«полиметалл» АҚ Қызыл жобасының ЭӘӘБ


Сурет 4.6.3: Бақыршық кен орнының минералдануының үлгілік геологиялық кескіні



Pdf көрінісі
бет21/95
Дата06.03.2017
өлшемі57,11 Mb.
#7962
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   95

Сурет 4.6.3: Бақыршық кен орнының минералдануының үлгілік геологиялық кескіні 

 

Сульфидтердің бөлінуі шамасы сыйғызатын тау жыныстарының өткізгіштігімен байланысты. Ірі 



түйіршікті  құмдақтар  сульфидтер  мен  алтынның  жоғары  концентрациясын  байқатады.  Өткен 

жылдардың  зерттеулері жарықтардың  құрылуының  бес  туындауын  және  пириттің  дамуының 

төрт  кезеңін  анықтады.  Екі  ертеректегі  генерациялар  маңызсыз  пиритті  минералдануының 

қосарласуымен,  орташадан  бастап  ірі  түйіршікті  кварцқа  дейін  құралған.  Үшінші  түрленімнің 



Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

139 бет 


 

кварцы  кеннің  қалың  қабаттарында  қалып  қойды.  Бұл  екінші  кезеңнің  дамуын  және  пиритті 

және 

арсенопиритті 



минералданудың 

басты 


кезеңін 

қосатын 


алтын-сульфидті 

минералданудың  құбылыс  болды.  Бұл  кезең  алтын  минералдануының  70%  бастап  80% 

дейінгісін  құрайды  деп  саналады.  Төртінші  түрленім  полиметалл  минералдарының  және 

орташа түйіршікті пириттің шөгінділерімен байланыстырылады. Бұл минералданудың төртінші 

кезеңінде  алтын жоқ. Соңғы түрленім сұртүсті  -  ақтан бастап сүтті  -  аққа дейінгі кварцтардың 

құрылуымен анықталады, олардың көлемі миллиметрден метрге дейін ауытқиды. Желілерде 

қайта мобилизацияланған алтынның төменгі шоғырланымы бар. 

 

4.6.5



 

Геотехникалық сипаттамалары 

 

Кіріспе 

 

Бұл  бөлімде  Бақыршық  кен  орнының  қолданыстағы  болмыстық  шарттары  сипатталады, олар 



геохимиялық  ортаға  әсерін  тигізеді  немесе  онығ  әсерінде  қалады;  бөлімде  сондай-ақ  кен 

орнында жүргізілген геохимиялық сипаттамалардың зерттелуінің нәтижелері көрсетілген. Бұл 

зерттеулер  қышқылдың  құрылуының  әлеуетін  анықтауға  және  бос  қыртыстар  мен  кен 

орындарынан металлдардың сүзгіленуіне көмектеседі. 

 

Зерттеудің аумақтары 

 

Бұл  бағалауда  зерттеу  аумағы  кен  шығарылатын  орынның  шектеріндегі  аумақ  және  оларға 



жақын  жатқан  алаң  ретінде  анықталған,  олардың  шегінде  топырақ  пен  су  кен  орындарын 

әзірлеуден  тікелей  немесе  жанама  түрде  әсерге  ұшырауы  мүмкін,  оған  барлық 

биогеохимиялық үдерістер, анықтайтын топырақтың жағдайы мен судың сапасы қосылады. 

 

Әсерлер  жақын  жатқан  жерлерге  тау-кен  жұмыстарының  телімінен  ағын  сулардың 



нәтижесінде  жұмыстарды  жүргізудің  периметрінің  шегінен  тыс  таралуы  мүмкін,  сәйкесінше, 

болмыстық  зерттеулер осы  аумақтың  есебінен  кеңейтілді.  Кеңейтілген  аумақтағы  болмыстық 

шарттары  туралы  ақпарат  сондай-ақ  судың  сапасы  мен  тау-кен  жұмыстарының  шегінде 

топырақтың  сапасының  төмендеуі  нәтижесінде  әсер  етуін  бағалау  үшін  негізгі  қамтамасыз 

етеді. 

 

Геология 



 

Қызыл  жобасы  Орта  Қалба  жылы  шұңқырларының  орталық  бөлігінде  және  Қалба-Нарым 

құрылымдық  аймағында  төменгі  шөгінді  жыныстарда  орналасқан.  Кен  орны  өңірлердің 

қиылысатын,  солтүстік-батыс  бағытындағы  металлогениялық  аумақтардың  топтамасында 

алтын  минералды  үш  қосарлас  аумақтардың  шығыс  бөлігінде  орналасқан.    Бастапқыдағы 

алтынның  минералдануы  кварц  желілерімен  байланыстырылды,  олар  қатпарлы  тасты-

бұрышты  құмдақтардың,  конгломераттардың  және  карбонатты  сазтастардың,  құмайттарға 

өтетін  шектерде  жапыру  аумағында  кенді  линзаларға  бай  болып  табылады.  Құрамында 



Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

140 бет 


 

алтыны бар кен ұсақ түйіршікті пиритпен және арсенопиритпен байланыстырылады, негізінен 

табанды  болып  табылады  және  көбіне  арсенопириттің  құрамында  болады.  Минералдану 

кварцты  желімен,  ұсақ  түйіршікті  пиритпен  және  инелі  арсенопиритпен  және  өзгертілген 

дақтар  мен  белдеулерге  біріктірілген  ірі  түйіршіктермен  сипатталады.  Барлық  түрлері 

арсенопириттің  көптігімен  және  алттынның  жоғары  құрамымен  байланыстырылады.  Табиғи 

минералдарға  кварц,  көміртек,  сидерит,  саз,  барит  және  серицит,  хлорит,  кальцит,  альбит 

және  биотит  сияқты  аз  таралған  минералдар  қосылады.  Сульфидтердің  бөлінуі  шамасы 

сыйғызатын тау жыныстарының өткізгіштігімен байланысты. Ірі түйіршікті құмдақтар күкірт пен 

алтынның  құрамына  бай.  Кейде  кальцит  кездеседі,  бірақ  ол  барлық  литологиялық  үлгілерде 

емес.  Арсенопирит  әрқашан  алтынның  жалпы  заңдылықтан  ауытқыған  мәнімен 

байланыстырылады. 

 

Алдыңғы зерттеулер 

 

Бақыршық кен орнының барлануы 60 жылдан астам уақыт жүргізілді және оған жыралардың 



237  474м

өтімі  қосылады.  Ашық  әзірленуі  бес  қосалқы  кен  шығарылатын  орындардан  және 



төрт шағын кен шығарылатын орындарынан жақын жатқан аумақтарда 1956 жылдан басталды 

және  1994  жылға  дейін  созылды.    Жоғарғы  қабаттағы  қышқылдандырылған  кен  орнын  жер 

астынан  алу  1963  жылы  9  және  10  линзаларды  әзірлеуден  басталды  және  1997  жылы 

қышқылдандырылған кеннің көп бөлігін алғаннан кейін тоқтатылды. Сәйкесінше, кен орнында 

тек  сульфидті  кен  ғана  қалды.  Тәжірибелі  -  өнеркәсіптік  қондырғы  1994  жылы  кен  орнында 

құрылды, бірақ тек 1996 жылға дейін ғана жұмыс істеді. Тәжірибелі күйдіретін қондырғы 2009 

ж. ақпаннан 2010 ж. қыркүйекке дейін ғана жұмыс істеді. 

 

Жобалау тау-кен жұмыстары 

 

Бақыршық  тау-кен  жұмыстарын  жүргізу  үшін  ұсынылған  қалпына  келтіру  жоспарына  кен 



орнының  түбінен  өндіруді  ала  отырып  жер  асты  өніміне  өте  отырып  кен шығаратын  орынды 

кеңейту болып табылады. Жобаға сай, кен шығарылатын орынның аумағы шамамен ұзындығы 

2400 м дейін, ені 860 м дейін және тереңдігі 320 м бастап 390 м дейін кеңейтілетін болады. Кен 

шығарылатын  орын  30  метрлік  ойықтармен  және  10  метрлік  бермдермен  өңделеді,  ол  кен 

шығарылатын  орынның  бортын  41-48⁰  және  ойықтың  еңісінің  бұрышын  50-80⁰  қамтамасыз 

етеді. Кен шығарылатын орыннан шығатын кен фабриканың кен шығаратын қоймасына жүкті 

өзі  түсіретін  машиналармен  жеткізілетін  болады,  ал  бос  қыртыс  арнайы  қыртыс  үйінділеріне 

тасымалданады.  Жерастынан  алу  цементпен  қалаудан  бастап  әзірлеу  әдісімен  жүргізілетін 

болады,  ол  үшін  флотациялық  байытудың  қалдықтары  пайдаланылады.    Шахталы  судың 

құйылуы 60  бастап  303м

3

/ч  дейін  өзгереді,  ол  маусымға  байланысты  болып  келеді,  негізінен 



көктемгі  қар  еруге  және  кезеңмен  қайталанатын  ұзақ  жазғы  жауын-шашынның  нәтижесінде 

орын алады. 

 

Байыту 

 


Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

141 бет 


 

Бақыршық  кен  орнының  кенін  флотация  әдісімен  қайта  өңдеу  жоспарлануда,  мүмкіндігінше, 

флотацияның өнімдерін қосымша гравитациялық айыруы мүмкні. Бастапқыдағы кен ПСИ одан 

әрі  ұсақталардың  және  <0,8  мм  дейін  жіктелердің  алдында  <250  мм  дейін  ұсақталады. 

Бастапқыдағы  көмір  флотациясының  нәтижесінде  көмір  концентраты  мен  қалдықтар 

алынатын  болады.  Көмірлі  концентрат  көмір  кегін  ала  отырып  қоюлануға  және  сүзгіленуге 

жатқызылады,  ол  көмір  кегіне  арналған  жеке  қоймада  қатталатын  болады.  Көмір 

флотациясының  қалдықтары  сульфидті  концентратын  алу  үшін  сульфидті  жылдамдықты 

флотацияға  келіп  түседі.  <71  микронға  дейін  қалдықты  сульфидті  флотацияны  майдалау 

майдаланған  өнімнің  екінші  сульфидті  флотациясы  үшін  құнарлануды  қамтамасыз  етеді,  ол 

негізінен  бақылау  және  үш  кезеңнен  құралған.  Жылдамдық  флотациясының  біріктірілген 

концентратының  және  көміртектің  жоғары  және  төменгі  құрамдағы  концентраттарын  ала 

отырып  үшінші  флотацияның  концентраттарының  гравитациялық  одан  әрі  бөлінуінің 

мүмкіндігі  бар.  Жеке  сүзгілеу  мен  екі  концентратты  да  құрғату  бөлінуден  кейін  жүзеге 

асырылады.  Сульфидті  флотацияның  қалдықтары  қоюландырылуға  жатқызылады  және 

қалдықты  сақтаушыға  ауыстырылып  құйылады.  Жобаны  іске  асырудың  соңғы  кезеңдерінде 

ашық  өндіруден  жер  астына  өткен  кезде,  қалдықтардың  бөлігі  цементті  қосу  және  жер  асты 

өндірілулеріне беруге дайындалу үшін толтырылатын кешенге жіберілетін болады. 

 

Егер  гравитациялық  айыру  пайдаланылмайтын  болса,  флотацияның  алтын  сульфидті 



біріктірілген концентраты қайта өңделуі үшін металлургиялық шекке жіберілетін болады. Бірақ 

концентарттың  айырғышын  пайдаланған  жағдайда,  бай  көмір  концентраты  металлургиялық 

шекке түсетін болады, ао нашар көмір концентраты гидрометаллургиялық қондырғыда қайта 

өңделетін болады. 

 

Геохимиялық тәуекелдерді талдау 

 

Бақыршық кен орнында күкірттің барын ескере отырып, металдың әлеуетті ластаушыларының 



жоғары концентрацияларымен біріктіре отырып, қышқылды құру қаупі және/немесе жобаны 

іске асырудың нәтижесінде металдардың шайылып кету қаупі бар. 

 

Қышқыл ағын сулар, қышқыл шахталы сулар (ҚШС) немесе құрамында металлы бар ағынсулар 



сульфидті  минералдар,  әсіресе  пирит  (FeS

2

),  халькопирит  (CuFeS



2

)  және  арсенопирит  (FeAsS) 

оттектің  (ауаның  құрамындағы)  және  судың  әсерімен  қышқылданған  кезде  құрылады. 

Құрамында  сульфиді  бар  минералдарды  алу  мен  өндіру  қыртыстарды  уату  кезінде  қышқыл 

ағын  сулардың  құрылуының  мүмкіндігін  арттырады  және  соның  салдарынан,  сульфидті 

минералдардың  жоғарғы  қабатының  аумағы  біршама  ұлғаяды.  Мұндай  жағдайда,  сульфидті 

қышқылданудың жылдамдығы және бейтараптандыратын материалдың болуы ОКС маңызды 

әлеуетін анықтайды. Сульфидтер қышқылданған уақытта күкірт қышқылы және темірдің гидро 

тотығуы түзіледі, ол төменде көрсетілген: 

 

FeS



2

 + 3.75 O

2

 + 3.5 H


2

O  Fe(OH)

3

 + 2 SO


4

2-

 + 4 H



+

 

Темір сульфиді + Оттек + Су  Темірдің гидрототығуы + Сульфат + Қышқыл 



Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

142 бет 


 

 

Көшіп-қонуға  байланысты,  кен  орнының  аумағы  бойынша,  (мысалы,  кен  шығарылатын 



орындардағы  борттардың  қыртысы,  жыныстар  үйіндісі,  кен  қоймалары  және  қатталған 

қалдықтар  арқылы)  құрылған  қышқыл  топырақ  немесе  қыртыстардың  құрамындағы 

минералдармен  реакцияға  түседі  және  металдар  мен  тұздардың  бірқатарын  еріте  алады. 

Сәйкесінше,  қышқыл  ағын  сулар  келесі  химиялық  қасиеттердің  біреуін  немесе  одан  да  көбін 

анықтай алады:  

 



  Төмен рН (үлгілік мәндер 1,5 бастап 4 дейін өзгереді). 

  Еріген  металдардың  жоғары  концентрациясы  (темір,  алюминий,  марганец, 



кадмий, Мыс, қорғасын, Мырыш, Күшән және сынап сияқты) 

  Қышқылдықтың жоғары мәні (50 бастап 15 000 мг/л дейін экв.CaCO



3

). 


  Жоғары  минералдануы  (сульфатты)  (сульфаттың  үлгілік  концентрациясы  500 

бастап 10 000 мг/л дейін өзгереді; минералданудың үлгілі мәндері 1000 бастап 

20 000 мкСм/см дейін өзгереді). 

  Еріген оттектің төменгі концентрациясы (мысалы, 6 мг/л кем). 



 

Топырақ  пен  судың  қалыпты  рН  диапазонында  (5  бастап  7  дейін)  минералдардың  желмен 

ұшып  кетуінің  нәтижесінде  бөлінетін  металдар,  әдетте,  тұнады  және  озғалссыз  қалыпты 

ұстанады.  Бірақ  рН  мәні  төмен  болған  жағдайда  бұл  минералдар  ерітіндіге  айналуы  мүмкін 

және  аумақтың  шегінен  тасымалдануы  ықтимал,  ол  жерде  олар  жер  асты  суларына, 

топыраққа,  судың  экожүйелеріне  және  басқа  да  экологиялық  мәндерге  келесі  кезеңдерде 

жағымсыз әсерін тигізуі мүмкін. 

 

Көшіп-қонатын  қышқыл,  осы  үдерістің  нәтижесінде  құрыла  отырып,  минералдармен 



бейтараптануы мүмкін, олар ол жерде ериді, соның салдарынан рН артуына әкеледі. Мұндай 

бейтараптандыратын  қасиет  карбонатты  минералдардың  болуы  кезінде  арта  түседі.  Қышқыл 

ағындар  жалпы  карбонатты  минералдардың  еруінің  есебінен  толығымен  бейтараптануы 

мүмкін,  егер  олар  жеткілікті  көлемде  болатын  болса.  Сондай-ақ  көптеген  улы  металдардың 

ерігіштігі рН байланысты болып келеді, бейтараптандыру үдерісі металдардың тұнуына әкеліп 

соғуы  мүмкін,  оған  Al,  Cu  және  Pb  қосуға  және  олардың  кейіннен  ағын  судан  жойылуын 

жатқызуға  болады.  Бірақ,  бейтарап  немесе  сілтілі  рН  кезінде,  мұндай  ағын  суларда 

металлдардың/бейметаллдардың, Zn, As, Nr және Cd сияқты, концентрациясы бұрынғысынша 

жоғары болуы мүмкін. 

 

Жоба  үшін  қарастырылатын  негізгі  геохимиялық  қауіп  -  бұл  әлеуетті  сульфидтердің  ОКС, 



сонымен  қатар,  Бақыршық  кен  орнында  арсенопириттің  жоғары  құрамы  мен  As 

жұмылдырылған  қасиеттерін  ескере  отырып,  күшәннің  басқа  металдармен  біріге  отырып 

шайылуының нәтижесінде ластанады. 

 

Күкірт және күшән концентрациялары 

 


Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

143 бет 


 

1954  ж  бастап  1967  ж  кезеңнің  арасында  бұрғылау  және  сынау  кезіндегіге  қарамастан,  As 

немесе S талдаудың шектеулі саны ғана орындалды, 1967 ж кейін алдын-ала жіктеу алтынның 

барын  анықтады  және  осы  уақыттан  бастап  кен  қойыртпағы  “толық  талдауға”  жіберілді. 

Сондай-ақ,  жалпы  көлемі  7400  құрайтын  керндік  сынамалары  SGS  зертханасында,  Канадада 

талданды,  онда  күшәннің  құрамына  индуктивтік-байланыс  плазмасы  мен  атомдық-

абсорбациялық спектрометрияның әдісі, сонымен қатар, жалпы күкірт пен көміртекті анықтау 

LECO  талдауышы  қолданылды.  Осы  сынамалардың  талдауының  нәтижелері  бойынша 

күшәннің  мәні  3,75  милл  үлесінен  бастап  10.993  мд  үлесіне  дейін  өзгерді  Жалпы  күкірт  үшін 

осы диапазон 0,16% бастап 7,87% дейін құрады. Мәліметтердің осы таңдауы бойынша As және 

S  деңгейлері  бойынша  тиімді  талдаудың  болуына  қарамастан,  бұл  талдау  сынамалардың 

шектеулі санында негізделеді.  

 

Кеш  геологиялық  жұмыстар  -  ТЭН  үшін  2015  ж  -  кен  шығарылатын  жерлерде  алтынның 



қорларын  анықтады,  сонымен  қатар,  сульфидті  күкірттің  құрамы  1,6%,  жалпы  күкірттің  1,7% 

және  As  0,7%.  Бұл  As  арсенопиритте  46%  ретінде  орташа  құрамына  сәйкес  келеді  және 

сульфидтердің  көптеген  бөлігі  мен  As  арсенопириттен  алынатындығын  көрсетеді.  Жер  асты 

қорларында сульфидті күкірттің орташа құрамы 1,2%, жалпы S 1,2% және As 0,7% құрады. 

 

Орта  есеппен,  кен  1,33%  бағаланады  күшәннің  құрамы  мен  жалпы  күкірт  бастапқы  құрамы 



1,86%  құрайды.  Тәжірибелік  -  өнеркәсіптік  флотацияның  қалдықтарының  талдауы  S 

құрамының  0,16-0,29%  шегінде  және  As  0,  13%  шегіндегігі  құрамын  көрсетті,  бұл 

сульфидтердің  көптеген  бөліктерінің  көбік  өніміне  алынатындығы  көрінеді.  “Көмір  өнімінде” 

күкірттің пайыздық құрамы әдетте қалдықтарға қарағанда, жоғары.  

 

Әлеуетті  ОКС  мамандандырылған  зерттеулерінен  бөлек,  қазіргі  таңда  кен  шығарылатын 



орындардың  қыртысына  арналған  талдау  мәліметтері  аз  болып  табылады,  арсенопиритте 

сульфидтер  мен  күшәннің  көптеген  бөлігі  алтынмен  бірге  кен  ретінде  кеніш  қоймасына 

тасымалданатындығын  ескеру  қажет,  тау  жыныстарында  S  және  As  құрамының  төмен 

болатындығы күтіледі. 

 

Қазіргі таңда блокты үлгі кенішті анықтайтындығына қарамастан, үлгілеудің одан әрі кезеңдері 



S  және  As  құрамының  %  бойынша  мәліметтерді  қосады.    Сәйкесінше,  ТЭН  және  жалғасқан 

блокты  үлгіленуі  кен  шығаратын  орындарда  оның  түпкілікті  контурына  дейін  кен  шығаратын 

орынды  пайдаланудың  түрлі  кезеңдерінде  қыртыстың  литологиялық  құрамы  бойынша 

мәліметтерді ұсынуы тиіс. 

 

 

Ақпарат көздері 



 

Болмыстық  геохимиялық  шарттарды  бағалау  қолда  бар  климаттық  деректер,  аймақтық 

геология  және  кен  орнының  геологиясы,  судың  сапасын  және  топырақты,  сондай-ақ  кен 

саласындағы жер талдау жолымен жүзеге асырылады. 



Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

144 бет 


 

 

Қосымша болмыстық мәліметтерді алу үшін орындалған зерттеулер, металдың қышқыл ағын 



сулары  мен  сүзгіленуін,  сонымен  қатар,  материалдардың  сипатын  анықтауға  бағытталған 

зертханалық  зерттеулерді  қоса  отырып,  геохимиялық  қауіпті  бағалауға  арналған 

бағдарламаны қосты. 

 

Бүгінгі 



таңда 

орындалған 

болмыстық 

зерттеулерден 

бөлек, 

кәсіпорын 



үздіксіз 

мамандандырылған  зерттеудің  бағдарламаларын  енгізеді,  бұл  геохимиялық  шарттарды  одан 

әрі  анықтау  үшін  қажет.  Жердің  қойнаулары  үшін,  кенішті  бұрғылау  үшін  кен  орындарын 

өңдеудің  барлық  кезеңінде    жүргізілетін  болады  және  бұл  мәліметтер  кен  орнының 

геохимиялық сипаттамасы туралы мәліметтерді жаңғырту үшін пайдаланылады. 

 

Климат 

 

Әлеуетті  геохимиялық  қауіпті  зерттеу  кезінде  климаттық  жағдайларды  ескерген  жөн. 



Климаттық  жағдайларға  шеткі  континентальдық  температуралар  және  жауын-шашынның 

орташа  жылдық  мөлшері  қосылатын  болады.  Жазы  ыстық,  құрғақ  және  жауын-шашыны  аз 

шаңды, ал қысы суық және қатты желімен бірге қарлы. Көбіне қар жауатындықтан, жылына 6 

ай  бойы  судың  көптеген бөлігі  қатып тұратындықтан,  ал  буланудың көлемінің  жоғары  болуы 

судың  қыртыспен  өзара  әрекеттесуінің  қажеттілігін  ескере  отырып  ОКС  қаупінің  төмендеу 

мүмкіндігі туралы білдіреді. 

 

Судың фондық сапасы 

 

Беткі сулар - “Су ресурстары” атты 4.8 бөлімде бөлшектеп қарастырылады, бірақ геохимиялық 



сипаттамалардың  көзқарасынша  сипаттама  осы  бөлімге  қосылған.  Ауданның  гидрологиялық 

желісі  су  ағынымен  ұсынылған,  олар  Қызыл  өзенінің,  Ертіс  өзеніне  түсетін  оң  жақтағы 

құйылысы  болып  табылады.  Қызыл  өзені  өңірдің  басты  су  жолы  болып  табылады,  судың 

жинау  аумағы  1  067  км

құрады.  Өзен  ағыны  толықтай  дерлік  қар  мен  жаңбыр  маусымдық 



балқыту  арқылы  қалыптасады.  Минералдануы  және  еріген  қар  суының  химиялық  құрамы 

географиялық  және  облыстың  геологиялық  сипаттамаларына  тәуелді  болып  табылады. 

Тұтастай  алғанда  еріген  және  ағын  минералдануы  17-50mg  /  л  ауытқиды,  сонымен  қатар, 

бірнеше  жылда  ең  үлкен  мәні  78  мг  /  л  дейін  жетеді.  Қар  еріген  сайын,  су  жинағыштардың 

еңісінен  ағатын  сулардың  арыны  шағын  су  ағынын  құрайды.  Ірі  су  ағындары  мен  су 

қоймаларына  құйылардың  алдында  шағын  су  ағынының  сулары  топырақ  қабатында  өзінің 

химиялық  құрамын  құрайтын  болады.  Шағын  су  ағынының  суларының  құрамы  жайылма  су 

сияқты,  бірақ  оның  минералдануы  еріген  гидрокарбонаттарға  қарағанда  жоғары  болып 

табылады.  Шағын  су  ағыны  суларының  минералдануы  бұлақтардың  тереңденуінің 

нәтижесінде  төмен  қарай  ұлғаятын  болады.  Шағын  су  ағынының  минералдануы  зерттеу 

телімінде шегінде өзгереді.  Өзендер мен көлдердегі  сулар тұщы, минералдану 03 бастап 1,0 

г/дм3  дейін  өзгереді,  химиялық  құрамы  бойынша  гидрокарбонатты  магний-кальцийлі,  ал 

минералдануы жоғары болған уақытта - сульфат - гидрокарбонатты - калций - натрийлі. 


Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

145 бет 


 

 

Жер асты сулары - жоғарыда аталғандай, “Су ресурстары” атты 4.8 бөлімде көрсетілген, бірақ, 



геохимиялық  сипаттамасы  бойынша  қысқаша  сипаттамасы  осы  бөлімге  қосылған  -  Ұзақ 

мерзімді сорғы сынағына сай жоғары су ұңғымаларын салу мүмкіндігі анықталды (шамамен 10 

дм  3/с).  Ұңғыма  палеозой  жыныстарының  жоғары  тектоникалық  сынуы  сулы  жерлерде 

бұрғыланатын  болады.  Жалпы,  өңірде  жер  асты  сулары  келесідегідей  қалыптасқан.  Қыста 

қыраттағы қар жинақталған аудандарда жоғары қоршаған ортаның температурасы басталуына 

балқи  бастайды,  сонымен  қатар,  жайылма  суларының  сүзгіленуі  жүзеге  асырыла  бастайды. 

Осы  үдерістің  қарқындылығы  географиялық  біркелкі  емес.    Сулы  гидрохимиялық  шарттары 

табиғи факторлармен келесілермен анықталады: су-қабаттарымен еритін тұздардың мөлшері 

(химиялық  және  минерологиялық  құрамы),  өткізгіштігінің  коэффициенті  және  сүзгілеу  жер 

асты  сулары.  Жер  асты  суларының  иондық-тұз  құрамы  тау  жыныстарының  минералдық 

массасының тарату және шаймалау процестерінің нәтижесінде қалыптасады. Қарқынды жылу 

және  қысқа  ұзақтығының  арқасында,  су  тұтқышындағы  қабатта  су  негізінен  тұщы,  аз-

минералдандырылған,иондық  құрамы  гидрокарбонатты  кальций-натрий,  бейтарап  немесе 

аздап-сілтілі,қалдығы құрғақ 0,2-0,4г/дм. Су, ашық түссіз, иісі жоқ және жағымды дәмі бар. 

 

Шахталы  сулар  -  сульфаттарға,  күшәннің  жылжамалы  үлгілеріне,  темір,  марганец,  сондай-ақ 



мыс,  қорғасын,  мырыш,  кадмий  және  басқа  да  мыс,  қорғасын,  мырыш,  кадмий  және  сол 

сияқты элементтерге бай. Судың химиялық құрамы гидрокарбонатты және гидрокарбонатты - 

сульфатты  кальцийлі,  кальцийлі  -  натрийлі  минералдануы  0,2  бастап  0,6  г/дм3  дейін.  Судың 

қаттылығы  2,1  бастап  5,3  мг  дейін,  рН  6,7  бастап  7,9  дейін  өзгереді.  Жер  асты  сулары  көбіне 

Қазақстан  Республикасының  нормативтік  талаптарын  қанағаттандырады.  Улы  элементтердің 

құрамы мг/дм3: темір 0,1-0,25; Mn 0,01; As 0,005; F 0,1-0,15; Mo 0,0025; Cu 0,7-0,87. Zn, Pb, Cd, 

Al  құрамы  төмендегі  ШРШ  “Капитальный”  ұңғысынан  алынған  шахталы  сулардың  химиялық 

талдауы  ластаудың  айтарлықтай  жоғары  құрамын  көрсетеді,  әсіресе  As  және  Cd;  сульфаттар 

және жиі нормативтік шектен асады 500 мг/дм

3

. Алайда, 2002 жылдан бастап, шахта сулардың 



орташа жылдық рН мәні 7,5 төмен емес еді. 

 

Топырақтар және жер пайдалану 

 

Ауданы  қара-қоңыр  және  орта  саздақтар  топырағының  көптігімен  сипатталады,  олар  800  м 



дейінгі  белгіде  батыс,  солтүстік  және  оңтүстік  бөліктерде  көп  таралған.  Қара  қоңыр 

топырақтың осы деңгейінен таудың топырағына айналады, ол Калбин үстіртінің шығыс жоғары 

бөлігінің  бәрін  жабады.  Қалба  жотасының  орталық  бөлігінде  тау-шалғынды  топырақ  тасты 

оқшауланған  дақтары  тау-орман  сұр  топырақты  сәйкес  келеді.  Жотасының  төменгі 

бөліктерінде ақшыл қоңыр саз және ауыр сазды топырақтарда жабылған шағын аудандар бар.  

Минералданудың  көз  қарасы  бойынша,  зерттеу  теліміндегі  топырақтар  қалыпты 

топырақтардың  көрінісін  береді,  олар  құрғақ  аймақ  үшін  тән  болбыр  тау  жыныстары  болып 

табылады.    Сондай-ақ,  үлгілі  «құрғақ»  топырақтар  кездеседі,  оған  оңтүстік  қара  топырақ, 

қоңыр  топырақ  және  ақшыл  қоңыр  топырақ  қосылады,  әдетте  саздақтар  қалың  шөгіндер 

бойынша  дамыған.  Топырақ  құнарлылығы,  әдетте,  төмен.  Негізінен,  осы  саладағы  топырақ 



Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

146 бет 


 

жаюға және шөп шабу үшін пайдаланылады. Жоба аймағында топырақтың толық сипаттамасы 

«Топырақ және топырақ жамылғысы» 4.7 бөлімінде ұсынылған. 

 

Геохимиялық зерттеулер 

 

Геохимиялық  сипаттағы  кенді  зерттеудің  бірнешеуі  жүргізілді,  оның  мақсаты  қышқыл  ағын 



сулар  мен  металл  сүзгілерінің  әлеуетті  құрылуын  бағалау,  олар  кен  шығарылатын  орынның 

ашық борттарынан көрінуі мүмкін болатын. Қышқыл ағын сулар мен сүзгілеудің құрылуының 

ағымдағы әлеуетін бағалау аясында келесі есептер мен құжаттар пайдаланылды: 

 



  ЕГИ Лтд. - Бос қыртыстар мен кеніштердің геохимиялық бағалануы, № 8553/920 

құжат, 2010 ж. тамыз 

  ЕГИ Лтд. - Қалдықтардың геохимиялық бағалануы, № 8553/991 құжат, 2011 ж. 



наурыз. 

  ЕГИ Лтд. -  Жобаның іске асырылу барысы туралы есеп, 2012 ж.шілде; 



  Сынау нүктелерінің орналасу сұлбасы; 

  “Полиметалл  Инжиниринг”    ЖШҚ  -  бос  қыртыстардың  бейтараптану/құрылу 



қышқылдарының әлеуеті, 2015 ж. қаңтар  

  Бақыршық кен орнында қышқылдың әлеуетті түзілуі туралы есепке қосымша 



 

Осы  зерттеулер  геохимиялық  кен  орындары  туралы  көрініс  берген  уақытта,  жоба  бойынша 

металдардың қышқылы және сілтілі әлеуетті тәуекелі туралы толық ақпаратты алу үшін үздіксіз 

жұмысты қажет етеді, ол қосымша іріктеу, талдау және сынамаларды зерттеу арқылы жүзеге 

асырылады. 

 

 



 

ЕГИ зерттеу 

 

2010  ж.  ЕГИ  орындалған  бастапқыдағы  зерттеудің  мақсаты  кен  орындарында  қышқыл  ағын 



суларының  құрылуының  әлеуетін  бағалау,  қышқыл  ағын  сулардың  құрылуымен  байланысты 

негізгі  проблемаларды  анықтау  және  материалдарды  басқару  жөніндегі  ұсыныстарды  ұсыну 

және  ары  қарайғы  жұмыстардың  қажеттілігі.  Зерттеудің  аясында  орындалған  жұмыстар  1996 

жылдың  деректер  базасының  талдауына,  зерттеуге  арналған  қыртыстар  мен  кен 

орындарының сынамаларын іріктеуге, қалдықтарды қайта өңдеуді зерттеудің бағдарламасын 

әзірлеуге  қосылды,  оларды  “Хейзен  Рисерч”  компаниясы  орындау  керек  болатын,  сонымен 

қатар,  кәсіпорынның  жұмыстарының  осы  негізгі  өнімдерінің  геохимиялық  сипаттамалары 

анықталды. Саладағы қолда бар қолданыстағы кен қалдықтарын бағалау, зерттеудің бастапқы 

көлеміне  кірмейтіндігіне  қарамастан,себебі  ескі  қыртыстардың  кейбір  бөліктері  болжанған 

жаңа  жер  асты  өндірістерінде  іргесі  ретінде  пайдаланылуы  мүмкін  еді,  бұл  материалдың 

сынамасына іріктеу және зерттеу жүргізілді. 

 


Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

147 бет 


 

Сынамаларды  іріктеудің  кеңістікті  мақсатты  литологиялық  түрлері,  тереңдігі  және  кеңістікті 

бөлінуі  тау-кен  жұмыстарын  жасаудың  нәтижесінде  алынған  қыртыстардың  ұсынылуын 

қамтамасыз  ету  үшін  таңдалынды.  ОКС  әлеуетті  көздерін  анықтағаннан  кейін,  осындай 

жүргізілген  жұмыстардың  нәтижесінде  (ашық  және  жер  асты  тау-кен  өндірістері,  өткел 

жұмыстарының  қыртысы,  кен  қыртыстары  және  қалдықтар)  геологиялық  дерекқорларының 

негізінде  және  Бақыршық  кен  орындарын  сынаудың  дерекқорларының  негізінде  сынамалар 

іріктелініп алынды.  Осылайша, зерттеудің бағдарламасы үшін сынамалардың тиісті диапазоны 

алынды. 

 

Барлығы  1996  ж.  бұрғылау  бағдарламаларының  8  ұңғымасынан  186  сынама  геологиялық 



сипаттамалардың  негізінде,  кен  орны  мен  материалды  бөлуде  және  талдаулардың  негізінде 

алынды.  Сыналған  ұңғымалардың  орналасуың  /  бөлінуін  ескере  отырып,  8  ұңғыманың  186 

сынамасы  осы  зерттеу  үшін  жеткілікті  болып  саналды.  Әлеуетті  ОКС  бағалау  үшін  алынған 

сынамалар диапазонды және кен орнының тау-кен массасында кездесетін түрлі литологиялық 

бірліктердің  салыстырмалы  көлемін  көрсету  керек  болатын  және  ең  дұрысы,  1  млн.т  кем 

дегенде 1 сынаманы алу қажет, ол кен орнында литологиялық бірлікті ұсынуы тиіс. Сонымен 

қатар,  кен  шығаратын  орындардың  қыртыстарындағы  ескі  шөгінділерден  алынған 

шурфтардың  24  штуф  сынамасы  алынды,  оларға  мақсатты  тау-кен  линзасының  жалғасы 

әзірленді. Осылайша, 210 сынамаға аршу жыныстарының 160 сынамасы мен материалдың 50 

сынамасы  қосылды.  Сынамаларды  іріктеу,  таңбалау,  тасымалдау  және  дайындау  әдістермен 

қатаң  сәйкестендіріле  отырып  жүргізілді  және  мұқият  құжатталынды.  Сапаға  мұқият  бақылау 

жүргізілді. Барлық қателіктер анықталды және ескерілді. 

 

Аршылған  қыртыстар  мен  кен  орындарының  сынамаларын  зерттеу  бағдарламасы  алға 



қойылған  мақсаттарға  сәйкес  және  стандартты  әдістемелерге  сай  жүргізілді.  Зерттеу  рН 

анықталуын,  Электрлік  өткізгіштікті  (ЭӨ),  Leco  талдауышында  жалпы  күкіртті  талдаудың 

негізінде қышқылдықтың анықталуын және негізін (АВА), қышқылдың бейтараптану қабілетін 

(ANC) және салыстармалы қышқылдың құрылуын анықтау үшін біркелкі сынақтарды (NAG);  S 

жоғары  пайыздық  құрамы  бар  сынамаларда  NAG  кинетикалық  анықталуы  мен  күкірттің 

анықталуымен  NAG  кезеңдік  анықталуын;  күкірттің  түрлілігінің  анықталуын;  көп  элементті 

талдауды;  сонымен  қатар,  кинетикалық  топтық  сілтілікті    қамтыды;    Барлық  зерттеулер  мен 

талдаулар үшін пайдаланылған зертханалар танылған және аккредиттелген болып саналады; 

 

Қалдықтарды  зерттеу  тәжірибелі  қондырғыда  күйдіргеннен  кейін  сорбциялық  сілтілену 



композитті  сынамада  жүргізілді  және  сәйкесінше,  олардың  нәтижелері  флотациялық 

нәтижелердің  қалдықтарына  қолданылмайды.  Сонымен  қатар,  осы  зерттеудің  нәтижелері 

бойынша  маңызды  қорытындылар  жасалынды,  олар  жүргізілген  болмыстық  зерттеулер  үшін 

ақпарат берді. 

 

ЕГИ  орындалған  екінші  зерттеусорбциялық  сілтіленудің  анықталуын  көрсетті:  сәйкесінше, 



пайдалы мәліметтердің шектеулі саны ғана осы зерттеудің нәтижесінде алына алады. 

 


Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

148 бет 


 

Қорытынды  зерттеу:  бұл  минерологиялық  зерттеу  және  әлеуетті  ОКС  анықтау  “Полиметалл 

инжиниринг”  ААҚ  2015  жылы  аршулы  қыртыстар  үшін  жүргізілді.  Осы  зерттеудің  барысында 

бұрғылау  кернінен  композитті  сынамалар,  жобаның  аршулы  қыртыстары  алынды.  Бұл 

сынамалар  минерологиялық  талдауды  тиісті  микрографиямен  микроскоп  арқылы  зерттеу 

жолымен  жүргізу  үшін  пайдаланылды.  ОКС  әлеуетін  зерттеуге  қышқылдықты,  салыстармалы 

қышқылдықтың  құрылуы  мен  майдаланылған  сілтіленуді  пайдалана  отырып  топты  сілтілеуді 

анықтау қосылды. 

 

Зерттеудің нәтижелері мен қорытынды 

 

ЕГИ  жүргізілген  ОКС  әлеуетін  зерттеудің  нәтижесінде  диапазоны  рН  7,3-9,4  құрайтын  барлық 



сынамалардың  рН  салмағының  деңгейі,  сонымен  қатар,  минералдануы  төмен  ЭӨ  0,12-0,98 

дСм/м анықталды (paste ph) Жалпы күкіртті анықтаудың нәтижесінде S мәндерін 0,01% бастап 

6,5%  дейін  өзгертетін  мәндері  алынды,  сонымен  қатар,  кеннің  сынамаларындағы  мәндер, 

әдетте, қыртысқа қарағанда жоғары болды. Кеннің сынамалары үшін жалпы күкірттің орташа 

мәні 0,8%S құрады, ал қыртыстардың сынамасы үшін орташа мәні 0,2%S кем болды.  

 

Қышқылдың  бейтараптану  қабілеті  сынамаға  тұз  қышқылының  шамадан  тыс  көлемін  қосу 



арқылы зерттеудің көмегімен анықталады. Одан әрі сіңірілмеген қышқыл рН 7,0 дейін натрий 

гидроксидімен  титрленеді,  ол  сынамамен  сіңірілген  қышқылдың  мәнін  береді.  Алынған 

Бақыршық  кенінің  сынамасы  үшін  ANC  мәні  жалпы  кен  орнындағы  карбонатты 

минералдардың  жалпы  таралуын  көрсетеді.  ANC  максималды  мәні  204  кг  H

2

SO

4



/т  құрады. 

Қыртыстың және кеннің сынамаларының арасындағы  ANC мәнінің айырмашылығы аз болды. 

Екі түрі үшін де орташа мағынасы 45 кг H

2

SO



4

/т құрады. 

 

Қышқылды  түзуші  қабілет  (APP)  күкірт  құрамының  %  және  күкірт  қышқылының  теориялық 



көлемін  талдаудың  нәтижесінде  алынған  негізде  есептелінеді,  ол  материалдың  толық 

қышқылдануының  нәтижесінде  құрылуға  қабілетті,  бірақ  шарты,  барлық  ортасы  пириттің 

құрамында  болуы  тиіс.  Сәйкесінше,  мұндай  есеп  жалпы  қышқылдықты  түзетін  қабілетті 

арттырады. Салыстармалы қышқылды түзуше  қабілет (NAPP)  APP және  ANC сынамаларының 

арасындағы айырмашылықты көрсетеді, сонымен қатар, теріс мәннің көрсетуінше, сынамада 

қышқылдықты құрудың алдын-алу үшін бейтараптандыру қабілеті жеткілікті болуы тиіс. Және 

керісінше,  NAPP  оң  ммәнінің  көрсетуінше,  материал  қышқылды  түзуге  қабелетті.  Зерттеудің 

нәтижелерінің  көрсетуінше,  аршулы  қыртыстардың  сынамаларының  93%  NAPP  жағымсыз 

мәндерімен сипатталады, ал кеннің сынамасына арналған теріс мәні сынаманың 69% көрсетті. 

NAPP  алынған  мәндердің  бірқатары  <20  до  >-20  кг  H

2

SO

4



/т  кейбір  белгісіздікпен 

сипатталатындығын атап өту қажет. 

 

NAG    анықтау  сутек  тотығын  қосу  арқылы  сынамада  белсенді  сільфидтердің  барлығының 



қышқылдануын  көрсетеді,  онда  қорытынды  ерітіндінің  рН  қышқылды  құрайтын  және 

бейтараптандыратын  реакцияның  арасындағы  айырмашылықты  береді.  NAG  біркелкі 



Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

149 бет 


 

қосымша  анықтамаларының  көрсетуінше,  200  Бақыршық  сынамалары  үшін  NAG  алынған 

мәндері NAPP есептерімен келісіледі, ал 10 нәтиже қарама-қайшы болатын. 

 

Бұл анықтаулардың көрсетуінше, 180 сынама қышқылды түзбейтін (NAF), 20 сынама - әлеуетті 



қышқылды  түзетін    (PAF)  және  10  сынама  -  анықталмаған  болып  табылады.  28  қышқылды 

түзбейтін  сынамалардың  >0.5S%    құрағандығын  атап  өткен  маңызды,  ал  ANC  орташа-жоғары 

мәні материалдың толық емес қышқылдауын көрсетуі мүмкін.  

 

Пириттің  қышқылдануының  толықтығын  тексеру  үшін  және  жалпы  қышқылдықты  түзетін 



қабілетті нақты болжауды арттыру үшін күкірттің жоғары құрамы бар сынамаға арналған NAG 

көп сатылы анықталуы орындалды. құрамында S >1% бар 20 сыналған сынамалардың ішінде 

10-ы қышқылды түзбейтін болды және 10-нда қышқылды түзетін қабілеті төмен болды. 

 

ANC  өлшенген  мәндерінің  салыстырмалы  тиімділігінің  таңдалынған  сынамалары  үшін 



қышқылды  бейтараптандырудың  буферлік  қабілетінің  қисық  сипатын  анықтау  (ABCC) 

бейтараптандыратын  минералдану  толығымен  ферроандоломиттермен-доломиттермен 

ұсынылғандығын және 100% ANC көрсетті. 

 

Күкірттің орнын анықтау үлгісінің көрсетуінше, жалпы күкірттің көптеген бөлігі пирит үлгісінде 



кездеседі.  Минерологиялық  зерттеулердің  көрсетуінше,  пирит  және  арсенопирит  ең  көп 

таралған сульфидті минералдар болып табылады. 

 

Пириттің  химиялық  белсенділігін  тексеру  және  реакцияның  кідіру  уақытын  анықтау  үшін 



күкірттің  құрамы  жоғары  сынамаларға  арналған  NAG  кинетикалық  анықталуы  жүргізілді. 

Нәтижелердің  көрсетуінше,  кідіру  уақыты  2  айдан  2  жылға  дейін  өзгереді,  сондай-ақ, 

тәжірибелердің  көптеген  бөлігі  2  айдан  6  айға  дейін  қышқылдың  түзілуі  басталғанға  дейін 

уақытты болжайды. Жалпы кіліру уақыты S құрамының пайызының артуымен азаяды. 

 

Барлың  сынамалардың  көп  элементті  талдауы  As  және  Sb  қатты  қанықтығын  көрсетті,  ал 



кейбір  басқа  элементтер  жер  қабатында  таралуының  орташадан  жоғары  мәнін  көрсетті. 

Талдаудың көрсетуінше As>Sb>S>Be, Se>Ag, W. 

 

Суды  пайдалана  отырып  топтық  сілтіленудің  нәтижесінде  барлық  сынамалардың  тартылуы 



алынды. Сілтілі рН кезінде  де  күшәннің кейбір жылжымалылығы байқалды. Күшәннің көлемі 

судың тартылымында As қатты бөлшектерінің құрамының өзгеруімен арта түседі. Үш сынамада 

Мо құрамы аздап жоғары болды, бірақ Sb, Be және Se жылжымалы болған жоқ. 

 

 ”Полиметалл Инжиниринг” минерологиялық талдауының нәтижелері 

 

Барлық  5  литологиялық  үлгісі  де  бірдей  өзгерген  тұнбалы  қыртысты  байқатады,  сонымен 



қатар,  тереңдігі  35  метрден  кем  болатын  жоғарғы  қабатты  материалдың  қышқылдануы 

жоғарырақ.  Бес  композитті  сынама  бірдей  минерологиялық  құрамды  көрсетті,  бірақ  сандық 



Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

150 бет 


 

арақатынастары аздап ерекшеленді. Басты минералдар кварцпен, слюдамен, хлоритпен және 

жылан  түтікпен  ұсынылды.  Карбонаттар  және  карбонатты  материалдар  аздаған  көлемде. 

Барлық  зерттелген  5  сынаманың  құрамы  0,3%  S  кем,  пирит  түрінде  басымды  және 

пирротиннің,  арсенопириттің  және  сфалериттің  аздаған  көлемі  де  кездеседі.  Карбонаттар  4-

14% құрады, негізгі түрінде кальцит пен доломит, магнезит-сидерит және анкерит жиі кездесті. 

 

”Полиметалл Инжиниринг” ОКС әлеуетін анықтаудың нәтижелері 

 

композитті  сынамаларды  күкірттің  құрамының  төмендігін  ескере  отырып,  қышқылды  түзетін 



қабілеттің  есептік  мәні  <0,15  бастап  8,9  кг  H

2

SO



4

/т  дейін  құрады.  Осылайша,  карбонаттардың 

құрамы  ANC  салыстырмалы  жоғары  мәнінің  артуына  әкеледі.  Өз  кезегінде  бұл  барлық 

сынамалардың NAPP теріс мәнінің көрсетуіне әкелді. NAG рН 4,5 кемді көрсеткен NAG анықтау, 

сынаманың қышқылды түзетіндігін көрсетті. Барлық сынамалрдың қорытынды рН 5,74 бастап 

7,27  дейін  өзгерді.  Топтық  сілтіленудің  нәтижесінде  тазартылған  суда  сүзіндісі  алынды. 

Темірдің жоғары құрамы барлық сүзгілерден байқалды. әсіресе жоғары қабатты материалдың 

сынамасында,  бірақ  күшәннің  жоғары  құрамы  тек  1  сынамада  байқалды,  мүмкін  ол,  осы 

материалдағы арсенопириттің төменгі құрамын көрсеткен болар. 

 

Аршулы қыртыстардың және кеніштердің сипаттмалары туралы жалпы қорытынды 

 



  Күкірттің ( және сульфидтердің) пайыздық құрамы қыртыста қарағанда, кеніште 



жоғарырақ. 

  Аршулы қыртыстың 94% қышқылды түзбейтін болып шықты. 



  Кеніштің  сынамаларының  38%  әлеуетті  қышқылды  түзуші  немесе  қышқылды 

түзуге қатысты “белгісіздік” диапазонында жатты. 

  Барлық ескі штуф сынамалары күкірттің құрамының төмендігін көрсетті, <0.5%S; 



барлық сынамалар қышқылды түзбейтін болып шықты. 

  Әлеуетті  қышқылды  түзушілердің  аздаған  бөлігі  мүмкін,  қышқылды  түзгенге 



дейін 2-6 ай бұрын реакцияның кідіруімен сипатталады. 

  Жалпы S құрамы әлеуетті ОКС көрсеткіші ретінде пайдаланылуы мүмкін. 



  CO


деректер  базасының негізінде  ANC бағалау үшін қолайлы параметр болып 

табылмайды. 

  Күшәннің  құрамы  барлық  дерлік  сынамаларды  артық,  сонымен  қатар,  күшән 



бейтарап/сілтілі рН кезінде де жылжымалы болуы мүмкін; және  

  кеніш  өңделерінің  алдында  қаншалықты  сақталғандығына  байланысты 



қышқылды  құруы  мүмкін.  Бұл,  ішінара,  теңгерімнен  тыс  кеніштің  қоймалары 

үшін проблема болуы мүмкін. 

 

Аршулы  қыртысты  мұқият  араластыру  келесіге  алып  келуі  мүмкін:  қыртыстар  қышқылды 



түзбейтін болады, бірақ аршулы қыртыстарды одан әрі контурлау қажет, бұл осы материалдың 

қыртысты үйіндінің сыртқы бөлігінде жиналмауы үшін қажет. 

 


Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

151 бет 


 

Сорбциялық сілтіленудің қалдықтары 

 

Күйдірудің  барлық  қалдықтары  -  сорбциялық  сілтіленуге  дейін  және  одан  кейін  -  күкірттің 



төменгі  құрамын  көрсетті,  бірақ  күшәнмен  біршама  байытылған.  Осы  материал  үшін  ОКС 

анықталған  әлеуетінің  нәтижелерінің  жарамсыздығына  және  байытудың  ұсынылған 

сұлбасының  флотациясының  қалдықтарына  қолданылмауына  қарамастан,  осы  жұмыстардың 

нәтижелері  бойынша  кейбір  қорытындылардың  белгі  үшін  пайдаланылатын  цементі  бар 

қалдықтарға арналған мәні болуы мүмкін. 

 

Сорбциялық сілтіленуге дейін күйдірілген қалдықтың композитті сынамасы бөлінді және түрлі 



пропорцияларда цементті қосу үшін пайдаланылды, сосын 28 күн ұсталынды. сипаттамаларды 

анықтаудың  мұндай  бағдарламасы  цементті  қоса  отырып  4  сынамада  жүргізілді,  сонымен 

қатар, сілтіленудің көмегімен улылығын анықтау және тазартылған суды пайдалана отырып бір 

кезеңді топтық сілтілену және барлық сүзінділерді одан әрі талдай отырып жер асты суларына 

талдау жүргізілді. 

 

Флотациялық байытудың болжанған қалдықтарына арналған мәндері бар нәтижелердің мәні - 



сілтіленудің  сүзінділері  тазартылған  суды  пайдаланғандағыдай,  сондай-ақ  жер  асты 

суларының  үлгілері  сілтілі  болды,  сонымен  қатар,  рН  8,1-12,5  цементтің  құрамының  артуына 

қарай  жоғарылады.  сондай-ақ,  күкірттің  құрамы,  цементте  тұрақтандырылады,  сондықтан 

күкірт  суға  алынған  жоқ.  As  шамамен  50%  судың  екі  түрімен  бірдей  бастапқыдағы 

қалдықтардан  алынды  және  сүзінділерде  As  құрамының  цементтің  ұлғаюына  байланысты 

азаюына  қарамастан,  күшән  бәрібір  қатқан  цемент  қоспасынан  сілтіленді.  TCLP 

тәжірибелерінің  сүзінділерінде  As  концентрациясы  АҚШ  қоршаған  ортаны  қорғау  жөніндегі 

агенттіктің  белгіленген  нормаларымен  бекітілген  максималды-рұқсат  етілген  шектен  барлық 

сынамаларды 20-40 есе асты, мұнда цементтің құрамының пайызына байланысты болған жоқ. 

Барлық  басқа  элементтердегі  концентрация  АҚШ  ҚОҚА  ШРШ  төмен  болды.  Үлгілеудің 

нәтижелері  мен  тәжірибелердің  көрсетуінше,  цементтің  қосылуы    As  бөлуіне  қарамастан,  ол 

оны  толығымен  тоқтатпайды.  Жоғары  рН  кезінде  цменет  As  тұрақтандырады,  бірақ 

атмосфералық жағдайларда және ұзақ жуған уақытта As бөлігі бөлінуі мүмкін. 

 

Осындай  нәтижелер  сорбциялық  сілтіленуден  кейін  қалдықтар  үшін  де  алынды  -  судағы 



топтық  сілтіленудің  сүзінділері  бастапқыдағы  қалдықтардан  20  000  мг/л  As  көрсетті,  ал 

қалдықтардың  сілтіленуден  кейінгі  сүзінділері  цементпен  қоспада    100-200  мг/л  As  құрады. 

Осындай  үрдістер  Sb  алу  үшін  де  байқалды.  Көп  сатылы  топтық  сілтіленудің  көрсетуінше, 

цементі бар қоспадағы сынамадан As үздіксіз бөлінуін көрсетті, бірақ мәндері төмендеу болды 

(75-240 мг/л). TCPL нәтижелері келесіні көрсетті - As концентрациясы бастапқыдағы қалдықтар 

үшін  АҚШ  ҚОҚА  белгіленген  шектен  7  есеге  және  цемент  қоспасы  үшін  2  есе  асады. 

Бағандарда  сілтілеудің  тәжірибелерінің  көрсетуінше,  бастапқы  қалдықтардан  As  бөлінуінің 

аздап үздіксіз ұлғайды,  ал  Sb  бастапқыдағы  жоғары  алынуы  уақыт  өте  төмендеді,  ал  бордың 

концентрациясы  аздап  артты  және  уақыт  өте  ұлғайды.  Цементі  бар  қоспада  сынамаларды 


Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

152 бет 


 

бағанмен  сілтілеу кезінде  As  арналған  ұқсас  үрдіс  байқалды,  бірақ  ол  бірқатар  төмен  болды. 

Күшәннің сілтіленуі сілтілік пен рН төмендеуіне қарай арта түсті. 

 

Осы  нәтижелердің  абсолютті  басқа  қалдықтардың  түрінің  зерттеуінен  кейін  алынғандығына 



қарамастан,  олар  ерігіштігінің  жоғарылығын  және  түрлі  үлгідегі  күшәннің  жылжымалылығын 

тіпті цементі бар толтырылған сілтілігі жоғары қоспада да көрсетеді. 

 

Қорытындылар 

 



  Бақыршықта  қышқыл  ағын  сулардың  құрылуы  маңызды  проблема  болып 

саналмайды,  бірақ  үнемі  геохимиялық  зерттеулерді  және  осы  тұжырымды 

үздіксіз бағалау және түзету үшін үнемі мониторингті жүргізіп отыру қажет. 

  Жалпы  S  пайыздық  құрамы  0.5%  S  шекті  мәнінің  негізінде  ОКС  болжау  үшін 



пайдаланылуы  мүмкін,  бірақ  осы  мәнді  растау  үшін  одан  әрі  зерттеуді  қажет 

етеді. 


  S құрамының % жоғарылығымен аршулы қыртыстардан қышқыл ағын сулардың 

құрылуы басталар алдында 2-6 айға реакцияның кідірілуі мүмкін. 

  Кеніш  қоймасында  және  теңгерімнен  тыс  кендеді  қоймада  кен  тым  ұзақ 



сақталған жағдайда қышқыл ағын сулардың құрылуы мүмкін. 

  S  құрамының  %  жоғары  қыртыстар,  ұзақ  уақыт  бойы  кен  шығарылатын 



орындардағы борттарда ашық қала отырып, қышқылды құруы мүмкін. 

  Флотациялық  байытудың  қалдықтарының  геохимиялық  зерттеулері  әлі 



жүргізілген  жоқ.  Осы  қалдықтардың  ОКС  күтілген  қабілетінің  төмендігіне 

қарамастан, As пен басқа металлдардың сүзгіленуінің қаупі туындауы мүмкін. 

  Қалдықтардан,  цементтен  және  аршулы  қыртыстан  құралған  толтырылмалы 



қоспа уақыт өте As бөлуі мүмкін, сондықтан оны одан әрі зерттеу қажет. 

 

Сынамаларды  пайдалану  мен  зерттеуді  бұрғылау  мен  талдау  кен  орнының  кеніштерінде 



құрамында S жоғары қышқылды құрайтын әлеуетті қыртыстардың бөлінуі туралы мәліметтерді 

алу және нақтылау мақсатында жалғастырылатын болады.  

 

Бұдан әрі сульфидтер мен күшәннің қалдықты құрамын анықтау үшін флотациялық байытудың 



қалдықтарының  геохимиялық  сипаттарын  анықтау  және  сәйкесінше,  ОКС  қабілеттері  мен 

қалдықтарды сақтайтын қоймадан осы элементтердің сүзгіленуі жүзеге асыратын болды. 

 

Тау-кен  жұмыстарын  жүргізудің  технологиясының  сипаттамасы  геохимиялық  зерттеулердің 



үлкен  көлемі  орындалғаннан  бері  біршама  өзгерді.  Кен  орындарындағы  іріктемелер  мен 

жалпы зерттеулер ОКС қабілетін анықтау үшін өзекті болған жағдайда, тау-кен жұмыстарының 

жаңа  жоспарына  сай  аршудың  көлемі,  алдын  болжанғаннан  гөрі  одан  көбірек  болады. 

Қалдықтардың  зерттеулуін  тәжірибелік  -  өнеркәсіптік  қондырғыны  флотациялық  байыту  үшін 

қайталау қажет. 

 


Қызыл Жобасының ЭӘӘБ  

4.6 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



2015 ж. желтоқсан 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

153 бет 


 

Қышқыл  ағын  суларының  проблема  тудырмайтындығына  қарамастан,  қалдықтардың 

геохимиялық  сипаттамасын  түсіну  толық  болмай  тұр.  Сәйкесінше,  “Геохимиялық  әсерлерді 

бағалау”  атты  5.5  бөлімінде  сипатталған  әлеуетті  әсерлерді  ескере  отырып,  салдарын 

минимизациялау жөніндегі консервативтік шараларды қарастыру қажет.   

 

 



Қызыл жобасының ЭӘӘБ,  

4.7-бөлімі 

 

 

ZT52-0156/MM1021 



Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

151 бет 


 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   95




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет