Потенциометрлік анализ



Pdf көрінісі
бет101/106
Дата15.11.2023
өлшемі3,21 Mb.
#123629
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   106
Байланысты:
Аргимбаева ПДФ

Бақылау сұрақтары: 
1. Хроматографиялық үдерістің негізі неде? 
2. Хроматографиялық әдістерді фазаның агрегаттық күйі және экспери-
менттің жүргізу әдістемесі бойынша қандай түрлерге бөледі? 
3. Көрсеткішті талдау (элюэнтті) неге негізделген? 
4. а) хроматографиялық шыңның биіктігі; 
ә) хроматографиялық шыңның ені; 
б) жалпы ұсталынатын көлем; 
в) келтірілген ұсталынатын көлем
дегендеріміз не? 
5. Газды адсорбциялы және газсұйықты хроматографияның артықшы-
лықтары мен кемшіліктерін атаңыз. 
6. Хроматографиядағы теориялық табақшалар әдісі неге негізделген? 
7. Хроматографияның кинетикалық теориясы нені білдіреді? 
8. Ван-Деемтер теңдігіне кіретін негізгі бірліктер қандай? 
9. Капилярлық хроматографияның ерекшеліктері қандай? 
10. Сапалық хроматографиялық талдау неге негізделген? 
11. Хромато-масс-спекторометрия әдісі нені білдіреді? 
12. Сандық хроматографияның:
а) нормалау әдісі 
ә) калибрлеу коэффициентпен нормалау 
б) абсолютті калибрлеу 
в) ішкі стандарт сияқты негізгі әдістеріне сипаттама беріңіз. 
13. Температура хроматографиялық үдеріске қалай әсер етеді? 
14. Газды хроматографияның практикалық маңызы қандай? 
15. Сұйық абсорбциялы хроматография қандай ерекшеліктерге ие? 
16. Жіңішке қабатты хроматографияның (ЖҚХ) негізі неде? ЖҚХ әдісімен 
сандық және сапалық талдау қалай жүзеге асады? 
17. Сұйықты бөлшектеу хроматографиясында қандай нұсқалар қолданы-
лады? 
18. Ионалмасу тепе-теңдігі немен сипатталады? 
19. Ионды хроматографияның қарапайым ионалмасудан айырмашылығы 
неде? 


180 
5. CҰЙЫҚТЫҚ ЭКСТРАКЦИЯ 
 
 
5.1. Әдістің жалпы сипаттамасы
мен іс жүзінде қолданылуы 
Сұйық экстракция – ерітінді компонеттерін бір фазадан 
екіншісіне ауыстыру арқылы бөліп алуға негізделген, заттарды 
эффективті бөлу әдістерінің бірі. Екі араласпайтын фазаларда 
әдетте біреуі – сулы орта, екіншісі – органикалық ортада заттар-
дың таралуы қайтымды процесс болып табылады. 
Екі фазада да бірдей молекулалық формада болатын ионды 
емес зат үшін А затының тепе-теңдік таралуын
А
(су)
↔А
(орг.фаза)
теңдеуімен сипаттауға болады. 
Онда А затының таралу константасы K
D
оның екі фазадағы 
концентрациясының функциясы болып табылады: 
K

= [A]
орг
/ [A]
c
,
мұндағы [A]
орг 
және [A]

– А затының органикалық және су фаза-
сындағы тепе-теңдік концентрациясы. 
Көптеген жағдайларда K

шамасы жуықтап алғандағы А за-
тының органикалық және су фазасындағы ерігіштіктерінің 
қатынасына тең. Іс жүзінде молекулалардың полимеризациясы 
болмаған жағдайдағы зарядталмаған комплексті қосылыс MeL
n
молекуласының экстракциясы маңызды болып табылады: 
MeL
n
(су)↔ MeL
n
(орг.фаза); K
D,C
= [MeL
n
]
орг
/ [MeL
n
]
c

НL
n
(су)↔ НL
n
(орг.фаза); K

= [HL
n
]
орг
/ [HL
n
]
c

мұндағы НL

– протондалған лиганд молекуласы. 
А затының таралу коэффициенті (D): 
D = C
A
(орг.фаза)/C
A
(су), 


181 
мұндағы C
A
(орг.фаза) және C
A
(су) – А затының органикалық 
және су фазасындағы аналитикалық концентрациялары. 
А затының аналитикалық концентрациясы дегеніміз – сти-
хиометрияны есепке алғандағы ерітіндідегі А затының барлық 
формалары концентрациясының қосындысы. 
Мысалы, егер су фазасында A, HA, MeA, MeA
2
, онда: 
C

= [ A]+[ HA]+[ MeA]+2[MeA
2
]. 
Таралу коэффициенті ерітіндідегі компонеттер концен- 
трациясына тәуелсіз, тұрақты шама болып табылмайды. Мысалы, 
K
D
-дан өзгеше D су фазасының рН-на, лиганд концентрациясына 
және т.б. байланысты. 
Егер затымыз екі фазада да агрегацияланатын немесе ассоци-
ацияланатын болса, онда тепе-теңдік таралуды келесі түрде көр-
сетуге болады: 
n(A
m
)
с
↔ m(A
m
)
орг

онда 
D = C
m
A
(орг.фаза)/ C
n
A
(су). 
Практикалық мақсатта заттың бөліп алу R дәрежесі немесе 
экстракция пайызы шамалары маңызды сипаттама болып табы-
лады. Бөліп алу дәрежесі берілген жағдайда органикалық фаза-
ның V
орг
көлемімен экстракцияланатын су фазасының V
c
көле-
міндегі заттың үлесі: 
𝑅 =
[𝑀𝑒𝐿𝑛]орг
𝐶(𝑀𝑒𝐿𝑛)
∙ 100 ≈
𝐷 ∙ 100%
𝐷+𝑉
𝐶
/𝑉
орг

мұндағы С(МеL
n
) – су фазасындағы МеL

комплексінің бастапқы 
концентрациясы; V

және V
орг 
– су және органикалық фаза көлем-
дері. 
V

= V
орг 
болғанда: 


182 
𝑅 =
𝐷
𝐷 + 1
∙ 100%.
Me
+n
металл иондарын НL органикалық реагентімен МеL
n
түрінде экстракциялау келесі сызбамен өрнектеледі: 
Me
+n 

+n(HL)
орг
↔( МеL
n
)
орг
+ nH
+
,
онда экстракциялау кезіндегі тепе-теңдік константасы K
ex

𝐾
𝑒𝑥
=
[𝑀𝑒𝐿
𝑛
]
орг
[𝐻
+
]
𝑛
[𝑀𝑒
+ 𝑛
]
с
[𝐻𝐿]
орг
𝑛

МеL
n
экстракциясы кезіндегі таралу коэффициентін келесі 
түрде есептейді: 
𝐷 =
[𝑀𝑒𝐿
𝑛
]
орг
[𝑀𝑒
+ 𝑛
]
су
+ [𝑀𝑒𝐿
𝑛
]
с
=
𝐾
𝐷,𝐴
(𝑀𝑒𝐿
𝑛
)
[(1 +
[𝑀𝑒
+ 𝑛
]
В
[𝑀𝑒𝐿
𝑛
]
В
)]
.
Егер [МеL
n
]
орг
/[Me
+n
]
B
қатынасын D коэффициентіне тең деп 
алсақ, онда: 
𝐾
𝑒𝑥
= 𝐷
[𝐻
+
]
𝐵
𝑛
[𝐻𝐿]
орг
𝑛
,
бұдан
𝐷 = 𝐾
𝑒𝑥
[𝐻𝐿]
орг
𝑛
[𝐻
+
]
𝐵
𝑛
,
LgD = lg K
ex 
+ npH + nlg[HL]
орг
,
яғни HL реагентінің тұрақты концентрациясында металл ионы-
ның екі араласпайтын фазадағы таралуы ерітінді рН жоғары бол-
ған сайын артады. lgD рН-қа байланысты тәуелділігі n бұрышты 
түзу сызық болып табылады. Мұндай жағдайларда рН-ты бар бір-
лікке арттыру таралу эффективтілігін бір зарядты металл ионда-
ры үшін – 10 есе, екі зарядты – 100 есе, үш зарядты – 1000 есе 
және т.с.с. жоғарылатады. 


183 
Экстракция бөлу мен концентрлеудің аса эффективті әдісі 
болып табылады, әсіресе, қоспаның микрокомпонентін басқа 
заттардан көптеген мөлшерінен бөлген кезде. Экстракциялық 
әдістердің маңызды артықшылығы – олардың жылдамдығында. 
Бөлуді жүргізу үшін әдетте бірнеше минут қана жеткілікті және
бөлгіш воронкадан басқа ешқандай аппарат қажет емес. Экс-
тракциялық реагенттер мен еріткіштердің көптігі қандай да бір 
компоненттің кез келген қоспадан селективті бөлінуінің опти-
малды жағдайын таңдауға мүмкіндік береді. Көп жағдайларда 
эктракцияланған қосылыс боялған, бұл микрокомпоненттерді 
сандық фотометрлік анықтау үшін экстрактіні тікелей пайдала-
нуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар экстракционды әдістер 
түсті және басқа металдардың технологиясында эффективті қол-
данылатыны белгілі.
Микрокомпоненттер талдауындағы ірі жетістіктерге әлі күн-
ге дейін қарқынды дамып, жетіліп жатқан экстракциялық әдістер-
дің арқасында қол жеткізілген.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   106




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет