаларды қолдан жасауға болады. Ол үшін пластик шөлмекнің орта жағын қайшымен қиып алып, төрт бұрыштап бүктеп, екеуін де бірдей көлемде кесіп аламыз. Екі бөлікті біріктіреміз, сөйтіп ішіне қолсағатты салып, туған күн иесіне берсеңіз, ерекше сыйлық болмақ. Келесі тұрмыстық бұйымға бес литрлік сусын ыдысын қолданамыз. Оны да ортасынан кесіп алып, жоғарғы бөлігін аламыз. Кесіп алған тұсын қалаған бояумен бояп, мәселен ішін ақ, сыртын қызыл түске бояп, оған шамды ілеміз. Сан түрлі келеңсіздіктер тап болуыңыз мүмкін, улы газ толы бөлмеде қалып қойсаңыз осы желім шөлмек сізге таптырмас көмекші, бет бөлігін өлшеп, шөлмекні айнала кесіп алып, денеңізді кесіп кетпес үшін жапсырма көмегіне жүгінің, оны бетіңізге киіп алыңыз. Бірнеше минуттан соң қауіп қатер сейілетін болады. Баланың көңілін аулау үшін қолдан көпіршік жасайтын дүние жасауға болады. Ол үшін кішкентай қолғапты түбі кесілген пластмасс шөлмекге кигіземіз. Ыдыстағы суға аздап фери, не сода саламыз. Ыдысқа су құйып алып ыдысты үрлегенде көпіршіктер шығады. Осылайша күнделікті пайдаланудан қалған пластик ыдыстардан креативті бұйымдар жасап алуға болады. Шөлмекден дайындалған сыпырғы күнделікті өмірде пайдаланып болған заттарымызды қоқысқа лақтыруға асығамыз. Бірақ, керексіз деп есептеген заттардан күнделікті қолданылатын пайдалы бұйым жасауға болады. Олай болса, төменге зер салып, өз қолымызбен әдемі сыпырғы жасап көрелік. Оны үй шаруасына да қолдануыңа болады. Керекті заттар: пластик шөлмек, шеге, жіңішке ұзын темір, сап, балға. Дайындау тәсілі: Алғашқы шөлмекнің бас және аяқ жағынан кесіп, төменнен бастап жіңішке етіп бірнеше бөлікке қиып шығамыз. Қалған шөлмеклердің аузы жағын кеспей, тек аяқ жағынан ғана біріншісіндей етіп қиып шығамыз. Бәрі дайын болған соң алғашқы шөлмекмен біріктіреміз. Тағы бүтіндей бір бөткелкенің аузынан кесіп, біріккен шөлмеклердің басына кидіреміз. Және дәл сол шөлмекнің ортасынан және енінен қиып, одан сыпыртқы пішінін келтіріп, жалпақ етіп дайындаймыз. Әрине, оған ұзын темірді пайдаланамыз. Яғни, дәл шөлмеклердің біріккен жерінен кішкене ғана тесіп темір сымды өткізіп байлап қоямыз. Ал қолға ұстайтын ағашты балғаның көмегімен екі жағынан шегемен қағамыз. Ерекше қолдан әзірленген сыпыртқы дайын болды. жүктеу/скачать 0,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|