Патологиялық кеуде торы жағдайы

Патологиялық кеуде торы жағдайы

• Кеуде клеткасының патологиялық түрлеріКеуде клеткасыньң патологиялық түрлері тыныс алу ағзаларының әр түрліпатологиялық аурулары кезівде немесе сүйектердің деформацияларынәтижесіңде пайда болады жөне солай қалыптасады. Эмфизематозды кеудегебүкіл өлшемдерінің үлкейгені тен, әсіресе алдыңғы жөне артқы өлшемдерінің,сондық-тан да оның көлденеңі дөңгелекке ұқсайды, қабырғалар горизонтальдыорналасқан, бүғана асты жөне бұғана үстілік ойықтар нашар көрінеді, кейдебұлтиып шығып түрады. Мойыны қысқа. Эпигастралды бүрыш 90 градустан артық.Кеуде клеткасының бүл пішіні өкпе үзақ уақыт терең дем алып түрған жағдайдағана кездеседі. Бүл өкпенің созылмалы эмфиземасында немесе өкпе аль-веолаларында ауа және үзақ уақыт жиналатын ауруларға тән.Кеуденің паралитикалық түрі (паралич). Бүл эмфизематозды кеудегекарама карсы болады. Ол үзарған, жайпақ алды-арткы өлшемдері көлденеңіненкеңдеу болады. Бүғана қабырғалар айқын белгіленген, бүғана үстілік жөнебүғана астылық ойықтар терең болып көрініп тұрады. Жауырындар кеудеклеткасынан алшақтау орналасқан (scapulae alatae). Қабырғалар төмен қарайқиғаш келеді. Эпигастралды бүрыш 90 градустан кем. Бүндай кеуде өкпетуберкулезімен немесе басқа өкпенің және плевраның созылмалы ауруларыменнауқастанған адамдарда кездеседі. Осы аурулар өкпеде дөнекер тінінің өсіпүлғаюына, өкпенің бүрісуіне жөие плевра жапырақшаларының бір-бірінежабысуына әкеліл соғады, сондықтан да бүл кезде кеуде клеткасының сыртқыпішінінің өзгергенін байқауға болады.Кеуде клеткасы пішінінің өзгеруі басқа себептерден де болуы мүмкін:мысалы, кеуде қаңқасының туа пайда болған аномалияларынан, бала кезіндерахитпен ауырғандықтан немесе омыртқа бағанасы ауруларымен сырқаттанғаннауқастарда кездеседі.Ойпатты кеудекеудеклеткасы төстің төменгі 13ойығын-да байқалады. Бұлтөстің туа біткен аномалиясымен байланысты. Кейде осындай өзгеріс төстіңосы аймағына науқастың бала жасынан бірдеменің тұрақты түрде түртіп басыптүрғандығынан болады

Сол себептен бұрьш оны мамаңдық себеп-шарттарменбайланыстырған, яғни "етікшінің кеудесі" деп атаған.Рахиттік түрі (қүс кеуде). Бүл төс сүйегінің жота сияқты алға қарай бұлтиыпшығумен сипатталады. Сырт қарағаңда, ол құстың пішініндей болады. Бүныменқатар, егерде науқас бала кезіңде рахитпен ауырса, қабырға сүйектерішеміршектеріне қосылған орындары томпайып, үлкейіп түрады.Науа тәрізді кеуде. Бүл кеуде клеткасының төс сүйегі жоғары бөлік жағывданауа тәрізді ішке кіргендей үзынша ойықболады. Кейбір ғалымдар бүл өзгерісті жүлын ауруымен байланыстырады(сирингомиелия). Кеуде клеткасының деформациясы омыртқа бағанасының қисаюыкезінде де кездеседі.Кеуде клеткасының омыртқаның кисаюынан өзгеруіОмыртқа бағанасының бір бүйіріне қисаюын сколиоз деп атаймыз. Бұлкөбінесе оқушылар партада дұрыс отырмай омыртқаның жоғары бөлігінің дұрысорналаспауынан болады.Омыртқа бағанасының артқа қарай қисаюын кифоз деп атайды. Бұлсколиозбен қатар бір кісінің басында болуы да мүмкін. Бүл кезде кеудеклеткасы кифосколиоздық деп аталады. Кеуде клеткасының бұл түрі өкпенің қанайналым қызметтерінің бүзылуына әкеп соғады.Омыртқа бағанасының алға қарай қисаюын лордоз деп атайды. Кеуде клеткасыныңпішінін анықтау мен бірге кеуде бөлігінің бір жағьшың бүлтиғаны әлде ішкеқарай кіргені және терең дем алғанда қалып қоятыны өзгерістерге дерліктыянақты түрде назар аударылуы керек.Кеуденің бір жағының үлкеюі плевра қуысына ауа немесе сүйықтықжиналғанда байқалады (экссудативтік плеврит, пиопневмото-ракс,пневмоторакс, гемоторакс, гидроторакс). Қабырға аралықтар бұл жағдайдакеңейеді және тегістеледі. Науқас терең дем алғанда кеуде клеткасының біржағы сау жағынан қалыңқы болады.Кеуденің бір жағы ішке қарай еніп, өлшемдері кішірейеді. Бүңдайөзгеріс өкпе тінінің ішінде дөнекер тінінің үлғайып өсуінен, ол көбінесебүріскенде байқалады (туберкулез, пневмосклероз ж. б.). Осы өзгеріс±ерэкссудативті плевритген кейін, егер плевра жапы-рақшалары жабысса, бүлесіресе ірінді плевритпен жөне өкпенің бронхогенді рагінде пайда болғанобтурациялық ателектаз кезінде кездеседі. Бүл кезде кеуде клеткасының біржағы кішірейеді, ішке тартыльш қабырға аралықтары жіңішке болады, омыртқабағанасы ауру жаққа қарай қисаяды. Терең дем алған кезде, кішірейген жағысау жағымен салыстырғанда, дем алу актісі кезінде кешігуі айқын байқалады.Кеудені қарап тексерген кезде тыныс алудың түріне, оның жиілігіне,тереңдігше және ырғағьша да назар аудару керек, яғни кеуденің қимылқызметіне сипаттама беру қажет.

• Сол себептен бұрьш оны мамаңдық себеп-шарттарменбайланыстырған, яғни "етікшінің кеудесі" деп атаған.Рахиттік түрі (қүс кеуде). Бүл төс сүйегінің жота сияқты алға қарай бұлтиыпшығумен сипатталады. Сырт қарағаңда, ол құстың пішініндей болады. Бүныменқатар, егерде науқас бала кезіңде рахитпен ауырса, қабырға сүйектерішеміршектеріне қосылған орындары томпайып, үлкейіп түрады.Науа тәрізді кеуде. Бүл кеуде клеткасының төс сүйегі жоғары бөлік жағывданауа тәрізді ішке кіргендей үзынша ойықболады. Кейбір ғалымдар бүл өзгерісті жүлын ауруымен байланыстырады(сирингомиелия). Кеуде клеткасының деформациясы омыртқа бағанасының қисаюыкезінде де кездеседі.Кеуде клеткасының омыртқаның кисаюынан өзгеруіОмыртқа бағанасының бір бүйіріне қисаюын сколиоз деп атаймыз. Бұлкөбінесе оқушылар партада дұрыс отырмай омыртқаның жоғары бөлігінің дұрысорналаспауынан болады.Омыртқа бағанасының артқа қарай қисаюын кифоз деп атайды. Бұлсколиозбен қатар бір кісінің басында болуы да мүмкін. Бүл кезде кеудеклеткасы кифосколиоздық деп аталады. Кеуде клеткасының бұл түрі өкпенің қанайналым қызметтерінің бүзылуына әкеп соғады.Омыртқа бағанасының алға қарай қисаюын лордоз деп атайды. Кеуде клеткасыныңпішінін анықтау мен бірге кеуде бөлігінің бір жағьшың бүлтиғаны әлде ішкеқарай кіргені және терең дем алғанда қалып қоятыны өзгерістерге дерліктыянақты түрде назар аударылуы керек.Кеуденің бір жағының үлкеюі плевра қуысына ауа немесе сүйықтықжиналғанда байқалады (экссудативтік плеврит, пиопневмото-ракс,пневмоторакс, гемоторакс, гидроторакс). Қабырға аралықтар бұл жағдайдакеңейеді және тегістеледі. Науқас терең дем алғанда кеуде клеткасының біржағы сау жағынан қалыңқы болады.Кеуденің бір жағы ішке қарай еніп, өлшемдері кішірейеді. Бүңдайөзгеріс өкпе тінінің ішінде дөнекер тінінің үлғайып өсуінен, ол көбінесебүріскенде байқалады (туберкулез, пневмосклероз ж. б.). Осы өзгеріс±ерэкссудативті плевритген кейін, егер плевра жапы-рақшалары жабысса, бүлесіресе ірінді плевритпен жөне өкпенің бронхогенді рагінде пайда болғанобтурациялық ателектаз кезінде кездеседі. Бүл кезде кеуде клеткасының біржағы кішірейеді, ішке тартыльш қабырға аралықтары жіңішке болады, омыртқабағанасы ауру жаққа қарай қисаяды. Терең дем алған кезде, кішірейген жағысау жағымен салыстырғанда, дем алу актісі кезінде кешігуі айқын байқалады.Кеудені қарап тексерген кезде тыныс алудың түріне, оның жиілігіне,тереңдігше және ырғағьша да назар аудару керек, яғни кеуденің қимылқызметіне сипаттама беру қажет.

Тыныс алу түрлері. Тыныс алу 3 түрлі болады: кеуделік, құрсақтық жәнеаралас.Тыныс алудың кеуделік түрі кезінде тыныс алу қимыддары көбінесе жоғарғықабырға аралық бұлшық еттердің жиырылуынан болады. Бұл тыныс алу түрікөбінесе әйелдерге тән.Тыныс алудың кұрсақтық түрі кезінде тыныс алу қимылдары кеуде пердесі менқұрсақ қабырғасының алдыңғы бетінің бұлшық еттерінің қосылуынан пайдаболады: дем алғанда олар жиырылып, кеуде пердесі төмендейді де, кеудеқуысындағы теріс қысым бүрынғысынан да үлғая түседі, міне, сол кезде өкпегеауа тез кіреді, сол бір мезгідде қүрсақтың эпигастралды және мезогастралдыаймақтары алға қарай керіледі. Ал дем шығарғанда, кеуде пердесі босаңсыпжоғары көтеріледі, қүрсақтың алдыңғы беті омыртқа бағанасына қарай, яғниартқа ығысады. Сондықтан да тыныс алудың бүл түрін күрсақтық деп атаймыз.Бүл тыныс алу түрі ер кісілерге тән. Ер кісілерде пайда болған кеуделік демалу, кеуде пердесінің қызметінің шектелгенін көрсетеді. Керісінше,әйелдерде анықталған қүрсақтық, яғни кеуде пердесінен дем алу, өкпе тінініңзақымдануын немесе плевра қуысындағы жапырақшалардың жабысуынан пайдаболады деп түжырымдауға болады. Аралас дем алу түрі мосқал кісілерде, кеуде клеткасының қатайып,серпіліс тудырған кезде және өкпе тінінің эластикалық қабілетініңтөмендегенінде (өкпе эмфиземасы, ішевмосклероз) байқалады, бұл кезде тынысалу актісіне кеуде клеткасының төменгі бөліктері мен құрсақ қуысыныңжоғарғы аймақтары қатысады.Тыныс алу жиілігі. Қалыпты жағдайда тыныс алу саны минутына шамамен 16—20-дай болады. Оны санау науқасқа біріңғай жүргізілуі тиіс. Науқастың қолыналып, тамыр соғуын тексергендей, осы қолды әйелдерде кеуде үстіне, ерлердеқұрсағына қойьш, бір минут ішінде қолдың неше рет дем алғавда көтерілгенінсанаймыз. Жаңа туған нәресте 40—45 рет дем алады. Жас үлғайған сайын тынысалу жиілігі азаяды. Үйқы кезінде тыныс алу минутына 12-14-ке дейінтөмендейді, ал ол физикалық ауырлық көтергенде, не жүгіргенде, эмоцияғаберілген кезінде, тамақ ішкенде жиілейді. Тыныс алу жиілігінің патологиялықжиіленуі (tachipnoe) науқастардың дене қызуы көтерілген жағдайларында жөнеөкпенің әр түрлі аурулары кезінде кездеседі (өкпе қабынуы, туберкулез,инфаркт, өкпе эмфиземасы т. б.). Тыныс алудың жиіленуі кезінде өкпеде газалмасуының бүзылуының әсерінен анда көмірқышқылы көбейіп тыныс алуорталығының тітіркендіруін туындатады. Жиі тыныс алу плевраның зақымдалуыкезінде де кездеседі (экссудативтік плеврит, гемоторакс, пневмоторакс), бұлауруларда өкпенің сығылуы нәтижесінде тыныс алу беті кемиді. Миозиттер,қүрғақ плеврит, қабырғалар сынғанда, невралгаяларда тыныс алуы жиілеп,тыныс терең болмайды.

• Тыныс алу түрлері. Тыныс алу 3 түрлі болады: кеуделік, құрсақтық жәнеаралас.Тыныс алудың кеуделік түрі кезінде тыныс алу қимыддары көбінесе жоғарғықабырға аралық бұлшық еттердің жиырылуынан болады. Бұл тыныс алу түрікөбінесе әйелдерге тән.Тыныс алудың кұрсақтық түрі кезінде тыныс алу қимылдары кеуде пердесі менқұрсақ қабырғасының алдыңғы бетінің бұлшық еттерінің қосылуынан пайдаболады: дем алғанда олар жиырылып, кеуде пердесі төмендейді де, кеудеқуысындағы теріс қысым бүрынғысынан да үлғая түседі, міне, сол кезде өкпегеауа тез кіреді, сол бір мезгідде қүрсақтың эпигастралды және мезогастралдыаймақтары алға қарай керіледі. Ал дем шығарғанда, кеуде пердесі босаңсыпжоғары көтеріледі, қүрсақтың алдыңғы беті омыртқа бағанасына қарай, яғниартқа ығысады. Сондықтан да тыныс алудың бүл түрін күрсақтық деп атаймыз.Бүл тыныс алу түрі ер кісілерге тән. Ер кісілерде пайда болған кеуделік демалу, кеуде пердесінің қызметінің шектелгенін көрсетеді. Керісінше,әйелдерде анықталған қүрсақтық, яғни кеуде пердесінен дем алу, өкпе тінініңзақымдануын немесе плевра қуысындағы жапырақшалардың жабысуынан пайдаболады деп түжырымдауға болады. Аралас дем алу түрі мосқал кісілерде, кеуде клеткасының қатайып,серпіліс тудырған кезде және өкпе тінінің эластикалық қабілетініңтөмендегенінде (өкпе эмфиземасы, ішевмосклероз) байқалады, бұл кезде тынысалу актісіне кеуде клеткасының төменгі бөліктері мен құрсақ қуысыныңжоғарғы аймақтары қатысады.Тыныс алу жиілігі. Қалыпты жағдайда тыныс алу саны минутына шамамен 16—20-дай болады. Оны санау науқасқа біріңғай жүргізілуі тиіс. Науқастың қолыналып, тамыр соғуын тексергендей, осы қолды әйелдерде кеуде үстіне, ерлердеқұрсағына қойьш, бір минут ішінде қолдың неше рет дем алғавда көтерілгенінсанаймыз. Жаңа туған нәресте 40—45 рет дем алады. Жас үлғайған сайын тынысалу жиілігі азаяды. Үйқы кезінде тыныс алу минутына 12-14-ке дейінтөмендейді, ал ол физикалық ауырлық көтергенде, не жүгіргенде, эмоцияғаберілген кезінде, тамақ ішкенде жиілейді. Тыныс алу жиілігінің патологиялықжиіленуі (tachipnoe) науқастардың дене қызуы көтерілген жағдайларында жөнеөкпенің әр түрлі аурулары кезінде кездеседі (өкпе қабынуы, туберкулез,инфаркт, өкпе эмфиземасы т. б.). Тыныс алудың жиіленуі кезінде өкпеде газалмасуының бүзылуының әсерінен анда көмірқышқылы көбейіп тыныс алуорталығының тітіркендіруін туындатады. Жиі тыныс алу плевраның зақымдалуыкезінде де кездеседі (экссудативтік плеврит, гемоторакс, пневмоторакс), бұлауруларда өкпенің сығылуы нәтижесінде тыныс алу беті кемиді. Миозиттер,қүрғақ плеврит, қабырғалар сынғанда, невралгаяларда тыныс алуы жиілеп,тыныс терең болмайды.

Тыныс алу ырғағының бұзылуы. Дені сау адамның тыныс алу ырғағы бірыңғайдүрыс болады. Егерде тыныс алу орталығы аймағында қан айналуын бұзатын ауыраурулар болса, немесе ми зақымдалса тыныс алу ырғағы бұзылады. Егердеырғақтың бүзылуы бірдей тәртіппен қайталай берсе, оны кезеңді тыныс алу депатайды. Периодты тыныс алудың екі түрі болады. Чейн-Стокс және Биот түрі.Чейн-Стокс бойынша тыныс алудың екі түрлі ерекшелігі бар: 1) тынысқимылдарының арасында үзілістері бар (кезінді); 2)тыныс қимылдары біртіндепкүшейіп барып, толық тоқтап қалғанша біртіндеп өлсірейді. Тыныс алуарасындағы үзілістер бірнеше секундтардан бір минутке дейін созылуы мүмкін.Бүл тыныс алу түрі атеросклероз, гипертониялық ауру, миға қан қүйылу, мидыңісігі, менингиттер кезінде мидың қан айналуы бүзылғандықтан, есірткіқабылдағанда, сол сияқты интоксикациялар кезінде де байқалады. Бүндайжағдай кейде қарт адамдар үйықтаған кезінде де байқалуы мүмкін. Бұлтыныстың пайда болып дамуы негізінде тыныс алу орталығының оттегіменқанығуында жетіспеушілік нәтижесінде оның қозуының төмендеуіне байланыстыболады.Чейн-Стокс тынысы адам өмірінің соңғы сапары кезіне сөйкес келеді, ол миқан айналымының өте күшті бүзылғанының куәсі болып есептелінеді. Биот бойынша тьныс алу кезінде тыныс қимылдарының терендігі бірдей, бірақта бірнеше дем алғаннан кейін ұзақ үзілістер пайда болады, ол бірнеше секундтардан 1 минутқа дейін пайда болып, даму механизмі Чейн-Стокс тынысысияқты болады.

• Тыныс алу ырғағының бұзылуы. Дені сау адамның тыныс алу ырғағы бірыңғайдүрыс болады. Егерде тыныс алу орталығы аймағында қан айналуын бұзатын ауыраурулар болса, немесе ми зақымдалса тыныс алу ырғағы бұзылады. Егердеырғақтың бүзылуы бірдей тәртіппен қайталай берсе, оны кезеңді тыныс алу депатайды. Периодты тыныс алудың екі түрі болады. Чейн-Стокс және Биот түрі.Чейн-Стокс бойынша тыныс алудың екі түрлі ерекшелігі бар: 1) тынысқимылдарының арасында үзілістері бар (кезінді); 2)тыныс қимылдары біртіндепкүшейіп барып, толық тоқтап қалғанша біртіндеп өлсірейді. Тыныс алуарасындағы үзілістер бірнеше секундтардан бір минутке дейін созылуы мүмкін.Бүл тыныс алу түрі атеросклероз, гипертониялық ауру, миға қан қүйылу, мидыңісігі, менингиттер кезінде мидың қан айналуы бүзылғандықтан, есірткіқабылдағанда, сол сияқты интоксикациялар кезінде де байқалады. Бүндайжағдай кейде қарт адамдар үйықтаған кезінде де байқалуы мүмкін. Бұлтыныстың пайда болып дамуы негізінде тыныс алу орталығының оттегіменқанығуында жетіспеушілік нәтижесінде оның қозуының төмендеуіне байланыстыболады.Чейн-Стокс тынысы адам өмірінің соңғы сапары кезіне сөйкес келеді, ол миқан айналымының өте күшті бүзылғанының куәсі болып есептелінеді. Биот бойынша тьныс алу кезінде тыныс қимылдарының терендігі бірдей, бірақта бірнеше дем алғаннан кейін ұзақ үзілістер пайда болады, ол бірнеше секундтардан 1 минутқа дейін пайда болып, даму механизмі Чейн-Стокс тынысысияқты болады.