Поэмалар біржан сал. ҚОянды жәрмеңкесі (поэма)

 

 

 

АУДАРМАЛАР 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

              

Евгений Евтушенко  

 

 

 

 

БЕЙБІТШІЛІК 

ДАСТАНДАРЫ  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МЕНІҢ ШЕШЕМ 

ЖӘНЕ 

НЕЙТРОН БОМБАСЫ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Біздің фирма сіздерді кез келген атом, оның ішінде нейтрон бомбасынан сақтап қала алатын люкс, 

жартылай люкс типті және бір адамдық арнайы бункерлер жасатуға заказ қабылдайды... Төлем ақысы 

– 

келісім бойынша». 

Батыс газеттерінен

 

 

1 

Менің шешем комсомолка болатын - 

                                                        

қызыл шәйі орамалды,  

                                                                 

жарғақ куртка кигені, 

Жарғақ куртка тозды кәзір, 

                                               

сыпырылды, 

                                                          

сыдырылды илеуі, 

енді шешем кей кездері 

                                        

картошка мен тары ботқа бұқтырса,  

кастрюлін жабу үшін сол жарғақты сүйреді.  

Бір кездегі 

Шешемнің жас денесінен бусанғандай, жұмсарғандай, 

                                                                                    

буға бөгіп, жібиді. 

Жарғақ куртка жаны сірі –  

                                                  

талай тұста киілді.  

Ол әлемдік төңкерістер өрттерінен өтті аман, 

Оқ топанға –  тосқауылға 

                                         

тұтынылды, тұтылды! 

Оқ теспеді, 

Бірақ бүтін, бірақ тұтас бұйырды.  

Оқ орнындай жалғыз тесік,  

Тесік бірақ өңірі.  

Бұрап салған бір кездері,  

                                          

бұрап алған кейіннен 

Бұрандалы темірі –  

Ол кешегі оттай жанған төрт әріп:  

МОПР – дейтін значоктің орыны.  

Төрт әріптің мағынасын   

                                             

ұмытпаған сондағы  

Сол ұрпақтың өкілі едіммен-дағы.  

«Роллинг стоунз» значогын «АББА»-ға,  

ал «АББА»-ны «Элтон Джон»-ға айырбастар таңғала,  

Жеткіншегі жетпісінші жылдардың,  

әлгі сөздің ажыратса, 

                                  

мағынасы былай еді демекпін: 

Революция күрескерлеріне халықаралық 

                                                                   

көмек ұйымы, 

Шешем кейін значокты 

                                    

тастағанда тағуды,  

Қызықтадым, қолыма ұстай жүріп мен: 

 

Значокта – түрмеге тән тор бар-ды.  

Темір торға жармасулы қол бар-ды,  

Қол бар еді – түрме торын сіліккен,  

Тор бар еді — сіліккен қолмен кіріккен. 

МОПР  

                 

деген сөзді естісем, 

                                                   

еске алам 

Жарғақ куртканы, иісін сезіп тұрып мен. 

Менің шешем — Зинаида Евтушенко Ермолайдың қызы әлі 

бір тынбайды,  

қутыңдайды, 

жас дегенің жетпіс екі жастан әрі ұзады.  

Пенсияда, 

               

жұмыс істеп жүрген жері –  

                                                

адамдардың ортасы  

Қыбыр-қыбыр осы жұмыс арқасы  

түспей жүрсе оған ажал тұзағы.  

Ол Рига вокзалында киоскіде 

                                          

газет сатып тұр әне,  

Жетеді оған алақандай осы әлемі –  

                                                    

өзіне тән тұрағы:  

қасапшысы — «Футбол-хоккей» апталығын 

                                                                      

оқитындай туғалы,  

көшетшінің –   «Америка» журналы екен құмары, 

сүті сатушы – «Денсаулық» журналын ап тұрады.  

Сыйға – сый ғой, 

                               

сыраға — бал... 

                                                           

сияпатқа бола сәл,  

Бұл мейірбан оқырмандар шешеме де қарасар  

өздерінің дүкенінен... қатқан тауық қалдырыпты –  

Мопассанның мекендесі ала сал.  

Кейде апельсин жарты кило – дәмі Лопе де Вега елінің,  

кейде ораулы ақ ірімшік – сүйікті осы Майи Лассиль тегінің, 

Оны алмасаң, 

                    

Лассильді лайықты аударған  

Қалдырардай көрінесің Зощенконың көңілін.  

Сондықтан да шешем менің 

Ортан қолдың саласындай,  

                                         

бәйбішедей қоғамда,  

                                                        

бәрі де өз баласындай, 

«қасапшым» дер, «көшетшім» дер, «сүт сатушым» 

                                                             

дейді оларға әмәнда.  

Мархабатпен сезінеді ол байланысты өзіңе,  

Керектігің айналаңа –  

                                     

байланысты адамға.  

Сан значок сатады ол  

қалта-қалта қоржынымен,  

Гагариннің суретімен, олимпиада қонжығымен.  

Ал әпкемнің қызы Маша –  

                                       

он бес жасар немересі, 

                                                  

көз қуаныш сүйеу болған,  

Сыр сандықта ойнай-ойнай саусақтары сүйел болған,  

төсі ептеп жұмырланып, жайраң қағып,  

Кеудесіне «Иисус Христос суперстар»  

Значогын алған тағып,  

Оны бірақ шешемнің 

                                         

киоскасынан  

Алмағаны — айдан-анық! 

2 

Таныдым мен Иисус Христосты,  

Күрмеуі мол, күрделі қатынаспен.  

Әрбір совет баласы солай шығар  

Тәнті болып –  

                           

«Павлик Морозовты» оқып өскен.  

Мен шіркеуге бармадым кәзіргідей  

Әдет емес, болатын әдеп ескі,  

крест тағу күрмеулеп сән емес-ті.  

Қысқы «Москва» бассейні басында  

Бала көрдім бірде мен... 

                                     

пионер ед және де,  

Маңғаз, мардам шешіп жатты галстугын алқызыл, 

                                                                           

іліп жатты шегеге, 

арзанқолдау қырғыштемір –  кресі қалып қойды мойынында, 

                                                                          

қалып қойды денеде.  

Өртін-әртін, әртінде – бұл Москва бассейні орнында 

күңгір-күңгір ғибадатхана болған  

(Жарылқаушы жаббарға ғана болған)  

Талқандалған кезінде сол орданың, 

Маңдайында кресті бір күмбезі 

алтынменен апталып, бағаланған.  

Жарылмаған, жарықшақ түсіп бірақ,  

Батырдың дулығасындай домаланған.  

Кейін мұнда –  

                           

салмақ болды Сарайын Советтердің,  

бассейн боп біткен еді... ақыр соңы әлектердің.  

Дәл қасында музей тұр, 

                                          

су буынан  

Импрессионистер бояуы барады оңып...  

Өкінішті... 

Бұзылды орда, бар ма амал?..  

                                         

ең болмаса малданар...  

Сол өкініш өтеліп,  

Қолын көкке көтеріп,  

Тұрмағаны ескерткіш –   

                                        

Лениндей дана болып.  

Христосты көргем алғаш шіркеуде емес, 

                                               

Құтханада – құйтақандай, тар лашық,  

Сібірде еді. Қырық бірде. 

                                         

Жүрген кемпір жансебіл боп жер басып,  

Сарыуайым, ізімқайым – соғыста ұлы, 

                                                      

тартып жүрген тірі азап,  

сол ұлы үшін басын иіп, құлдық ұрып жасап жатты мінәжат. 

Шаң мен тозаң ыстаған, 

Бір суретке құлдық ұрып бәйек күйге түсті Ана,  

Бейбіт Ташкент аясында жасалатын сол кезде  

Киножурнал көрсететін қабасақал 

                                                           

партизанға ұқсаған. 

Кемпір сонда құлдық ұрды — 

қайқы орақпен қар астынан соңғы талшық суырғандай,  

Мәуесіне мәз еткенде басын шұлғып табиғатқа 

                                                         

табынғандай, сыйынғандай.  

Құдайына құлдық ұрды ол еш қылаусыз, еш мінсіз,  

«Құдай да» оған тұр болысып 

                                                 

ләм-мимсіз, үн-түнсіз. 

Ұрлық-қарлық енді бүгін 

                                       

икондарды саудалаумен алмасты,  

Еш суретпен - еш құдіретпен орны ешқашан толмас-ты,  

Россия бар еді онда жай ғана,  

Жоқ еді онда – иконсауда, айла да. 

 

«Өлтірмейік өнерді!» деп даурығып,  

Сол кемпірдің ессіз-түссіз діліне –   

түспеді ме сәл-пәл кірбің, сәл күдік.  

Без түсірдік бүйрегіне құдайдың  

сондай-сондай кемпірлерге 

                                        

тұратұғын сәл бұрып... 

Одан кейін көп көрдім мен –  

шіркеулердің, музейлердің, 

                           

экран мен мюзик-холлдар құдайын.  

Құдай болып кетуімнен қақты ұдай  

                                             

«Құдайымның» өзі мені лайым.  

Ал бір жолы, 

«Матфейдің інжілі» атты киноға  

Пазолини басты рольге шақырып,  

Марксизм рухында болады деп тақырып,  

Лауазымды бір адамға хат та жазды қатырып  

«Құдай» болып кетуіме сол жолы  

Көмектесе алмады ол да ақыры,  

Шүкір тоба! 

Шындықты айтсам тегінде,  

Құдай болса 

                       

(бір білерім менің де),  

Оның орны – жертөледе, тар лашықта, жер үйде. 

3 

Жертөле емес, жер үй емес, 

Перуджа атты итальян қаласында таяуда, 

муниципальды көркемсурет көрмесінде керексе, 

Құдай көрдім ерекше. 

Көрмесіне «құдай» етіп қойғаны 

о, ғажайып, құдай емес — өлексе. 

Сүйектерін сылып алған секілді, 

Қан мен сөлін сығып алған секілді, 

боксер бала иығында иленген 

Сүлгі десе болғандай, 

ал немесе қауқиған бір қуыршаққа ұқсайдьг,  

ойыннан соң опырайып қалғандай. 

 

Итальяндық профессор жүзінде иман бар ізгі,  

бола алмаған карбонарий

1

  

тәрізді,  

сынығындай сызылып кеп асылдың 

бұл сурет – мүлкі деді он төртінші ғасырдың.  

Не бір тарлан танымпазы өнердің,  

аты-жөні сақталмаған шебердің  

Суретінде айтпақ ойдың астарын таппақ болып, 

                                                                      

ашиды екен жандары  

Желкелерін қасиды екен болғаны...  

                                           

1

 

Карбонарий – Италияда ХІХ ғасырда шыққан жасырын революциялық  ұйым мүшесі. 

Мен де тұрдым сол суретке шұқшиып, 

Қасымадым желкемді — қасиетін таба алмасын іш біліп, 

Көптен бері қорқамын мен басымнан 

табан тірер талай ойым тарыдайын шашылған. 

 

Бұл өмірдің меніңше, 

                                      

мағынасы, маңызы –  

адамдар боп, оқиға боп сіңіседі тәрізі.  

Білгендерге түсіне, 

(Бір оқиға болмай ма екен тірлік еткен кісіде).  

Тиянағы, тұтқалы ойы ғаламның  

Менің басым түгілі  

Сыя қоймас 

                     

кез келген-ақ кемел бастың ішіне.  

Ұштығына жеткізбейді ой деген,  

Ұшпағына жеткізбейді көлденең.  

Ойсыз өмір сүре алмайсың және де  

Ойланбаса жүре алмайды өлмеген. 

 

Мен ойладым, 

                      

таптырса деп осы сурет түйіні  

Терезеден көрінеді көк аспанның қиығы:  

Бір қарасаң, бурыл бұлтқа ұқсайды екен бұл сурет  

Көкті ойламай,  

Жерді ойлаумен 

                            

түсіп кеткен иіні.  

Терезеге келдім жақын, 

                                 

көрдім жақын бұлттарды,  

кейбір бұлттар қабырғасы сөгіліп,  

төбесіне қызыл шатыр үйлердің  

төніп алып, төңкеріліп, емініп, 

адамдарға қарайтұғын секілді  

аласарып кеткендейін көрініп. 

Бір суретке байланғандай қаралай,  

Дүкендердің жаймаларын 

                                

тұрды адамдар жағалай,  

бастарында басқа ойы жоқ, 

                                               

сатып алу бірдеңе 

сатып алу қайткенде де бас-көзіне қарамай.  

Сыңғыр-сыңғыр шыны-аяқты 

сылдыратып сән беріп,  

сыңайымен сызданысып, қабақтарын сәл керіп, 

 

қимылына өздерінше ой үйіріп, мөн беріп,  

Темекінің көк түтінін шекітеді бәлденіп.  

Бір режиссер бірде маған айтып еді: 

                                                         

«Күмән жоқ,  

ой дегенің ойлы адамнан шығар» деп.  

«Көмейінде айтары жоқ, көкейінде ой табы жоқ актер  

кадрларға шылым шегіп шығуға 

                                            

Өмірбақи өлердейін құмар», деп. 

Астан-кестен мынау алаң 

                                        

ауа жайылып әр адам,  

Сапырмайым сол емес пе –  

тәртіп кетсе санадан.  

(Мен сананың жүйесіне құлаймын!) 

                                          

Ой жүйесі жоғалған жер, мінеки, 

Қолқылдаған қабағындай манағы  

Иіні жоқ, иығы жоқ иі түскен Құдайдың.  

Ашық аспан астындағы ағаш эстрада  

Өртшілердің үрлемелі оркестрі өзеурейді, 

                                                                     

сұрама. 

Құйқылжытып Вена вальстерінен  

ойнап тұрды қырық құрау құранды мен құрама, 

 

ең аяғы кофе ішетін шыны аяқтың сылдыры 

ию-қию құрандыға қиюласпай тұра ма?  

Алаңдағы адамдардың алмағайып тасқыны 

әлемдёгі құрандыға қосып-шатып әлдекім 

                                            

қоса салған бір бөлшегі шығар, ә?,.  

Перуджаның әккі де әңгі алыпсатар қулары, 

 

Құзғынға ұқсап қарқылдасып, қанаттасып шулады.  

Қолындағы темірлерін ыстық табы кетпеген  

құяңдары сықырлаған сұлуларға еппенен,  

Веспасиан дәуірінің сөлкебайы көненің  

бір қаралық қазына деп, 

                                   

дәлелдеп кеп дегенін,  

Жымысқылап тықпалады, 

                                        

жым білдірмей бұлдады. 

Цыган бала алабажақ бір әлеміш шекпені,  

садақаны сұрағанда –  

                                  

суырады өкпені.  

Аржағында — жекеменшік жабық «вольво» ішінде 

цыгандардың төр ағасы 

                                  

сықыр-сықыр ақшаларын санайды. 

Санайды да қаттап-қаттап орайды, 

алабажақ әлеміштен «көркеменер» көрсеткен 

ұлдарының ақыадал –   

                                

еңбегіне балайды.  

Судан әйелі шекесіне сәлде орапты шошайған, 

Пизадағы мұнарадай құлайын деп қисайған  

Күміс тегеш ішіндегі 

                            

көгіс лимон қабығы бар 

                                                             

қол шаятын көк суды 

ұрттап төгіп, ұрттап төгіп 

                                       

тегі мықты тек сынды,  

нәсілінде, даяшысы құлақ кесті құлдардың  

                                      

қабағымен тіксінді, 

                                                                  

жанарымен тепсінді... 

 

Тымырайған түсі тылсым екі ирандық 

                                              

ащы ішектей илеп, созып қамырын,  

сыпсың етіп сыбырласып сақтай қалды сабырын.  

Перуджаның күмбезінен келеңкесі көлбеңдеп,  

сұп-сұр жүзді аятолла бергендейін әмірін.  

Жергілікті бір топ жігіт провинция атаманы 

                                       

Казановтың қатарына кіргеніне мастана, 

шаруасы жоқ күйі кетсе дүние...сайқалдықтан басқада. 

 

Ешбір ермек таппастан, 

                                

отырғышы күнәлардың күйесімен баттасқан  

машинаның кілттерін қолдарында үйіріп, 

көз алдында самсап бара жатқан сан  

балтырларға сын айтып,  

болмысына мін айтып, 

                              

өзеурейді өздерінше сүйініп. 

Саяси шолушыдан 

                              

әсіре әуей сөздерін 

                                                            

санайды көш ілгері,  

шолушысы — аяқтың, балтырлардың  

барып тұрған «интернационалистері».  

Келмеген аяқ мұнда шамалы еді,  

балтырлардың жиналған – «интернационалы» еді. 

Итальяндық балтырлар — қатқыл кактус түріндей  

олақ ұстап, оқыс тиген ұстара 

                                                     

тиіп кетіп тілімдей, 

көзге онша ілінбей, 

жалбырап түр түктері –  

                              

жапырақтың түгіндей.  

Скандинав балтырлары –  

                                           

көкшіл білеу тамырлары  

шығанақтың көкшіл суы көпіршітіп суарғандай.  

Мақпал, майда неміс балтыр –  

                                              

сарғыш қана секпілі бар  

Гамбургтың қышасынан сеуіп алып, сыланғандай.  

Француздық бөлек балтыр –  

                           

шұлық кисін, ұйық кисін  

Түк кимеген тәрізденіп, тыр жалаңаш жаралғандай.  

Ағылшынның ақ балтыры –  

                                          

сидаң сіңір; тұт тарамыс 

табиғаты –  үзеңгі қағып, жүре-жүре таралғандай.  

Американ балтырлары –   

                                

түзу, берік түрпідейін,  

тұтқыр бірақ баскетболдың бағаналы қалқанындай. 

 

Ал латынамерикан балтырын 

                    

толарсақтан күміс шынжыр арқылы  

қожасынан құтқармайтын 

 

құйттай кісен қарыды да қарпыды.  

Үрке біткен қара меңді 

                                  

боп-боз түрі білінбеген,  

Діндар ойлап әрнемені, сәлден кейін не болар деп, 

                                                               

Испан – балтыр дірілдеген. 

Африкан балтырлары — 

                               

қара ағаштан жона салған,  

Қызылөкше гүл жапырақ, табанына қона салған.  

Жапондікі – 

                 

маймақ балтыр, 

                                    

(қарап қалсаң бір оқталып)  

Шеше арқасында өскендіктеи 

                                                

арқаланып, құндақталып.  

Осынша аяқ, осыншама балтырдан,  

Үш қытайдың студенті салқын қан  

капиталистік аяқтарға – 

                                

басқа дүние балтырына  

тәкаппарсып қарамай, 

қолтықтасып кірпияздау, қыдырып жүр жағалай.  

Сәл-сәл ғана сескенеді,  

бірлігімен дес береді –  

                                    

күйремейтін күрескерлер секілді... 

біледі өзін бағалай. 

Даңғаза алаң ию-қию дастанымдай дәл менің,  

Әлде менің дастаным ба –  

                                     

таба алмаған қиюласар өрмегін  

ортақ ырғақ табылмады, ұйытқысы табылмады ұйқастың, 

Желімі жоқ біріктірер 

                                    

қисыны жоқ жеңіл ойдан күй қашты. 

Кенет... кенет... 

Сол алаңға суырылып, 

шыға келді екі бала — бозбала, 

лып-лып етіп ұстараның жүзіндей 

қимылдарын қалт жібермей қозғала, 

Жылпылдаған біреуінің қолында –  

Жылтыр тұтқа ұстап алған айқарып 

шелегі бар кеспекше, 

шелектегі –  сағыз желім шайқалып, 

бояу –  қалақ қалтылдайды –  

                                           

көлшіктегі ескекше.  

«Перуджиннің» конфет фабрикасы  

қапталы екен – кигендері үстіне.  

Шоколодтың майлы бояу таңбасы  

қолдарынан көрсетпейді күсті де,  

бұл жұмысшы бозбалар, бейнет көрген иіні,  

Жүздерінде бір мысқал мұң –  

                                              

бұғып жатыр бұйығы,  

Сонау мопр значогы ұшқынына ұқсайды  

қас-қабақтың астындағы қиығы.  

Бояу қалақ кенеттен  

ыршып шығып шелектен,  

қалды қарысып қолма-қол –  

                                               

біреуінің қолында.  

Екіншісі бір мырс еткен мысқылмен  

көбік кофе ұрттаған,  

кеуек музыка үшкірген 

көлеңкенің астындағы адамдарға, оркестрге 

                                                                    

бір қарап, 

плакатты жапсырды-ай кеп жалма-жан.  

Солқылдаған жайдақ қақпа  

Жалтылдаған жасыл күмбез қалмаған,  

осы алаңнан сонау жолдарға дейін  

тартты дейсің туралап –  

                                

жапсырған да жалғаған.  

Би билеген өртшілердің 

                                    

өкшесінің астында  

өршеленіп осы алаңға көрінді 

                                            

өрттің қордасы. 

Сұлап жатқан ұзыннан,  

айқұш-ұйқыш, крестермен сызылған 

пайда болды қара беттей –  

                                     

қара нейтрон бомбасы.  

Вена вальсі үздік-создық... қалғандайын жайына,  

Жұрт айқайлап, келгендейін Вальтасардың тойына.  

Айқайға ұлас ұрандар да шықты енді:  

«Тоқтатыңдар, нейтрондық бомбаны –  

                                                   

құртыңдар бомба біткенді!» 

Қос бозбала бозша талдаи солқылдап,  

алаңғасар аптықпай да алқынбай.  

Тобыр дүрмек тарап кетпей тұрғанда  

топ ішіне сүңгіп кетті толқындай.  

Нәпсіқұмар нәмәрт біреу 

                                            

жең ұшынан жалғасып,  

талшыбықтай таиландканың етегіне жармасып  

жалт бергенде ол, 

                             

жалп еткені алжасып...  

бұтындағы джинсиі мен 

                                  

аяқтағы мокасин  

шалшық емес, шалпуышқа көнетін  

Желім-сағыз көтертпеді қалжасын,  

Міне, желім! 

               

Желімдеді-ау, жапсырды-ау,  

кетіктерді, сетіктерді кетілген.  

Заманымнан үгітіліп мәңгілік 

                                            

ұнтақталған секілді ем,  

Заманыма жұғыстырды-ау, жағыстырды-ау мені де!  

Шоколад пен бомба жасап әр түрлі,  

сан ажалдың иісін судай сапырған  

Фабриканың бықсық иісі арқылы  

Жарғақ куртка иісі алыстан шақырған, 

                                            

(қасиеті қалай ғана берілді), 

 

итальяндық мынау екі бозбала –  

 

жазып жүріп плакаттар қыртысын,  

сол куртканың тозған илеу іркісін  

сылап-сипап жүргендей боп көрінді.  

Муниципальды галерея үйінде  

өз ойына өзі ырза боп күйге енген  

қалғып отыр қарауылы музейдің. 

 

Құдайшылдар қоғамының қисапсыз  

«құдайақы» уәдесіне үйренген,  

бағанағы сүйегі жоқ, сиығы жоқ –  сол Құдай,  

жанданғандай, 

                     

денесіне жан біткендей әл құрай,  

Өмір сүріп кетпесе де, 

                               

өмір үшін қамданғандай берді рай... 

Мына бала-бозбалалар 

                               

көрінбесе шіркеулердің ішінен,  

Кешіреді бұл Құдай, 

                              

өйткені ол әлдеқашан түсінген:  

христианның әулиесі сол енді –  

 

мойнындағы крестімен табынар,  

қойнындағы қаруымен жарылар,  

христианды құтқаратын соғыстан  

санасында болса егер Ары бар!  

Әлгі крест айқұш-ұйқыш сызғылаған бомбаны  

Сол крестен шыққан жоқ па, түбірі,  

Галилейден шыққан ұста ұлының  

Дарға керіп тастағанда соңғы сәттік ғұмырын, 

«Бәтіреке, бәтіреке, өлтірме,— деп,— өлтірме!»  

  

Айтқан сөзі емес пе екен, 

                                

Аманаты емес пе екен –  

                                                          

ақтық көздің нұрының. 

жүктеу/скачать 1,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: