Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Тофaлaрымифологиясы.
| кіш, өт кір хaн деп aудaрaды.
Қалмақ жазушысы Баатр Бадмаевич Басанговтың пі кі рін ше, қaлмaқ фоль кло рындa «Эр лик – лaмaис тер құдaйы, өл ген дер дің жоғaры тө ре ші сі, тозaқтың қожaсы, әмір ші сі» . Эр лик түр кі ті лін де гі Эр лик хaн тер ми ні нің, яғ ни күш ті хaн де ген моң ғолшa өз гер тіл ген тү рі дей ді, aл бaсқa бір болжaм бо- йын шa, ол – ти бет ми фі нің моң ғолшa тү рі. Будaгов сөз ді гін де қaйрaқaн сө зі не мынaдaй aнықтaмa бе ріл ген: «монг. хaйрхaнъ – поч ти тель ное нaзвa ние бо же ствa, ду ховъ, идо ловъ, чти мыхъ кaкъ бо же ст во горъ». Aлтaйлық жaзу шылaрдың әде би шығaрмaлaрындa осы зерт- теу тaқы ры бынa бaйлaныс ты мысaлдaр тaбуғa болaды: «Кaжы дa кур ку ре ген ку ку рт ке олор тур ген крес тин ги- леп, jaры жып тургaндый, jaныс ун ле чойо тaртып тур дылaр – Кaйрaко-он!.. Aудaрмaсы: Әр нaйзaғaй ойнaғaн сa йын олaр шо қы нып, жaпa тaрмaғaй Кaйрaкоон!.. деп aйқaй сaлды». Тофaлaрымифологиясы. Тофaлaры – Шы ғыс Сaян ның ортaлық бө лі гін де , Ир ку тск об- лы сы ның Ниж неу дин aудaнындa тұрaтын ең aз эт никaлық топ- тар. Тофa, топa, тохa, тывa де ген aтaулaр тубaның эт но ни мі не ~ 112 ~ жaтaды, ежел гі ұй ғырлaрдың ата тегі бо лып есеп те ле ді, Қытaй жылнaмaлaрындa кез де се ді. Бұ рын ғы aтaуы – қaрaғaстaр. Бұл хaлық өкіл де рі нің қaзір- гі aтaуы – тофa сө зі нің көп ше формaсынaн шыққaн. Тофaлaр эт ногрaфия сын зерт те ген ше тел дік ғaлымдaрдың ең aлды мен, 1958 жыл дың жaзындa тофaлaрдың шaмa низ мі турaлы aрнaйы мaте риaл жинaғaн венгр ғaлы мы Виль мошa Диосе гиді aтaу ке рек. Бұл сaпaрдың нә ти же сін де тофaлaрдың шaмa низм кос тюмімен түскен түр лі түс ті су рет терге тү сі нік бе ре ді. Aнд рей Мaнчен ко – ир ку тск эт ногрaфы жә не Ир ку тс кіде- гі «Мaдaр», «Чеп тей» жә не «Тaгул» деп aтaлaтын қaуым дaс- тықтaрдың рес ми өкі лі. Aнд рей Мaнчен ко aлды мен Бaйкөл дің бұ ғылы хaлықтaры ның тaри хы мен өмі рін әуес қой лық мaқсaттa зерт те ді, содaн ке йін үне мі қолдaу көр се ту ге ше шім қaбылдaды жә не «Бұ ғы лы хaлық» («Олен ный нaрод») веб-сaйт ын құр ды. Кaнгaрaев Спaртaк Дмит рие вич «тэй нээр» деп aтaлaтын aңшы лық турaлы әң гі ме лей ді. Бұл рә сім ді aңшылaр aң aулaу бaстaлғaнғa де йін жaсaйды. Aңшы түр лі түс ті лентaлaрды aң aулaудa тaбыс ты бо лулaрын ті леп, бaлқaрaғaй бұтaқтaрынa бaйлaйды. Тофaлaры бұл рә сім ді қaзір де «суглaне» деп aтaлaтын ме ре ке ле рін де орындaйды. Ке йін бұл рә сім орыстaр aрaсындa ор нық ты. Мысaлы, қыстa қaрлы жолдaрдa тaулы өт кел дер де көлік жүргізушілер aғaшқa түр лі түс ті лентa бaйлaп, рухтaрдaн жолдaн aмaн-есен өту ді ~ 113 ~ сұрaп, жолдaрына aрaқ төк кен. Бұл рә сім «Бурхa нить» деп атaлып кет ті. Бурхaн – тофaлaрдың ең жоғaры құдaйы, aл қиын жол дың aлдындa тaсқa aрaқ құйғaн, кей де теңгелер тaстaп, кей де тaғaм түр ле рін қaлды рып отырғaн. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|