Анализ бен синтездің негізінде салыстыру деп ата-латын ой операциясы пайда болады. Салыстыруда заттардың ұқсастық, айырмашылық, қасиеттері айқындалады. Бұл операция салыстыратын заттар-дың бір түрлі бегілерін көрсетумен қабат, басқа бел-гілеріндегі айырмашылықтарын да айырып көрсете-ді. Ойлау операциясының күрделі түрі – абстракция мен жалпылау.
Абстракцияға қарама - қарсы процесті нақтылау деп аталады. Нақтылау – абстракциялық ұғымды соған сәкес келетін жеке ұғымдармен түсіндіру яғни жеке заттар мен нәрселер туралы ой.
Жалпылау дегеніміз біртекті заттардың, құбы-лыстардың ортақ қасиеттерін оймен біріктіру. Жалпылау үшін заттардың ерекше маңызды белгі-лерін таба білу керек. Жалпылау тәсілі бізге сырт-қы дүние заттарының мәнді белгілерін ажырата алуға жәрдем береді.
Жалпылау арқылы шындықтағы заттар мен құ-былыстарды белгілі принцип бойынша орналасты-руды жүйелеу дейді. Жүйелеудің жоғары түрі – классификация. Мәселен, жануарлдар – типке, типтен – класқа, кластан – отрядқа, отрядтан – отбасына, отбасыдан – текке, тектен – түрге т.б. жүйеленеді.
Ой тәсілдері түрлерінің схемасы
Ой тәсілдері
табиғи
жасанды
топтастыру
жүйелеу
абстракциялау
жалпылау
салыстыру
нақтылау
талдау
жинақтау
Ойлаудың күрделі формаларының бірі – ой қорытындылары. Ой қорытындылары дегеніміз бірнеше пікірлерден жаңа бір пі-кір шығару тәсілі.
