Естің анықтамасы және жалпы сипаттамалары. Естің негізгі түрлері. Есте сақтаудың негізгі процестері мен механизмдері (есте сақтау, сақтау, көбейту, ұмыту).
Ес - бұл өткен тәжірибені шоғырландырудан, сақтаудан және кейіннен көбейтуден тұратын психикалық рефлексияның бір түрі (адамның бұрын көрген, естіген, білген нәрселері мен бейнелерін ойында ұзақ уақыт сақтап, қажет кезінде қайта жаңғырту қабылеті, жүйке жүйесінің негізгі қызметтерінің бірі).
Ес - психикалық әрекеттің негізі. Онсыз мінез-құлықтың, ойлаудың, сананың қалыптасу негіздерін түсіну мүмкін емес. Сондықтан адамды жақсы түсіну үшін біздің есіміз туралы мүмкіндігінше көбірек білу қажет.
Есте қалдыру және қайта жаңғырту үшін жұмсалатын әрекеттердің сипатына орай естің әр түрі келесі негізгі үш өлшемге сәйкес болуы шарт: 1.Әрекеттегі басымдау болған психикалық белсенділіктің сипаты бойынша ес – қозғалысты, сезімдік, бейнелі және сөз-логикалы болып бөлінеді; 2. Іс-әрекет мақсатына орай ес – ырықты және ырықсыз болуы мүмкін; 3.Дүниелік іс-әрекеттегі рөлі мен орнына тәуелді жатталып, сақталу мерзімінің мөлшеріне байланысты – қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және нақты қызметтік естер болып бөлінеді.
Қозғалысты ес – әрқилы қимыл-қозғалыстар мен олардың бірлікті жүйесін есте қалдырып, сақтап және қайта жаңғырту.
Сезімдік ес – бұл адамның басынан өткізген сезімдерін есте қалдыру.
Бейнелі ес – елестерге, табиғат көріністеріне, сонымен бірге дыбыстар, дәмге негізделген жад іздері. Ол көру, сипай сезу, иістік және дәмдік болып бөлінеді.
Сөздік-логикалы ес мазмұнына біздің ой-өрісіміз кіреді. Ой тілсіз өрнектелмейді, сондықтан ой тек мағыналық ғана болмай, сөзді-логикалы болатыны осыдан.
Арнайы есте қалдыру, не еске түсіру мақсаты болмаған психикалық процесс – ырықсыз көрініс беріп, ал егер процесс мақсатты бағдарланған болса, ырықты сипатқа ие.
Нақты қызметтік ес адамның нақты іс-әрекет мезеті мен қажетіне орай қозғалыстар және қимылдарды орындауына байланысты іске қосылады.
Ес процестері: есте қалдыру, қайта жаңғырту, есте сақтау, ұмыту.
Есте қалдыру – бұл есте қалдырудың бастапқы формасы, ырықсыз, ниеттелмеген мнемикалық әрекет, яғни мақсаты болмаған, арнайы тәсілдерді қолданбай-ақ жадта қалдыру.
Қайта жаңғырту – бұрын қабылдаған заттармен құбылыстарды өзімізге керек болған кезде есімізге түсіру.
Есте сақтау – бұл алынған нәрселерді есте ұстауға бағытталған есте ұстаудың алғы шарты болатын процесс.
Ұмыту - бұл табиғи процесс. Сақтау және есте сақтау сияқты, ол таңдамалы болып табылады. Ұмытылатын нәрсе, ең алдымен, адам үшін маңызды емес нәрсе.
14
Достарыңызбен бөлісу: |
