Интернет тіліндегі сөздік қор туралы түсінік артықшылығы мен кемшілігі

1. 
   Жастардың сөйлеу тілі мен олардың стилі
   

Ғ. Қалиев пен Ш. Сарыбаев еңбектерінде «шағын ғана əлеуметтік топтарға қызмет ететін, сол топтардың ұнатуына сай келетін арнаулы сөздер мен сөйлемшелер» деген ортақ анықтама беріп, «жаргон көбінесе дворяндық аристократия мен буржуазияның жоғарғы топтары арасында қолданылады. Ал арго тілі төменгі тап өкілдеріне тəн. Арго жасырын əрекетті, құпия сырды бүркемелеу мақсатынан туған» деп көрсетеді. 

Арго халыққа түсінікті сөздер негізгі мағынадан ауытқып, аз ғана топтың шартты белгісіне айналады. Арго элементтері қазақ тілінде де кездесіп отырады. Мысалы, апсар-жапсар (нəрсе жапсарда тұр), ылдым-жылдым (нəрсені тез ал). Демек, жаргон сөздердің пайда болуының негізгі себептері, ортадан оқшаулану, ерекшеленуден барып туындаса, арго сөздерді айтқысы келген ойын өзгелерден құпиялап, бүркемелеу мақсаттарынан туғанын ғалымдар еңбектерінен байқаймыз. 

Арго қылмыстылар əлемінің тілі. Олар басқа тілдерден енген сөздердің негізінде жасалады. 

Жаргон да мода сықылды жыл сайын өзгеріп отырады. Мəселен, бұрындары толық адамды – «бөшке», арықты – «глиста», жалқауды – «сачок», мықты, күшті жігіттерді – «блатной», «фраер», өсек-аяңға жақын жүретіндерді – «шестерка», «стукач», ауылдан келгендерді – «колхозник», «деревня», «ауылбай», «мырқымбай» деген екен. Бұлардың біразы қазір де айтылады. Оларды жаңасымен толықтырып, «творчестволық» шеберлігіміз жылдан-жылға шыңдалып жатыр. Бүгінгілер неғұрлым қысқа да нұсқа сөйлейді. «Қалың қалай?» деп созып тұрмай: «каксың?» дей салады. Оған жауап бергенде «жағдайым жақсы» деп жатпай-ақ, «лафа» дейсің, бітті. Əлдебіреу дауыс көтерсе «дік-дік етпе», одан əрі ұнамай бара жатса «қашып кет» десеңіз, əлгіңіз табан астында өзі жоғалады. 

Дара сөзден болған жаргондар: жылауық– қызғаншақ, іші тар, ауру– адамға маза бермейтін адам, қуғынбай–артық сөйлеп кеткен, мылжың, сасымашы– босқа сөйлемеу, мамка, батя- ата-ана, шеф – бастық, қума – жөнсіз сөйлеме, Super– керемет, Forever– мəңгілік, крутой– мықты, тема– керемет, лох– аңқау, тупой– топас, ксерокстау – ксерокөшірмеден өткізу.

Күрделі сөздерден болған жаргондар: «құлаққа лапша ілу» — өтірік айту, «маяк тастау», «гудок тастау» — қысқа ғана қоңырау шалу, «тормозы ұстап қалды» — бір жағдайдан шешім таба алмай қалды, жындыларский зат– ыңғайсыз зат, тормозы ұстап қалу, зависать ету– бөгеліп қалу, базар жоқ, əңгіме жоқ – сенімді болу, талпамен келу– көпшілікпен келу, типаж болу– өзімшіл, өркөкірек, косякқа кіру– ыңғайсыздыққа тап болу, шпор жасау– жауап парағын дайындау, крышасы бар,танкасы бар– қолдау көрсететін ағасы бар, миді шіріту– көп сөйлеу, картоптыжарды– бəрін аузына қаратты, т.б.

Қазіргі кезде жастар арасында жаргон сөздер қолдану кеңінен тараған. Сонымен қатар орыс тіліндегі, ағылшын тіліндегі сөздерді араластырып сөйлеу де «модаға» айналды. Əсіресе, ағылшын тіліндегі «OK» сөзі ең көп қолданылатын сөздердің қатарында. Бұл сөздің ағылшын тілінен аударғанда «бəрі жақсы» деген мағынаны білдіреді. Бəріміз бұл сөзді осы мағынада қолданатынымыз белгілі. 

Жаргон сөздер табиғатына зер сала отырып, олардың барлығы бірдей төменгі стиль туғызатын сөздер емес, белгілі бір əлеуметтік топтар тіліндегі жасырын мағыналы сөздер екенін түсіндік.

Қазақ интернет жүйесінде негізінен мыналар қолданылады:

:) (қос нүкте және жабық жақшадан тұратын смайлик) – күлкілі езуді білдіреді.

:( (қос нүкте және ашық жақшадан тұратын смайлик) – қайғыру, мұңдануды білдіреді.

:-( (қос нүкте, сызықша және жабық жақшадан тұратын смайлик) – ренжу, ызалану сезімін білдіреді;

;) (нүктелі үтір мен жабық жақшадан тұратын смайлик) – қу немесе сарказмдық мінезді білдіреді. Кейде ол контекс ыңғайына қарай күлкіні де бейнелейді;

:-/ (қос нүкте, сызықша және қисық сызық) – мысқылдау немесе сарказм үшін қолданылады;

;-) (нүктелі үтір, сызықша және жабық жақшадан тұратын смайлик) – жартылай көңілденуді білдіреді;

:-# (қос нүкте, сызықша және торша) – айтуға болмайтын құпия нәрсе;

:-* (қос нүкте, сызықша және жұлдызша) – бетті сүю;

:'-( (қос нүкте, сызық, сызықша, жабық жақша) – жылау;

:-/ (қос нүкте, сызықша, қысық сызық) – мырс ету;

:-│ (қос нүкте, сызықша, түзу сызық) – ерінді қысу;

:*) (қос нүкте, жұлдызша және жабық жақша) – мұрынның қызаруы;

}:-) (жабық фигуралы жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша) – қасты жыбырлату;

│):-) (сызық, жабық жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша) – милиционер;

[:-│ – (жабық тік жақша, қос нүкте, сызықша және сызық) – франкештейн

>:-) (жабық фигуралы жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша) – панк (жастардың шаш қою формасы);

~:-) (ирелең, қос нүкте, сызықша және жабық жақша) – панк;

^ ¬¬¬¬– ^ – жапондық күлкі;

\¬¬–/> – кружка;

││> – төртбұрышты кружка;