https://yznaika.com/hints/274-kurdeli-sozder Күрделі сөз Күрделі сөз - кемінде екі түбірден жасалдып, бір мағынаны білдіретін сөз.
Оның 4 түрі бар:
Біріккен сөз Қос сөз
Қысқарған сөз Тіркескен сөз Мысалы: Кәріжілік, сарышымшық, қарақұс, асықжілік, тоқішек, ащыішек, ауыз омыртқа, бас бұзар, сүмбіл шаш, бесіккесалу.
Біріккен сөз- екі немесе одан көп сөз бірігіп, бір ұғымды білдіретін және бір сұраққа жауап беретін сөз. Мысалы: тасбақа (тас+бақа), Талдықорған (Талды+қорған), қарқұрт (қара+ құрт), Екібастұз (Екі+бас+тұз).
Кіріккен сөз- құрамындағы сөздердің ең кемінде бір дыбысын өзгертіп біріккен сөз.
тапсырма. Төмендегі сөздердің қандай сөздерден бірігіп жасалғанын айтыңыздар.
Көкжиек, еңбекақы, Ұлтуған, Қайыпқожа, Әзімхан, жалақы, Жезқазған, Алшағыр, Бұланбай, әркім, ашудас.
Қос сөз Қос сөз - сөздердің қосарланып немесе қайталанып айтылуынан жасалған сөз. Қос сөздің екі түрі бар: қайталама қос сөз және қосарлама қос сөз.
Қайталамақоссөз- сыңарларыбіртүбірденжасалатынқоссөз. Мысалы: көре-көре, көзбе-көз, өз-өзінен, тау-тау.
Қайталама қос сөздің 4 түрлі жасалу жолы бар:
Қосымшасыз бір түбірдің қайталануынан жасалады. Мысалы, үлкен- үлкен, су-су, тікен-тікен, қора-қора, қарқ-қарқ, ұсақ-ұсақт.б.
Қосымшалыбіртүбірдіңқайталануынанжасалады. Мысалы, бара-бара, айтып-айтып, үйдей-үйдей, сөйлей-сөйлей, бір-біріне, көзбе-көз, келер-келмесін, орынды-орынсыз, қолды-қолына, он-ондап, т.б.
Түбірдің бір сыңары дыбыстық өзгеріске ұшырап жасалады. Мысалы, кісі-місі, қағаз-мағаз, кітап-мітап, шай-пай, қалт-құлт, жалт-жұлт, тас-мас, тіс- міс, мәре-сәре, кемпір-семпір, нан-пан, сатыр - сұтыр, салдыр-гүлдір, қараң- құраңт.б.
Бір сыңары ықшамдалып жасалады. Мысалы, теп-тегіс, жап-жасыл, ап- ащы, сұп-сұрт.б.
Қосарлама қос сөз - сыңарлары әр түрлі түбірден жасалатын қос сөз: үлкен-кіші, алыс-жақын, қысы-жазы, бала-шаға, көйлек-көншек.
2-тапсырма. Төмендегі қос сөздердің қайсысында жаңа лексикалық мағынабарекенін,қайсысындаондаймағынажоқекенінанықтаңыздар.
Азды-көпті, қызыл-жасыл, құрт-құмырсқа, көре-көре, оқтын-оқтын, сөйлей-сөйлей, дүркін-дүркін, кәрі-жас, зәбір-жапа, азық-түлік, қазы-қарта, жетім-жесір,ауыл-аймақ,абысын-ажын,қайта-қайта,қора-қора.
Қысқарған сөз Қысқарған сөз - күрделі атаулардың қысқартылып жазылған түрі.
Мысалы:
Берілген қысқарған сөздерді дәптерге көшіріп жазыңыздар
Тіркескен сөз Тіркескен сөз - екі немесе одан көп сөздер тіркесіп келіп, бір ұғымды білдіретін күрделі сөздің түрі. Мысалы: