Құрастырушы: ф.ғ. к., доцент Г. К

3 

Пәннің мазмұны

3.1 Пәннің тақырыптық жоспары

№ 

Тақырып

Сағат саны

Күндізгі бөлім

ҚФ-11

Дәріс

Тәжір

.

СӨЖО

СӨЖ

1

2

3

4

5

1

Кірі

спе

.

Фо

нет

ика

тур

ал

ы

түс

інік

.

Фо

нет

ика

,

он

ың

ны

сан

ы.

1

1

4

2

Қазақ   тілі   фонетикасының

зерттелуі.   Фонетикалық

зерттеуде   қолданылатын

әдістердің мақсат-мәні

1

1

4

3

Дыбыс,   әріп,   фонема.

Транскрипция

 

мен

транслитерация. 

1

1

4

4

Дыбыстарды   қарастырудың

аспектілері.

1

1

4

5

Дыбыстардың түрлері және

дыбыстар   тіркесі.   Дауысты

дыбыстар

1

1

4

6

Дауыссыз дыбыстар

1

1

4

7

Дыбыстар тіркесі.

1

1

4

8

Дыбыстық құбылыстар

1

1

4

9

Буын, бунақ, екпін.

1

1

4

10 Дыбыстардың үндестігі

1

1

4

11 Буын үндестігі

1

1

4

12 Дыбыс үндестігі

1

1

4

13 Орфоэпия

1

1

4

14 Графика

1

1

4

15 Орфография

1

1

4

Барлығы:  сағат

15

15

60

                                                           

    

                                           

Теориялық курс мазмұны

1- тақырып. Кіріспе. Фонетика туралы түсінік. Фонетика, оның 

нысаны.

Тілдің   қызметі.   Тілдік   қатынастың   ауызша   және   жазбаша   түрде

болатыны. Сөйлеу және жазудың маңызы, арақатысы, тілдегі орны. Сөйлеу,

жазудың   дыбыстар   арқасында   іске   асатыны.   Дыбыстың   тілдегі   қызметі.

Қатынас құралы ретінде дыбыстық тілдің алар орны. Дыбыс - тілдің өмір

сүруін   қамтамасыз   ететіндігі.   Фонетика   тілдің   айтылуына   (ауызша

формасына)   негізделетіні,   тілдің   дыбыстық   жүйесін   әр   қырынан,   түрлі

мақсатта зерттейтіні. Фонетика қарастыратын мәселелер: тіл дыбыстарының

пайда болуы, дыбыстау мүшелерінің қызметі, дыбыстардың түрлері, іштей

жіктелуі, тіркесу заңдылықтары; буын, оның түрлері, екпін, ырғақ; үндестік

заңдары; орфография, орфоэпия т.б. Фонетиканың түрлері, салалары. Жеке

және   жалпы   фонетика,   сипаттамалы,   тарихи,   салыстырмалы,

салғастырмалы. Маңызы.

2-   тақырып.  Қазақ   тілі   фонетикасының   зерттелуі.

Фонетикалық   зерттеуде   қолданылатын   әдістердің

мақсат-мәні.

Алғашқы   фонетикалық   зерттеулер:   Н.И.Ильминскийдің

қазақ тілі, оның ішінде фонетика туралы мұрасының маңызы.

В.В.Радлов, П.М.Мелиоранскийдің қазақ тілі дыбыс жүйесіне

қатысты ойлары мен еңбектерінің құндылығы. Орыс тіліндегі

зерттеулер   мен   орыс   графикасымен   жазылған   қазақ

мәтіндерінің   қазіргі   қазақ   тілінің   дыбыс   жүйесін,   айтылым,

емлесін   пайымдауға   қосар   үлесі,   маңызы.   Қазақ   тілін

зерттеудегі   А.Байтұрсынұлының   ерен   еңбегі,   қалдырған

мұралары.   А.Байтұрсынұлының   қазақ   тіл   білімінің   атасы

аталуының   себебі.   Оның   қазақ   тілінің   дыбыс   жүйесіне,

емлесіне   қатысты   сіңірген   еңбегі.   Мақалалары   мен

зерттеулерінің маңызы. Х.Досмұхаметұлының қазақ тіліндегі

сингорманизм   туралы   еңбегінің   маңызы.   А.Байтұрсынұлы,

Х.Досмұхаметұлының   әріп,   емле,   дыбыс   төңірегіндегі

ізденістері,   оның   мәні.   Қазақ   тілі   дыбыс   жүйесін   ғылыми

тұрғыда   зерттеуде   Қ.Жұбанов   еңбектерінің   маңызы.   Оның

фонема,   дыбыс,   буын,   үндестік   туралы   зерттеулерінң

маңызы.  Қазақ  тілі  фонетикасының  қазіргі зерттелуі жайы.

І.Кеңесбаев,   Ж.Аралбаев,   К.КАханов   еңбектерінің   маңыз,

мәні.   Ә.Жүнісбектің   фонетикалық   іліміндегі   соны

құбылыстар,   оның   маңызы.   Қарапайым   әдіс.   Оған   мысал.

Экспериментті   әдістің   мақсаты.   Акустикалық   және

соматикалық

 

әдісте

 

қолданылатын

 

аппараттар.

Экспериментті әдістің артықшылықтары.

3-   тақырып

.  

Дыбыс,   әріп,   фонема.   Транскрипция   мен

транслитерация. 

Фонетиканың зерттеу нысаны –

дыбыс,   сөздің   айтылуы.   Күнделікті   өмірдегі   айту   мен

жазудың   маңызы,   фонема   туралы     ұғым.   Фонеманың   үш

қызметі.   Фонема   мен   дыбыстың   арақатысы.   Аллафон.

Фонема мен әріп және дыбыс. Бұл үш ұғымның арақатысы.

Фонема мен дыбыстың синоним болып қолданылатын себебі.

Транскрипцияның   түрлері,   маңызы;   фонетикалық

транскрипцияның   сипаты,   қиныдықтары.   Қазіргі   қазақ

жазуының   фонемалық   транскрипцияға   қатысы.   Әріп   пен

фонеманы   ажырату   мәселесі.   Әріптердің   фонемалық   мәні.

Қазақ

 

сөздерін

 

транскрипциялаудың

 

сыры.

Транскрипцияның   мақсаты,   мәні.   Бөгде   тілдің   фонемалары

мен әріптерін транскрипциялаудың талдаудың қажеттілігі.  

4- тақырып. Дыбыстарды қарастырудың аспектілері.

Жасалым   (артикуляция).   Дыбыстау   мүшелерінің

түрлері, жұмысы. Актив мүшелер: тіл, ерін, жұмсақ таңдай,

дауыс   шымылдығы.   Тіл   дыбыстарын   жасауға   олардың

қатысын білудің маңызы. Айтылым (акустика). Дыбыстардың

пайда   болуы.   Тіл   дыбыстарына   тән   ерекшелік.   Дыбыстың

қарқыны,  күші, тембрі, созыңқылығы. Дауыс пен салдырдың

пайда   болуы.   Дауыстылардың   дауыстан   пайда   болатыны.

Дауыссыздарға салдыр мен дауыстың қатысуы, оны білудің

маңызы.   Айтылым   мен   жасалымның   үндесім,   үйлесімге

қатысы.     Естілім.   Кез   келген   дыбыс   естілім   арқылы

қабылданатыны.   Тіл   дыбыстарының   сапасын   анықтауда

естілімнің   маңызы.   Айтылым,   жасалым,   естілім

аспектілерінің   қарым-қатынас   құралы   тілдің   қызметін

қамтамасыз   етудегі   рөлі,   фонологияға   қатысы.   Қазақ   тілі

фонологиясының үндестік заңдары негізінде іске асатыны. 

5-   тақырып.  Дыбыстардың   түрлері   және   дыбыстар

тіркесі.   Дауысты   дыбыстар.   Дауыстылар   мен

дауыссыздар.

  Тіл   дыбыстарының   дауыстылар   мен   дауыссыздар

болып   бөліну   себептері.   Дауыс,   салдырдың   қатысы,   ауа

жолы, сөйлеу аппараты, буын, екпін. Бұлардың әрқайсысына

тән   негізгі   сипаттар.   Қазақ   тілінде   дауыссыздардың

дауыстыларға тәуелді болып тұратыны. Дауыстылар,оларға

тән   сипаттар.   Дауыстылардың   зерттелуі.   Олардың   санын

анықтаудағы   ала-қлалықтар,   себебі.   Орыс   тіліндегі

дауыстылардың саны, сапасы. Қазақ дауыстыларының санын

анықтауға   қатысы.   Байырғы   қазақ   тілі   мен   қазіргі   қазақ

тіліндегі дыбыстар. Дауыстыларды жіктеу мәселесі. Жуан (а,

о, ұ, ы, у) және жіңішке (ә, е, ө, ү, і, и) дауыстылар. Бұлай

бөлудің тілге негізделетіні. Еріннің қызметін қарай еріндік (о,

ө, ұ, ү, у), езулік (а, у, ә, ы, і, е, и) болып жіктелетін себебі.

Жақтың   қатысына:   ашық   (а,   ә),   жартылайашық   (о,   ө,   е),

қысаң   (е,   ұ,   ү,   ы,   і,   и,   у)   болып   жіктелу   себебі.   Тіл,ерін,

жақтың   дауыстыларға   қатысын   білудің   маңызы.   Дифтонг

дауыстылар.

6- тақырып. Дауыссыз дыбыстар.

Дауыссыздар,   олардың   жалпы   сипаты,   саны,   сапасы.

Байырғы   қазақ   тіліндегі   дауыссыз   фонемалар   мен   қазіргі

қазақ   тіліндегі   дауыссыздар.   Орыс   тіліндегі   дауыссыз

фонемалардың   саны,   сапасы.   Қазақ   тілі   дауыссыздарына

қатысы:   ұқсастық,   алшақтықтары.   Дауыссыздардың

жіктелуі. Дауыс, салдырдың қатысына (айтылымына) қарай

үнділер (л, м, н, ң, р, й, у), ұяңдар (б, г, ғ, д, ж, з, в) және

қатаңдар   (п,   к,   қ,   т,   ш,   с,   ф,   х,   һ,   ч,   ц)   болып   бөлінетіні.

Бұларды   білудің   маңызы.   Дауыссыз   фонемалардың

жасалымына (артикуляциясына) қарай ерін (б, п, м, у, в, ф),

тіл   және   көмей   (һ)   болып   бөлінуі.   Бұларды   нақты   білудің

маңызы.   Қос   фокусты   (ж,   з),   аффрикат   (ц,   ч)   фонемалар.

Айтылу (ауа) жолына қарай дауыссыздардың шұғыл (б, п, т,

д,   к,   қ,   м,   н,   ң,   ц,   ч),   ызың   және   діріл   (р)   болып   бөлінуі.

Оларға   тән   ерекшеліктер.   Дауыстылар   қоршауындағы

шұғылдардың   айтылуындағы   ерекшеліктер.   Дауысты,

дауыссыз   дыбыстардың   айтылу,   жазылуына   байланысты

кездесетін   түрлі   ерекшеліктер.   Ахмет   айтатын   тоң

дыбыстар, олардың қолданылуындағы ерекшеліктер. Тілдегі

фонемаларды   анықтауға   қатысы.   Кірме   сөздерде   ғана

кездесетін   дауыссыздар.   Қазақ   тілінде   диалектілік

көріністің, әдеби тілге қатысы.

7- тақырып

. 

Дыбыстар тіркесі.

Дыбыстар   тіркесі   –   тілдің   дамуының   көрсеткіші.

Фонетикалық   заңның   дыбыстар   тіркесінен   туындайтыны.

Дыбыстар   тіркесін   анықтау   үшін   сөздің   буын,   дыбыс

құрамын   зерделеудің   маңызы.   Жазу,   айтудың   арақатысын

пайымдау.   Дыбыстар   тіркесінің   зерттелуі.   Дыбыстар   түбір

ішінде,   түбір   мен   қосымша   аралығында,   сөз   бен   сөздің

жапсарында   тіркесуіндегі   ерекшеліктер.   Дауыстылардың

буын   түрінде   тіркесуі.   Үнді   дыбыстардың   тіркесуіндегі

ерекшеліктері.   Қатаңдардың   тек   қатаңдармен,   ұяңдардың

ұяңдармен   ғана   тіркесу   себептері.   Қатаңдардың   өзара

тіркесуінде   кездесетін   ерекшеліктер.   Ерме   дауыссыздар,

оның себебі. Дыбыстар тіркесінен туатын заңдылықтар. Сөз

(буын) соңындағы қос дауыссыздар, оған тән ерекшеліктер.

Шәлкес   тіркестер.   Олардың   пайда   болу   жолдары.   Табиғи

тілге етер ықпалы. Қайталама дыбыстар. Олардың түбірде,

түбір мен қосымша аралығында, сөз бен сөздің жапсарында

қолдануындағы ерекшеліктер. Үш дыбысты тіркестер.

8- тақырып

. 

Дыбыстық құбылыстар.

Кірме   сөздерді   игерудің   өзіндік   ерекшеліктері,   оның

себебі.   Протеза,   эпентеза,   эпитеза,   апокопа,   элизия,

аферезис, редукция, метатеза, гаплология құбылыстарының

сыры.   Дыбыстық   үнем.   Тілдің   үнемге   ұмтылатыны,   оның

себебі. Дыбыстық үнем жеке дыбысты, буынды, морфеманы

қамтитыны. Дыбыстық үнемнің пайда болу жолдары.

9- тақырып

. 

Буын, бунақ, екпін.

Буынның   жасалуы.   Буынға   тән   белгілер.   Буынның

түрлері.   Буын   жігі   және   тасымал.   Буынның   дыбыстық

құрамы, сөздің буын құрамы. Қазақ тілінде буынның маңызы.

Дыбыс   жылысуы.   Дыбыс   жылысуы   туралы   түсінік.   Дыбыс

жылысуының   себебі.   Жылысатын   дыбыс.   Дыбыс

жылысуынан   пайда  болатын   заңға  қайшы  буындар.   Дыбыс

жылысуының   орфоэпияға   қатысы.   Бунақ   туралы   түсінік.

Бунақтың   маңызы.   Бунақтың   құрамы.   Қара   сөз   бен   өлең

бунақтарының   ерекшеліктері.   Бунақтың   сөйлеудегі

(орфоэпия)   маңызы.   Бунақтар   жапсарын   жаба,   аша

сөйлеудің   туындайтын   ерекшеліктер.   Екпін   туралы   түсінік,

екпінге көзқарас. Бунақ екпіні. Екпін және ырғақ. Ырғақтың

маңызы.   Екпін,   ырғақтың   сөз,   бунақ   мағынасын   саралау

қызметі.

10- тақырып

. 

Дыбыстардың үндестігі.

Үндестік   заңы.   Дыбыстар   мен   буындардың   үндесуі

туралы   түсінік.   Үндестік   –   тілдің   болмысынан   туатын   заң.

Негізгі   үндестік   заңдардың   түрлері,   оның   сыры.   Сөздің

құрамындағы   буындардың   бірыңғай   жуан   немесе   жіңішке,

еріндік   болып   үндесуінің   себебі.   Қатаң   мен   ұяң

дауыссыздардың   үйлесімсіздігі.   Көрші   дыбыстардың   тіл

табысуына әсер ететін факторлар. Үндестік заңның түрлері.

Буын   (тіл,   ерін)   үндесімі.   Дыбыс   (үйлестік,   бейімдестік,

бейүндестік)   үндесімі.   Дыбыстардың   алмасуы   –   үндестіктің

табиғатынан   туатыны.   Алмасу   –   дыбыс,   буынның   бірін-бірі

игеруінің   нәтижесі.   Дыбыстық   сәйкестік   тіл   заңынан   тыс

болатыны. Ықпал туралы түсінік. Ықпалдың түрі. Ықпалдың

бағыты.   Көрші   буындар   мен   дыбыстардың   үнемі

ықпалдасып,   бірін-бірі   игеріп   тұратыны.   Игеру   –   ықпалдың

нәтижесі.   Толық   және   жартылай   игеру.   Артикуляциялық

және   акустикалық   игеру.   Акустикалық   игерудің   күшті

болатыны.   Игеру   нәтижесінде   акустика-артикуляциялық

жақтан   әр   басқа   дыбыстар   алмасуға   ұшырап   барып   тіл

табысатыны. 

11- тақырып

. 

Буын үндестігі.

Тіл   үндестігі   –тілдің   үнемді   жұмысына   негізделетіні.

Буындардың   бірыңғай   жуан,   жіңішке   болып   қиындасып

тұратыны.   Бұл   көнеден   келе   жатқан   заң,   қазіргі   қазақ

тілінде   әсіресе   байырғы   сөздерде   жақсы   сақталған.   Бунақ

ішіндегі аралас буынды сөздердің қайсыбірі бірыңғайланып

кету   себебі.   Тілдегі   аралас   буынды   сөздің   негізінен   кірме

сөздер   болып   келетіні,   олардың   игерілмей   қалуына

«оқығандардың» (Халел), жазудың ықпалы. Орыс сөздерінің

тіл   үндестігіне   қатысы.   Қазіргі   қазақтың   аты-жөнінің

айтылуы,   жазылуындағы   заңсыздықтар.   Орыстың   «-ов»,   «-

ова»,   «-ич»,   «-овна»     -   тіл   үндестігіне   қастандық   екендігі.

Осы заңға илікпейтін қосымшалар, оның себебі, кері ықпал.

Ерін   үндестігі   –   еріннің   үнемді   жұмысының   нәтижесі.   Ерін

үнедстігі   туралы   түсінік.   Ерін   үндестігіне   көзқарас.

Еріндіктерді бас буында ғана жазу ережесінің авторы. Оның

себебі,   салдары.   Қазақ   тілінде   де   ерін   үндестігінің   күшті

болғанына

 

дәлелдер.

 

Н.Ильминский,

 

В.Радлов,

П.Мелииоранский   т.б.   зерттеушілер   еңбегіндегі   ерін

үндестігінің   жайы.   Ерін   үндестігінің   тілдік   табиғатына

қатысы.   Еріндік,   езуліктердің   тіркесу   ерекшіліктері   –   ерін

үндестігінің көрсеткіші. Үнді у дауыссызының өзінен кейінгі

қысаң   дауыстылардың   еріндік   болуына   ықпал   жасауының

себебі.   Ерін   үндестігінің   дауыссыздарға   етер   әсері.

Еріндіктердің езулікке айналуы.

12- тақырып

. 

Дыбыс үндестігі

Бейімдестік   (аккомодация)   –дауысты   дыбыстардың

өзара   тіл   табысуы,   үндесуі.   Дауыстылардың   әркез

дауыссыздардың   игеріп   тұратыны.   Дауыссыздардың   да

ықпалы болатыны. Сөз соңында, сөз басында келетін (қ, к, п)

қатаңдарының   алмасуға   бейімділігі.   Бұл   қасиеттің   т,с,ш

ерме   қатаңдарында   жоқтығы,   оның   себебі.   Бейімдестік

кезінде   қысаңдардың   түсіп   қалу   құбылысы.   Кейбір

етістіктердің   соңындағы   езулік   ы,   і   қысаңдарының   у

жұрнағының   еріндікке   айналуы.   Кейбір   п-ға   аяқталатын

етістіктерге көсемшенің -ып, -іп жұрнағы жалғанғанда у-ға

айналу   себебі.   Сөз   соңындағы   қатаң   қ,к,п-ның   дауысты

ықпалына   илікпейтін   тұстары,   себебі.   Үйлестік

(ассимиляция)   –дауыссыздардың   акустика-артикуляциялық

жақтан   үндесіп,   тіл   табысуы.   Ілгерінді   ықпал   кезіндегі

алмасулар, олардың сыры. Қатаңнан соң қатаң, ұяңнан соң

ұяңның   келу   себебі.   Қатаңдардың   өзара   үйлесімі   кезінде

болатын   дыбыстық   өзгерістер:   кқ,   сш,   шс,   тш,   тс

тіркестерінің   фонологиялық   табиғаты.   Айтуда   ұшырайтын

өзгерістердің акустика-артикуляциялық сыры. Қатаңдар мен

үнділердің,   қатаңдар   мен   ұяңдардың   және   керісінше

тіркесіп   айтылуына   ұшырайтын   алмасулар,   олардың   сыры.

Кейінді   ықпал   кезінде   пайда   болатын   алмасулар.   Кейінді

ықпалда   жасалымның,   ілгері   ықпалда   айтылымның   алға

шығатыны,   оның   себептері.   Бейүндестік   (диссимляция),

оның себебі. Оған көзқарас, түрлері.

13- тақырып

. 

Орфоэпия.

Орфоэпия   туралы   түсінік   Офоэпияның   әдеби   тілдегі

орны,   маңызы.   Орфоэпияның   зерттелуі.   Орфоэпиялық

норманың   негізгі   критерийлері.   Оған   көзқарас.

Орфоэпияның   халықтың   ғасырлар   бойғы   сөйлеу

практикасына   негізділетіні.   Қазақ   орфоэпиясының   қазіргі

жай-күйі.   Дауысты-дауыссыз   дыбыстардың   және   кейбір

сөздер   мен   қосымшалардың   айтылуындағы   ауытқулар.

Дыбыстар  үндесімі   және   орфоэпия.   Дыбыстар   тіркесі   және

орфоэпия.   Орфоэпия   пен   орфографияның   арақатысы.

Орфографиялық   норма   және   орфоэпиялық   норма

критерийлері.  Тіліміздегі кірме сөздердің орфограммасы мен

орфоэпиясы.   Орфоэпиялық   сөздіктер,   олардың   ұстанған

принциптері.   Дыбыстық   үнедестіктердің,   дыбыстық

заңдардың   сөздіктерде   басшылыққа   алыну   дәрежесі.

Сөздіктердің арасындағы алшақтықтар.

14- тақырып

. 

Графика.

Графика   туралы   түсінік.   Әріп   –   дыбыстың   шартты

таңбасы. Графика мен орфографияның арақатысы. Графика

мен алфавит. Графиканың мақсаты – дыбыстарды дәл беру.

Графема,   фонема.   Қазақ   жазуының   тарихы.   Қазақ

әріптерінің   тарихы.   Қазақ   жазуы   –   фонемалық   жазу.

Әріптердің негізгі және қосалқы мәні. Бір мәнді, көп мәнді

әріптер. Әріптердің аттары – әріп аттарының буын түрінде

келу себебі.  Әріптердің дыбыстық мәні. Жеке дыбысқа сай

келетін әріптер, қосынды дыбыстарды таңбалайтын әріптер.

Жеке   дыбысқа   сай   келетін   әріптер,   қосынды   дыбыстарды

таңбалайтын әріптер. И, у, ю, я әріптерінің дыбыстық мәні.

15- тақырып

. 

Орфография.

Орфография   туралы   түсінік.   Қазақ   орфографиясының

тарихы.   Қазақ   орфографиясын   қалыптастырудағы

А.Байтұрсынұлының   қызметі.   Орфографияның   негізгі

принциптері.   Морфологиялық  принциптің   артықшылықтары

мен кемшіліктері. Фонетикалық принциптердің артықшылғы

мен қиындықтары. Дәстүрлі принцип, оның қайшылықтары.

Дифференциялаушы

 

принцип.

 

Қазақ

 

тіліндегі

дифференциялаушы   принциптердің   көріністері   (үкімет-

өкімет,   ауа-әуе,   уақиға-оқиға,   ғылым-ілім,   қазір-әзір   т.б).

қазақ   орфографиясының   негізгі   принципі.   Орфографиялық

сөздіктер.   Олардағы   азын-аулақ   ауытқудың   түрлері,

себептері. «Қазақ тілі орфографиясының негізгі ережелері».

Оның   құрылымы,   мәні.   Фонетикалық   қиыншылықтар.

Орфографияны   жетілдіру   жолдары.   Фонетикалық   талдау,

оның мақсаты, мәні, мазмұны.

3.3  ТӘЖІРИБЕШІЛІК САБАҚТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ 

1-   тақырып.  Кіріспе.   Фонетика   туралы   түсінік.

Фонетика, оның нысаны.

Фонетика   туралы   түсінік.   Фонетика,   оның   нысаны.

Фонетика пәні. Оның нысаны, зерттелу тарихы, орны. 

2-   тақырып.  Қазақ   тілі   фонетикасының   зерттелуі.

Фонетикалық   зерттеуде   қолданылатын   әдістердің   мақсат-

мәні

Қазақ   тілі   фонетикасының   зерттелуі   тарихы.

А.Байтұрсыновтың   фонетика   жөніндегі   зерттеулері.   «Тіл   -

құрал»   еңбегінің   маңызы.   Қ.Жұбановтың   қазақ   тілі

фонетикасы   жөніндегі   зерттеулері.   Экспериментті-

фонетикалық   әдіс.   Акустикалық   әдістің   фонетиканы

зерттеуде

 

қолданылуы.

 

Фонетиканы

 

зерттеудегі

физиологиялық әдіс.

3-   тақырып.  Дыбыс,   әріп,   фонема.   Транскрипция   мен

транслитерация. 

Дыбыс,   әріп,   фонема.   Олардың   мәні,   арақатысы.

Транскрипция мен транслитерация. Мәтінді транскрипциялау

мәселесі.

4- тақырып. Дыбыстарды қарастырудың аспектілері.

Дыбысты   қарастырудағы   анатомия-физиологиялық

аспект.   Дыбысты   қарастырудағы   акустикалық   аспект.

Дыбысты қарастырудағы лингвистикалық аспект.

5-   тақырып.  Дыбыстардың   түрлері   және   дыбыстар

тіркесі. Дауысты дыбыстар

Дауысты, зерттелуі, жіктелуі. Дыбыстық заңдағы  орны.

жіктелуі; айтылу, жазылуындағы ерекшеліктер

6- тақырып. Дауыссыз дыбыстар

Дауыссыздар. Зерттелуі, жіктелуі. Дыбыстық заңдағы орны.

7- тақырып. Дыбыстар тіркесі.

Дыбыс тіркесі. Оның тілдегі орны.

8- тақырып. Дыбыстық құбылыстар

  Дыбыстық   құбылыстардың   пайда   болу   себептері.

Үстеліп   айтылатын   сыналық   дыбыстар   (протеза,   эпентеза,

эпитеза),   дауыстының   әлсіреуі   (редукция),   оның   сандық,

сапалық,   элизиялық,   гаплологиялық   түрлері,   ұяң

дауыссыздардың   сөз   соңында   кідірістің   алдында   тұрып

қатаңдауы. Протеза болатын дыбыстар. Қысаң дыбыстардың

дыбыстық құбылыстарға қатысы. 

9- тақырып. Буын, бунақ, екпін.

Буын.   Оның   жасалуы,   тілдегі   орны.   Қазақ   тіліндегі   буын

туралы   көзқарастар.   Буын   мен   тасымалдың   ұқсастықтары

мен ерекшеліктері.

10- тақырып. Дыбыстардың үндестігі

Дыбыстардың   үндесуіндегі   ерекшеліктер.   Қазақ   тілінің

ең   негізгі   заңы   –   үндестік.   Үндестік   заңынынң   пайда   болу

себептері. Үндестік заңының тілдегі көрінісі.

11- тақырып. Буын үндестігі

Буын   үндесімі.   Тіл,   ерін   үндесімінің   тілдегі   орны..   Қазақ

тіліндегі ерін үндестігінің даму дәрежесі.

12- тақырып. Дыбыс үндестігі

Дыбыс  үндесімі. Игерудің түрлері, маңызы.

13- тақырып. Орфоэпия

Орфоэпия, оның зерттелуі, тілдегі орны. 

14- тақырып. Графика

Графика   (жазу).   Қазіргі   алфавиттің   құрамы.   Қазақ

алфавитіндегі әріптер мен фонемалардың ара қатынасы.  

15- тақырып. Орфография.

Орфография, оның зерттелуі, тілдегі орны.

Студенттердің өздік жұмыстары

Пәнді   игеру   барысында   тақырыптық   жоспар   мен

бақылау   шараларының   күнтізбелік   кестесіне   сәйкес

студенттер   төмендегі   дәрісханадан   тыс   жұмыстарды

орындауы керек.

- әрбір тәжірибешілік сабаққа дайындалу керек, яғни, үй

тапсырмаларын орындау крек;

- дәріс   материалына   кірмеген,   бірақ   міндетті   болып

саналатын   курстың   тақырыптарын   меңгеріп,

конспектілер дайындау керек.

3.4

 С¤Ж мазм±ны

№ СӨЖ түрі

Есеп беру 

формасы

Бақылау түрі

Сағат

көлемі

ҚФ-11

1 Дәріс 

сабақтарын 

өңдеу

Сабаққа

қатысу

15 (1x 15)

2 Үй 

тапсырмасын 

орындау

Жұмыс 

дәптері

Сабаққа

қатысу

15 (1x 15)

3 Қосымша 

материалдарғ

а дайындық

Конспект

Коллоквиум

18

4 Семестрлік 

тапсырманы 

орындау

Реферат

Семестрлік

тапсырманы

қорғау

10

5 Бақылау 

шараларына 

дайындық

РК1, РК2

2

Барлығы

60

Студенттерге µздігінен оќуѓа берілетін таќырыптар

1.    Фонетика, оның  нысаны , зерттелу тарихы, орны.

¦сынылатын єдебиет: [1], 5-15 бет, [5], 3-20 беттер, [12], 

3-15 беттер.

2.   Әріп,     дыбыс,   фонема.     Бұлардың   арақатысы

межелеудің   маңызы.   Транскрипцияның   орны.   Қазақ

сөздерін транскрпипциялау мәселесі. 

¦сынылатын єдебиет: [5], 5-29 бет, [8], 33-39 беттер, [19],

3-27 беттер.

3.    Дауысты фонемалар: олардың саны, сапасы, 

жіктелуі, айтылу, жазылуындағы ерекшеліктері.

¦сынылатын єдебиет: [2], 5-38 бет, [3], 3-18 беттер, [20], 

3-20  беттер.

4.   Дауыссыз  фонемалар: олардың саны, сапасы, 

жіктелуі, айтылу, жазылуындағы ерекшеліктері.

¦сынылатын єдебиет: [1], 3-15 бет, [10], 3-36  беттер, [12],

5-21 беттер,   [18], беттер

5.   Дыбыс тіркесі. Сөздің дыбыс, буын құрамын анықтау

мәселесі.   Дыбыс   тіркесіне   көзқарас.   Дыбыстың   түр-

түрінің өзара тіркесу ерекшелік, заңдылықтары.

¦сынылатын єдебиет: [12], 3-30 бет, [13], 5-20 беттер, 

[22], 5-35 беттер.

6.  Буын, оған тән белгі-ерекшеліктер. Буынның маңызы,

түрлері.   Буынды   танып-білудің   фонологиялық   маңызы,

орны.

¦сынылатын єдебиет: [4], 15-30 бет, [9], 18-40 беттер, 

[12], 5-40 беттер.

7.   Буын үндесімі. Тіл үндесімінің тілдегі орны, қызметі.

Ерін   үндесіміне   көзқарас.   Буын   үндесімнің   тілді

ұйымдастыру ерекшелеудегі маңызы.

¦сынылатын єдебиет: [6], 3-40бет, [12],  3-30 беттер, [21],

3-20  беттер. [33], 5-80  беттер.

8.   Дыбыс   үндесімі.   Дауыссыз   дыбыстардың   өзара

үйлесімі.   Ықпал,   игеру   заңдылқтары.   Жасалым,

айтылымға қатысты игерулер.

Ұсынылатын єдебиет: [6], 40-50 бет, [10], 5-50 беттер, 

[20], 86-88  беттер. [36], 5-31  беттер.

9. Орфоэпия, графика, орфография. Бұларға қатысты 

түсінік-таным.  Әрқайсысының мазмұн-мәні, тілдегі орны.

Ұсынылатын єдебиет: [7], 5-20 бет, [11], 3-10  беттер 

[34], 3-20 беттер, [35], 5-31  беттер.

Реферат тақырыптары

1.

 

Алғашқы

 

фонетикалық

 

зерттеулер:

Н.И.Ильминскийдің   қазақ   тілі,   оның   ішінде   фонетика

туралы

 

мұрасының

 

маңызы.

 

В.В.Радлов,

П.М.Мелиоранскийдің қазақ тілі дыбыс жүйесіне қатысты

ойлары мен еңбектерінің құндылығы.

2.   Қазақ   тілін   зерттеудегі   А.Байтұрсынұлының   ғылыми

мұралары. 

3.   Х.   Досмұхаметұлының   қазақ   тіліндегі   сингорманизм

туралы   еңбегінің   маңызы.   Х.   Досмұхаметұлының   әріп,

емле, дыбыс төңірегіндегі ізденістері, оның мәні.

4.  Қазақ тілі дыбыс жүйесін ғылыми тұрғыда зерттеуде

Қ.Жұбанов еңбектерінің маңызы.

5.   Қазақ   тілі   фонетикасының   қазіргі   зерттелуі   жайы.

І.Кеңесбаев, Ж.Аралбаев, К.Аханов еңбектерінің маңызы,

мәні. 

6.   Ә.Жүнісбектің   фонетикалық   іліміндегі   соны

құбылыстар, оның маңызы.

Бақылау шараларының күнтізбелік кестесі

1 рейтинг (3 семестр)

Барлық

балл

Апта

1

2

3

4

5

6

7

8

Аптадағы максим. сағат

10

11

10

11

10

11

11

26

100

Дәріс сабағына

қатысу

СӨЖ түрі

ҮТ 1

ҮТ2

ҮТ3

ҮТ4

ҮТ5

ҮТ6

ҮТ7

ҮТ8

16

Бақылау

формасы

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Макс.

балл

2

2

2

2

2

2

2

2

‡й

тапсырмасын

орындау

СӨЖ түрі

ҮТ 1

ҮТ2

ҮТ3

ҮТ4

ҮТ5

ҮТ6

ҮТ7

ҮТ 1

32

Бақылау

формасы

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Макс.

балл

4

4

4

4

4

4

4

4

Ќосымша

материалдарѓа

дайындыќ

СӨЖ түрі

ҚМ1

ҚМ2

ҚМ3

ҚМ4

20

Бақылау

формасы

К

К

К

К

Макс.

балл

5

5

5

5

Семестрлік

тапсырманы

орындау

СӨЖ түрі

СТ

СТ

СТ

12

Бақылау

формасы

Р1

Р2

Р3

Макс.

балл

4

4

4

Межелік

бақылау

Тақ. №

20

Бақылау

формасы

МБ

Макс.

балл

20

2 рейтинг (3 семестр)

Барлық

балл

Апта

9

10

11

12

13

14

15

Аптадағы максим. сағат

12

9

12

9

12

9

37

100

Дәріс сабағына

қатысу

СӨЖ түрі

ҮТ 9

ҮТ10

ҮТ11

ҮТ12

ҮТ13

ҮТ14

ҮТ15

14

Бақылау

формасы

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Макс.

балл

2

2

2

2

2

2

2

‡й

тапсырмасын

орындау

СӨЖ түрі

ҮТ91

ҮТ10

ҮТ11

ҮТ12

ҮТ13

ҮТ14

ҮТ15

28

Бақылау

формасы

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Қ

Макс.

балл

4

4

4

4

4

4

4

Ќосымша

материалдарѓа

дайындыќ

СӨЖ түрі

ҚМ5

ҚМ6

ҚМ7

ҚМ8

ҚМ9

ҚМ10

ҚМ11

21

Бақылау

формасы

К

К

К

К

К

К

К

Макс.

балл

3

3

3

3

3

3

3

Семестрлік

тапсырманы

орындау

СӨЖ түрі

СМ4

СМ5

СМ6

СМ7

12

Бақылау

формасы

Р

Р

Р

Р

Макс.

балл

3

3

3

3

Межелік

СӨЖ

МБ

25

бақылау

Бақылау

формасы

Макс.

балл

25

Шартты белгілер: ҮТ1 – үй тапсырмасы  №, ,Қ –оқу үрдісіне қатысу, ҚМ –қосымша материал, К- конспект,

СМ-семестрлік жұмыс, МБ – межелік бақылау  №1.

Курс саясаты

Оқу   процесіне   қатысу   дегеніміз   –   сабаққа   қатысу,

пікірталаста   және   топ   жұмысында   белсенділік   көрсету,

топтастарының оқуына әсер ету.

Қойылған   талаптар   орындалмаса,   жаза   қолданылады.

Сабаққа   100   пайыз   қатысып,   берілген   тапсырмаларды

уақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы ұпай 100 б.

қойылады. Курсты өту барысында төмендегідей марапаттау

ұпайлары қойылады: 

- дәріске қатысу – 2 балл.

- тәжір. сабаққа қатысу – 1балл.

- тәжір. жұмысты орындау – 4 балл

Тәжірибешілік жұмыстарын орындау барысында 

- Сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беру -2 балл;

- Жаттығу жұмыстарын орындау-1 балл;

- Грамматикалық талдаулар жасау -1 балл.

Өздік жұмыстарын орындау және қорғау барысында: 

- материалды толық меңгеру -3 балл.

- Талқыланатын тақырыптың, жоба мәселесінің мазмұнын

ашу-2 балл

- Лексика-грамматикалық

 

және

 

стилистикалық

сауаттылығы -2 балл.

-   Материалдың мазмұндалуына шығармашылық көзқарас

және өз ойын айта білу – 2 ұпай.

Студенттер білімін аралық бақылау тест немесе жазбаша

бақылау жұмысы түрінде жүргізіледі.

Осы көрсеткіштер орындалмаған жағдайда жеткіліксіз

немесе айып санкциялары қолданылады:

1)

сабақты босату (себепсіз);

2)

тапсырмаларды уақытымен орындамау;

3)

тапсырмаларды орындау барысында қателіктер жіберу,

яғни,студент материалды толық меңгермеген жағдайда.

Егер   студент   сабаққа   себепті   жағдаймен   келе   алмаса,

келесі аптада сол сабаққа өтеу (отработка) жасайды. Бірақ

ұпай азайтылады.

Пән бойынша қорытынды рейтингті есептеу әдісі

№

Қорытынды

бақылау түрі

Бақылау түрлері

¤лшемдік

‰лес

1

Емтихан

Емтихан

0,4

Ағымдық

үлгерімді бақылау

0,6

2

Сынақ

Сынақ

0,4

Ағымдық

үлгерімді бақылау

0,6

3

Емтихан К/Ж

Емтихан 

0,4

Курстық жұмыс

0,3

 

Ағымдық

үлгерімді

бақылау

0,3

4

Курстық жұмыс

Курстық жұмыс

0,6

Ағымдық

үлгерімді бақылау

0,4

Пән   бойынша   қорытынды   рейтинг   мына   формула

бойынша анықталады:

Қ = Р

1

 + Р

2

__ ӨҮаү + Е*ӨҮе+КЖ*ӨҮкж

мұндағы   Р

1

,   Р

2

,   Е,   С,   КЖ   –   бірінші,   екінші   рейтингте   алған

ұпай бойынша емтихандағы балл көрсеткіші

ӨҮаү,   ӨҮе,   ӨҮс,   ӨҮкж   –   ағымдық   үлгерімнің   семестрдегі

үлестері.

Студент   сынақты   тапсырмай   алуы   үшін   жинаған   балы   100

болу керек.

Егер   оқу   жоспарында   емтихан   мен   сынақ   қарастырылған

болса, онда сынақ ағымдық бақылау түрі деп есептеледі.

КЖ   ғылыми   жетекші   қатысуымен   комиссия   алдында

қорғалады   және   пікірмен   бірге   бағаланады.   Пән   бойынша

қорытынды рейтинг 2-кестеге сай баллдан сандық баламаға,

әріптік   және   дәстүрлі   бағаға   ауыстырылады.   Сөйтіп,   оқу

жетістіктері   журналына   және   рейтингтік   ведомостьқа

жазылады.   Ведомость   пен   сынақ   кітапшасына   дәстүрлі

үлгімен баға қойылады.

Егер   пән   бойынша   емтиханнан   басқа   курстық   жұмыс

қарастырылған   болса,   онда   сынақ   кітапшасына   дәстүрлі

үлгімен Кж балына сай баға қойылады.

Студенттердің білімін анықтау көрсеткіші

Балл

түріндегі

қорытынд

ы баға

Балдың

сандық

баламас

ы

Әріп

жүйесі

бойынш

а

бағалау

Дәстүрлі   жүйе   бойынша

қойылатын баға

Емтихан,   дифф.

сынақ

сынақ

1

2

3

4

5

95-100

4

А

өте жақсы

Есептелді

90-94

3,67

А-

85-89

3,33

В+

Жақсы

80-84

3,0

В

Жақсы

75-79

2,67

В-

Жақсы

70-74

2,33

С+

қанағаттанарл

ық

65-69

2,0

С

60-64

1,67

С-

55-59

1,33

Д+

50-54

1,0

Д

0-49

0

F

қанағаттанарл

ықсыз

есептелм

еді

Егер студент емтиханда F деген баға алса, оның қорытынды

рейтингі анықталмайды. Ведомостьқа «қанағаттанарлықсыз»

деген   баға   қойылады.   Егер   пән   бірнеше   семестрде   өтетін

болса, онда балл түріндегі баға орташа есеппен қорытылады:

Қ= _Қ

1

*К

1

+Қ

2

*К

2

+...+Қ

n

*К

n

К

1

+К

2

+...+К

n

Мұнда Қ

1 

,Қ

2 

,Қ

n

 – семестр бойынша балл түріндегі қорытынды

баға;

К

1

,К

2

,К

n

 – семестр бойынша пән сағаты

n – семестр саны

   

          Методические указания                                                                                               Форма

                                                                                                                                       Ф СО ПГУ 7.18.2/05

                               

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Қазақ филологиясы кафедрасы

«Қазіргі   қазақ   тілі   фонетикасы»   пәні   бойынша

050205-«Филология:   қазақ   филологиясы»   мамандықтарына

өздік жұмыстарға арналған

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Павлодар 2008

         

Лист утверждения к                                                                                                     Форма

       методическим указаниям                                                                                     Ф СО ПГУ 7.18.1/05

                        

БЕКІТЕМІН

ФЖиӨ факультетінің 

деканы                                   

_____________ Ж.Т.Сарбалаев

                                                                                  «___»_________

____2008 ж

     

Құрастырушы: ф.ғ.к., доцент Г.К.Қажыбаева

Қазақ филологиясы кафедрасы

Әдістемелік нұсқау

 Өздік жұмыстарға арналған

«Қазіргі

  қазақ   тілі   фонетикасы»   пәні   бойынша

050205-«Филология:   қазақ   филологиясы»   мамандығының

студенттері үшін

  Қазақ   филологиясы   кафедрасының  

   «___»___2008ж.

мәжілісінде ұсынылды.  

Хаттама №__ 

Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп

          

                                   

Филология,   журналистика   және   өнер   факультетінің

«_____»_____2008   ж.     әдістемелік   кеңесінде  мақұлданды.

Хаттама №___

ӘК төрайымы____________________ М.В. Семенова 

Әдістемелік нұсқау

Оқудың   сессия   ағымында   орындалатын   студенттердің

өздік   жұмысы   –   оқытылатын   пәнді   тереңірек   тануда,   өз

бетімен   білімін   толықтыра   түсуде   студент   үшін   айрықша

маңызды, жауапты іс болып табылады.

Орындалатын студенттердің өздік жұмысы проблеманы

зерттеуге   арналады   да,   өз   бетімен   ғылыми   еңбекпен

шұғылдануға,   алғашқы   тәжірибе,   дағды   алуға,   көркем

құбылысты   талдаудағы   әдіс-   тәсілдерді   үйренуге   баулып,

методологиялық,   шығармашылық   тұрғыдан   қолдануға

жағдай жасайды.

Студенттердің өздік жұмыстарының формалары.

1. Ауызша

2. Жазбаша

Студенттердің өздік жұмыстарының түрлері және әрбір өздік жұмыстың

түрлеріне байланысты уақыт бюджеті

1 Дәріс материалдарын өңдеу – 1 дәріске 1 сағат;

2 Дәріс курсының қосымша тақырыптарын оқу – 1 академиялық сағатқа

сәйкес келетін материалға 2 сағат;

3 Үй тапсырмасын орындау – 1 тапсырмаға 0,5 сағат;

4 Тәжірибешілік сабақтарға дайындық – 1 сабаққа 1 сағат;

5 Коллоквиумдарға дайындық – 2 сағат;

6 Семинар сабақтарға дайындық – 2 сағат;

7 Бақылау жұмыстарына дайындық – 1 бақылау жұмысына 1 сағат;

8 Ғылыми баяндамаларға, реферат жазуға дайындық – 4 сағат;

С¤Ж мазм±ны

№ СӨЖ түрі

Есеп беру 

формасы

Бақылау түрі

Сағат

көлемі

ҚФ-11

1 Дәріс 

сабақтарын 

өңдеу

Сабаққа

қатысу

15 (1x 15)

2 Үй 

тапсырмасын 

орындау

Жұмыс 

дәптері

Сабаққа

қатысу

15 (1x 15)

3 Қосымша 

материалдарғ

а дайындық

Конспект

Коллоквиум

18

4 Семестрлік 

тапсырманы 

орындау

Реферат

Семестрлік

тапсырманы

қорғау

10

5 Бақылау 

шараларына 

дайындық

РК1, РК2

2

Барлығы

60

Студенттерге µздігінен оќуѓа берілетін таќырыптар

1. Фонетика, оның  нысаны , зерттелу тарихы, орны.

Мақсаты:  Фонетиканы   зерттеген   ғалымдарды   анықтау.   Фонетика

жөнінде ғалымдардың ой-пікрелерін тұжырымдау.

¦сынылатын єдебиет: [1], 5-15 бет, [5], 3-20 беттер, [12], 

3-15 беттер.

2. Әріп,     дыбыс,   фонема.     Бұлардың   арақатысы

межелеудің   маңызы.   Транскрипцияның   орны.   Қазақ

сөздерін транскрпипциялау мәселесі. 

Мақсаты:  Дыбыстарды   қарастырудағы   артикуляция-акустикалық

аспектінің ерекшелігін айқындау. Дыбыстарды қарастырудағы анатоия-

физиологиялық,   лингвистикалық   аспектінің   ерекшелігін   көрсету.

Фонетикалық   транскрипция   бойынша   дыбыстарды   таңбалаудағы

ерекшеліктерді көрсету.

¦сынылатын єдебиет: [5], 5-29 бет, [8], 33-39 беттер, [19],

3-27 беттер.

3. Дауысты фонемалар: олардың саны, сапасы, 

жіктелуі, айтылу, жазылуындағы ерекшеліктері.

Мақсаты:

 Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстардың 

ерекшеліктерін көрсету. Дауысты дыбыстардың құрамын

айқындау. Дауыстылардың зерттелуі жөнінде 

ғалымдардың ой-пікірлерін тұжырымдау.

¦сынылатын єдебиет: [2], 5-38 бет, [3], 3-18 беттер, [20], 

3-20  беттер.

4. Дауыссыз  фонемалар: олардың саны, сапасы, 

жіктелуі, айтылу, жазылуындағы ерекшеліктері.

Мақсаты:

  Қазақ   тіліндегі   дауыссыз   дыбысстардың

зерттелуіне шолу жасау,  дауыссыздардың айтылымдық

ерекшеліктерін көрсету.

5. Дыбыс тіркесі. Сөздің дыбыс, буын құрамын анықтау

мәселесі.   Дыбыс   тіркесіне   көзқарас.   Дыбыстың   түр-

түрінің өзара тіркесу ерекшелік, заңдылықтары.

Мақсаты: Дыбыс тіркесі туралы ғалымдардың ой-пікірлерін жинақтап,

түйін жасау.

¦сынылатын єдебиет: [12], 3-30 бет, [13], 5-20 беттер, 

[22], 5-35 беттер.

6. Буын, оған тән белгі-ерекшеліктер. Буынның маңызы,

түрлері.   Буынды   танып-білудің   фонологиялық

маңызы, орны.

 

  Мақсаты:

 

Буынның   сипаттарын,   буын   мен

дауыстылардың   арақатынасын,   қазақ   тіліндегі   буын

құрамының ерекшеліктерін, буын туралы көзқарастарын

көрсету.

¦сынылатын єдебиет: [4], 15-30 бет, [9], 18-40 беттер, 

[12], 5-40 беттер.

7. Буын үндесімі. Тіл үндесімінің тілдегі орны, қызметі.

Ерін   үндесіміне   көзқарас.   Буын   үндесімнің   тілді

ұйымдастыру ерекшелеудегі маңызы.

 Мақсаты: Тіл, ерін үндестігінің пайда болу себептерін көрсету, ерін 

үндестігі туралы көзқарастарды салыстыру. 

¦сынылатын єдебиет: [6], 3-40бет, [12],  3-30 беттер, [21],

3-20  беттер. [33], 5-80  беттер.

8. Дыбыс   үндесімі.   Дауыссыз   дыбыстардың   өзара

үйлесімі.   Ықпал,   игеру   заңдылқтары.   Жасалым,

айтылымға қатысты игерулер.

  Мақсаты:  Қазақ   тіліндегі   ықпалдың   түрлері   туралы   ғалымдардың

көзқарастарын айқындау, ықпалдың іске асатын позицияларын көрсету.

Ұсынылатын єдебиет: [6], 40-50 бет, [10], 5-50 беттер, 

[20], 86-88  беттер. [36], 5-31  беттер.

9. Орфоэпия, графика, орфография. Бұларға қатысты 

түсінік-таным.  Әрқайсысының мазмұн-мәні, тілдегі 

орны.

Мақсаты:

  Орфоэпия   жөніндегі   зерттеулерді   анықтау.

Қазақ орфографиясының даму жолдарын көрсету.

Ұсынылатын єдебиет: [7], 5-20 бет, [11], 3-10  беттер 

[34], 3-20 беттер, [35], 5-31  беттер.

Өздік жұмыстардың орындалуы барысындағы әдіс-

тәсілдер:

-

берілген тақырыпты терең талдауға қажет көркем

шығармалар   мен   әдеби-сын   еңбектерді   іздеу,

дайындау;

-

жинап   алған   шығармалар   мен   еңбектерді   оқу,

зерттеу, жүйелеу, міндет-мақсаттарды айқындау;

-

жоспар жасау;

-

өздік   жұмысты   тиянақты   орындау   үшін   пән

оқытушысынан кеңес алуы қажет;

-

өздік жұмысты жазу, орындау.

-

Рефераттың   көлемі   А-4   форматында   8-10   бетті

қамтуы   тиіс   және   компьютерде   теріліп   жазылуы

керек.

-

Конспект   жұмыс   дәптеріне   жазылады.   Оның

көлемі шектелмеген.

Әдебиетті іздеу, іріктеу

Әрбір   өздік   жұмыстың   тақырыбына   байланысты

оқылатын,   зерттелетін   негізгі   көркем   шығармалар   мен

әдеби-сын   еңбектер   көрсетіледі.   Ал   тақырыпты   терең

зерттеп,   жаңа   бір   қырын   көрсету   үшін   қажет   әдебиет   көп

болады.   Таңдап   алған   тақырыпқа   байланысты   көркем

шығармалар   мен   зерттеу   кітаптарды,   сын   мақалаларды

студенттің   өзі   іздеп   тауып,   тізімін   жасап   шығуға   міндетті.

Бұл   істі   орындау   барысында   студент   кітапханалардың

каталогтарын,   газет-журнал   мақалаларының   көрсеткішін

пайдалануды үйренеді. Ғылыми мекемелер, кітап шығаратын

арнаулы библиографиялық көрсеткіштерді де пайдаланудың

жәрдемі зор.

                     Реферат тақырыптары:

1.   Алғашқы   фонетикалық   зерттеулер:   Н.И.Ильминскийдің

қазақ тілі, оның ішінде фонетика туралы мұрасының маңызы.

В.В.Радлов, П.М.Мелиоранскийдің қазақ тілі дыбыс жүйесіне

қатысты ойлары мен еңбектерінің құндылығы.

2.   Қазақ   тілін   зерттеудегі   А.Байтұрсынұлының   ғылыми

мұралары. 

3. Х. Досмұхаметұлының қазақ тіліндегі сингорманизм туралы

еңбегінің   маңызы.   Х.   Досмұхаметұлының   әріп,   емле,   дыбыс

төңірегіндегі ізденістері, оның мәні.

4.     Қазақ   тілі   дыбыс   жүйесін   ғылыми   тұрғыда   зерттеуде

Қ.Жұбанов еңбектерінің маңызы.

5.   Қазақ   тілі   фонетикасының   қазіргі   зерттелуі   жайы.

І.Кеңесбаев,   Ж.Аралбаев,   К.Аханов   еңбектерінің   маңызы,

мәні. 

6.   Ә.Жүнісбектің   фонетикалық   іліміндегі   соны   құбылыстар,

оның маңызы.

   

Жиналған   материалды   мұқият   зерттегеннен   кейін   өздік

жұмыстың   бағыт   –   бағдары,   негізгі   мазмұны   айқындалады.

Бақылау   жұмысында   қарастырылатын   негізгі   мәселелер,

өзекті ойлар тармақтала түскені дұрыс болады.

Қолданылатын єдебиеттер

Негізгі:

1 Аралбаев   Ж.   Қазақ   фонетикасы   бойынша   этюдтер.   –

Алматы, 1988.

2 Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы, 1989.

3 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. –Алматы, 1992.

4 Балақаев   М.   Қазақ   тілі   мәдениетінің   мәселелері.   –

Алматы, 1965.

5 Бейсенбаева   К.   Қазіргі   қазақ   тілінің   фонетикасы.   –

Алматы, 1973.

6 Досмұхаметұлы Х. Аламан. –Алматы, 1991.

7 Дүйсебаева М. Қазақ әдеби тілі орфоэпиясының кейбір

мәселелері. –Алматы, 1973.

8 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. –Алматы,

1999.

9 Қазақ грамматикасы. –Астана, 2002.

10  Кеңесбаев І, Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика,

фонетика. –Алматы.1962, 1975.

11Қазақ   тілінің   орфографиялық   сөздігі.   Алматы,   I-

басылуы,   1963;   II-басылуы   ,   1978.,   III-басылуы,   1988.,

IV-басылуы, 2001.

12Қазақ тілінің анықтағышы. –Алматы: Арыс, 2004.-20 б.

13  Қалиев   Б.   Қазақ   тіліндегі   дауысты   дыбыстардың

редукциясы. –Алматы, 1984.

14Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. Алматы, 1982

15Мырзабеков С. Қазақ тілінің айтылым сөздігі. Алматы,

2001

16  Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. –Алматы,

1999.

17  Мырзабеков   С.   Қазіргі   қазақ   тіліндегі   дыбыстар

тіркесі. –Алматы, 2002.

18 Мырзабеков С. Қазақ тілі фонетикасы. Алматы, 2004

19  Неталиева   Қ.   Қазақ   тілінің   орфоэпиялық   сөздігі.   –

Алматы, 1977.

20Омарбеков   С.,   Жүнісов   Н.   Ауызекі   тіліміздің   дыбыс

жүйесі. Алматы, 1985

21Омарбеков С. Халықтық тіліміздегі тектес тілдер мен

ортақ   құбылыстар.   Дыбыстардың   қолдаанылу

ерекшелігі. Алматы, 1978

22  Серғалиев   М.   Қазақ   тілінің   орфоэпиялық   сөздігі.   –

Алматы, 1995.

23  Сыздықова   Р.   Қазақ   тілінің   анықтағышы.   –Астана,

2000.

24 Сыздықова Р. Сөз сазы. - Алматы, 1983.

25Тайлақбаев   Б.   Қазақ   тіліндегі   салдыр   шұғыл

дауыссыздар.– Алматы, 1981.

26  Томанов   М.   Тіл   тарихы   туралы   зерттеулер.   Алматы,

2002

27Джунисбеков А. Гласные казахского языка. Алма-Ата,

1979

28Джунисбеков   А   Сингармонизм   в   казахском   языке.

Алма-Ата, 1980

29Джунисбеков А. Просодика слова в казахском языке.

Алма-Ата, 1987

30Аралбаев   Ж.А.   Вокализм   казаского   языка.   Алма-Ата,

1970

31Баскаков   Н.А.   Историко-типологическая   фонология

трюкских языков

Ќосымша:

32  Абуов Ж., Жунисбеков А. Фонетическая запись 

казахского текста. – Алматы, 1991.

33 Вопросы казахской фонетики и фонологии. –Алматы, 

1979.

34 Фонетика казахского языка. –Алматы, 1969.

36Қалиев Ғ., Оралбаева Н., Қасымова Б., Шалабаев Б., 

Төлегенов О. Қазіргі қазақ тілі. Жаттығулар жинағы. –

Алматы, 1997.

36 Фонетика казахского языка. –Алматы, 1969.

     

          Методические указания                                                                               Форма

                                                                                                                                       Ф СО ПГУ 7.18.2/05

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Қазақ филологиясы кафедрасы

«Қазіргі қазақ тілі фонетикасы» пәні бойынша 050205 «Қазақ

филологиясы» мамандығына тәжірибешілік сабақтарға арналған

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Павлодар 2008

Лист утверждения к                                                                                                  

Форма

       методическим указаниям                                                                                     Ф СО ПГУ 7.18.1/05

БЕКІТЕМІН

ФЖиӨ факультетінің 

деканы                                   

______________Ж.Т.Сарбалае

в

                                                                   

     

«___»_____________2008ж

Құрастырушы: ф.ғ.к., доцент  Г.К.Қажыбаева__________

                   

                                     

Қазақ филологиясы кафедрасы

Әдістемелік нұсқау

Тәжірибешілік сабақтарға арналған

 «Қазіргі қазақ тілі 

фонетикасы» пәні бойынша 050205 «Филология:

қазақ филологиясы»  мамандығының студенттері үшін

  Қазақ   филологиясы   кафедрасының  

   «___»___2008ж.

мәжілісінде ұсынылды.  

Хаттама №__ 

Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп

          

                                   

Филология,   журналистика   және   өнер   факультетінің

«_____»_____2008   ж.     әдістемелік   кеңесінде   мақұлданды.

Хаттама №___

ӘК төрайымы____________________ М.В. Семенова 

1 Пәннің мақсаты мен міндеттері

«Қазіргі   қазақ   тілі   фонетикасы»   пәнінде   фонетиканың

зерттелу, зерделену тарихын пайымдату, тіл дыбыстарының

жасалу   ерекшеліктерін,   тіл   дыбыстарының   түрлері   мен

қасиеттерін, дыбыс ырғағы, дыбыс күші, дыбыс әуені, актив,

пассив   сөйлеу   мүшелерін,   фонема   қасиетін,   тіл

дыбыстарынан   айырмашылығы   мен   байланысын,   дауысты,

дауыссыз   дыбыстардың   акустикалық-артикуляциялық

қасиеттерін,   буын,   екпін   түрлерін,   интонация,   үндестік

заңының   ерекшеліктерін,   орфоэпиялық,   орфографиялық

норма,   дауысты,   дауыссыз   дыбыстар   емлесін,   тасымал

заңдылықтарын   игерте   отырып,     қазіргі   қазақ   тілі

фонетикасының   теориялық   курсын   жоғары   деңгейде

меңгерту.

Пәнді оқыту мақсаты

: 

-   «Қазіргі   қазақ   тілі   фонетикасы»   пәнінде   студенттердің

сауатты сөйлеуін, жазуын қалыптастыру; 

- дауысты, дауыссыз дыбыстардың  түрлерін ажырата білуге

дағдыландыру; 

- фонетика заңдылықтарын терең түсіне білуге үйрету;

- үндестік заңының ерекшеліктерін меңгерту;

- фонетикалық талдауға жаттықтыру.

Пәннің міндеттері:

- негізгі ғылыми және оқу әдебиеттерін білу;

-   сабақтың   нақты   әдістемелік   мақсатына   сәйкес   келу   үшін

тілдік материалдың мөлшерін білу.

Студенттер білуі тиіс:

- Фонетика  

  дыбыстың   түр-түрін   танытып   қана

қоймайтындығын,   сол   дыбыстардың   қарым-қатынас

құралы   –   тілдің   қызметін   түсініп,   басқаруға

жетелейтіндігін білуі тиіс.

- Дыбыстар мен буындардың үндесімін білуі тиіс.

Студенттер істей білуі тиіс:

- Студенттер фонетикалық талдауды орындай алуы тиіс.

- Тілдік нормаларды сақтай білуі тиіс.

- Тіл   дыбыстарының   жіктелісін,   жасалу   ерекшеліктерін

игеруі тиіс.

- Дауысты   дыбыстардың   тілдің   қызметіне,   жақтың

ашылуына, еріннің қызметіне қарай топталуын меңгеруі

тіиіс.

- Дауыссыз   дыбыстардың   жасалу   орны,   жасалу   жолы,

дауыс қатысына қарай топталуын игеруі тиіс.

- Қазіргі   қазақ   тілі   фонетикасының   теориялық   курсының

алғы шарттарын білуі тиіс.

 2 Пререквезиттер:

  Тіл біліміне кіріспе.

  Орфография жне пунктуация

  Қазақ тілінің лексикологиясы.  

  Қазіргі қазақ тілінің морфология.

  Қазіргі қазақ тілінің синтаксисі.

ТӘЖІРИБЕШІЛІК САБАҚТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ

1-тақырып. Кіріспе. Фонетика туралы түсінік. Фонетика,

оның нысаны.

Тапсырма

-   фонетика   салалары;   фонетиканың   тіл   білімінің   басқа

салаларынан ерекшілігін көрсету.

-   қазақ   тілі   фонетикасының   зерттелуіндегі   алғашқы   кезең

айқындау;

-   фонетиканың   зерттелуіндегі   қазақ   ғалымдарының

пікірлерін дәйектеу. 

2-  тақырып.    Қазақ   тілі   фонетикасының   зерттелуі.

Фонетикалық   зерттеуде   қолданылатын   әдістердің   мақсат-

мәні

А.Байтұрсыновтың   фонетика   жөніндегі   зерттеулері.   «Тіл   -

құрал» еңбегінің маңызы. Сөз һәм буындар. Буын және һәм

дыбыс.   Қазақ   сөзіндегі   дыбыстар   һәм   олардың   харіфтері.

Қ.Жұбановтың қазақ тілі фонетикасы жөніндегі зерттеулері.

Фонетика   біздіңше   нендей   ғылым?   Тіл   дыбыстарының

табиғаты. Дыбыстарға  анықтама. Дыбыстардың жіктелуі.

Тапсырма

- А.Байтұрсынұлының қазақ тілі фонетикасының зерттелуіне

қосқан үлесін ғылыми тұрғыдан дәлелдеу;

-   фонетиканы   зерттеген   қазақ   ғалымдарының   еңбектеріне

шолу.

3 –тақырып. Дыбыс, әріп, фонема. Транскрипция мен 

транслитерация.  . 

Әріп,   дыбыс,   фонема.   Бұлардың   арақатысын   межелеудің

маңызы.   Транскрипцияның   орны.   Қазақ   сөздерін

транскрипциялау мәселесі.

Тапсырма

-Дыбыстың физикалық қасиеттері;

-фонема мен дыбыстың ұқсастықтары;

4-тақырып. Дыбыстарды қарастырудың аспектілері.

Жасалым   (артикуляция).   Айтылым   (акустика).   Естілім.

Айтылым  мен   жасалымның  үндесім,   үйлесіммен   байланысы.

Айтылым, жасалым, естілім және фонология. 

Тапсырма

- дыбысты қарастырудың анотомия-физиологиялық қасиеті;

- дыбысты қарастыруда акустикалық аспект;

- дыбысты қарастырудағы лингвистикалық аспект.

5-тақырып..  Дыбыстардың   түрлері   және   дыбыстар   тіркесі.

Дауысты дыбыстар 

Дауысты   фонемалар:   олардың   саны,   сапасы,   жіктелуі;

айтылу, жазылуындағы ерекшеліктер

Тапсырма

-қазақ тіліндегі дыбыстарға мінездеме беру;

- дыбыстың  ерекшелігін айқындау;

6-тақырып.. Дауыссыз дыбыстар

Дауыссыз   фонемалар:   олардың   саны,   сапасы,   жіктелуі;

айтылу, жазылуындағы ерекшеліктер

Тапсырма

- қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстардың зерттелуі;

- қазақ және орыс тіліндегі дауыссыз дыбыстар;

-   айтылуы   мен   жазылуына   сәйкес   келмейтін   дыбыстарды

айқындау.

7-тақырып.. Дыбыстар тіркесі.

Дыбыс   тіркесі.   Сөздің   дыбыс,   буын   құрамын   анықтау

мәселесі.   Дыбыс   тіркесіне   көзқарас.   Дыбыстың   түр-түрінің

өзара тіркесу ерекшелік, заңдылықтары. 

Тапсырма

-Дыбыстың түр-түрінің өзара тіркесу ерекшелігін көрсету;

- Дыбыс заңдылықтарын айқындау.

8-тақырып.. Дыбыстық құбылыстар

Сөз   басында,   сөз   ортасында,   сөз   соңында   қыстырылған

дыбыстар   туралы   түсінік.   Дыбыстық   құбылыстар:   протеза,

эпентеза,   эпитеза,   апокопа,   элизия,   аферезис,   редукция,

метатеза, гаплология.

Тапсырма

-Дыбыстық құбылыстар туралы көзқарастарды айқындау;

-Дыбыстық құбылыстар туралы көзқарастарды салыстыру;

- Дыбыстық құбылыстарға мысал келтіру.

9-тақырып.. Буын, бунақ, екпін.

Буын,   оған   тән   белгі-ерекшеліктер.   Буынның   маңызы,

түрлері. Буынды танып-білудің фонологиялық маңызы, орны.

Тапсырма

-буын мен дыбыстардың арақытнасын айқындау;

- қазақ тіліндегі буынның ерекшіліктерін көрсету.

10-тақырып.. Дыбыстардың үндестігі

Дыбыс   үндесімі.   Дауыссыз   дыбыстардың   өзара   үйлесімі.

Ықпал, игеру заңдылықтары. Жасалым, айтылымға қатысты

игерулер

Тапсырма

- үндестік заңның пайда болуы;

- үндестік заңның тілдегі көрінісін айқындау;

- дыбыстардың үндесуіндегі ерекшеліктер;

11-тақырып.. Буын үндестігі

Буын   үндесімі.   Тіл   үндесімінің   тілдегі   орны,   қызметі.   Ерін

үндесіміне   көзқарас.   Буын   үндесімінің   тілді   ұйымдастыру,

ерекшелеудегі маңызы.

12-тақырып. Дыбыс үндестігі

Дыбыс   үндесімі.   Дауыссыз   дыбыстардың   өзара   үйлесімі.

Ықпал, игеру заңдылықтары. Жасалым, айтылымға қатысты

игерулер.

Тапсырма

- қазақ тіліндегі ықпал түрлерін дәлелдеу;

- ықпалдың іске асатын позицияларын көрсету.

13-тақырып. Орфоэпия

Орфоэпияға   қатысты   түсінік-таным.   Орфоэпияның   мазмұн-

мәні, тілдегі орны. Орфоэпиялық заңдылықтар, ғалымдардың

көзқарасы.

Тапсырма

-Орфоэпия жөнінде ғалымдар пікірлеріне шолу.

- Орфоэпиялық сөздікпен жұмыс.

14-тақырып.  Графика

Графикаға қатысты түсінік-таным. Графиканың мазмұн-мәні,

тілдегі орны. Қазақ графикасының зерттелуі.

Тапсырма

- қазақ графикасы жөнінде ғалымдардың пікірлері;

-графика тарихына шолу

15-тақырып.. Орфография

Орфографияға   қатысты   түсінік-таным.   Орфографиканың

мазмұн-мәні,   тілдегі   орны.   Қазақ   орфографикасының

зерттелуі. Орфографиялық сөздік

Тапсырма

-Қазақ орфографикасының дамуы;

- Орфографиялық сөздікпен жұмыс.

Қолданылатын єдебиеттер

Негізгі:

1 Аралбаев   Ж.   Қазақ   фонетикасы   бойынша   этюдтер.   –

Алматы, 1988.

2 Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы, 1989.

3 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. –Алматы, 1992.

4 Балақаев   М.   Қазақ   тілі   мәдениетінің   мәселелері.   –

Алматы, 1965.

5 Бейсенбаева   К.   Қазіргі   қазақ   тілінің   фонетикасы.   –

Алматы, 1973.

6 Досмұхаметұлы Х. Аламан. –Алматы, 1991.

7 Дүйсебаева М. Қазақ әдеби тілі орфоэпиясының кейбір

мәселелері. –Алматы, 1973.

8 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. –Алматы,

1999.

9 Қазақ грамматикасы. –Астана, 2002.

10  Кеңесбаев І, Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика,

фонетика. –Алматы.1962, 1975.

11Қазақ   тілінің   орфографиялық   сөздігі.   Алматы,   I-

басылуы,   1963;   II-басылуы   ,   1978.,   III-басылуы,   1988.,

IV-басылуы, 2001.

12Қазақ тілінің анықтағышы. –Алматы: Арыс, 2004.-20 б.

13  Қалиев   Б.   Қазақ   тіліндегі   дауысты   дыбыстардың

редукциясы. –Алматы, 1984.

14Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. Алматы, 1982

15Мырзабеков С. Қазақ тілінің айтылым сөздігі. Алматы,

2001

16  Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. –Алматы,

1999.

17  Мырзабеков   С.   Қазіргі   қазақ   тіліндегі   дыбыстар

тіркесі. –Алматы, 2002.

18 Мырзабеков С. Қазақ тілі фонетикасы. Алматы, 2004

19  Неталиева   Қ.   Қазақ   тілінің   орфоэпиялық   сөздігі.   –

Алматы, 1977.

20Омарбеков   С.,   Жүнісов   Н.   Ауызекі   тіліміздің   дыбыс

жүйесі. Алматы, 1985

21Омарбеков С. Халықтық тіліміздегі тектес тілдер мен

ортақ   құбылыстар.   Дыбыстардың   қолдаанылу

ерекшелігі. Алматы, 1978

22  Серғалиев   М.   Қазақ   тілінің   орфоэпиялық   сөздігі.   –

Алматы, 1995.

23  Сыздықова   Р.   Қазақ   тілінің   анықтағышы.   –Астана,

2000.

24 Сыздықова Р. Сөз сазы. - Алматы, 1983.

25Тайлақбаев   Б.   Қазақ   тіліндегі   салдыр   шұғыл

дауыссыздар.– Алматы, 1981.

26  Томанов   М.   Тіл   тарихы   туралы   зерттеулер.   Алматы,

2002

27Джунисбеков А. Гласные казахского языка. Алма-Ата,

1979

28Джунисбеков   А   Сингармонизм   в   казахском   языке.

Алма-Ата, 1980

29Джунисбеков А. Просодика слова в казахском языке.

Алма-Ата, 1987

30Аралбаев   Ж.А.   Вокализм   казаского   языка.   Алма-Ата,

1970

31Баскаков   Н.А.   Историко-типологическая   фонология

трюкских языков

Ќосымша:

32  Абуов Ж., Жунисбеков А. Фонетическая запись 

казахского текста. – Алматы, 1991.

33 Вопросы казахской фонетики и фонологии. –Алматы, 

1979.

34 Фонетика казахского языка. –Алматы, 1969.

32Қалиев Ғ., Оралбаева Н., Қасымова Б., Шалабаев Б., 

Төлегенов О. Қазіргі қазақ тілі. Жаттығулар жинағы. –

Алматы, 1997.

36 Фонетика казахского языка. –Алматы, 1969.

«Қазіргі қазақ тілі фонетикасы» пәнінен емтихан

сұрақтары

1 Қазақ тілі - Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі.

2 Әріп, дыбыс, фонема 

3 Қазақ тіл білімінің салалары, олардың зерттелу дәрежесі.

4 Қазіргі қазақ тілі фонетикасының қалыптасу, даму, 

зерттелу тарихы

5 Фонетиканың зерттеу әдіс-тәсілдеріне қарай саралануы

6 Буын. Буын туралы ұғым. Сөзді буынға бөлу жолдары.

7  Тіл дыбыстары туралы түсінік.

8 Қазақ тіліндегі буынның өзгешеліктері 

9 Тіл дыбыстарының жасалуы мен дыбысталуы. Дыбыстау 

мүшелері

10 Қазақ тіліндегі буынның түрлері

11 Дыбыстау мүшелері. Актив және пассив мүшелер, олардың

тіл    дыбыстарын жасаудағы қызметі

12 Буынның алмасуы, жылысуы

13  Қазіргі қазақ тілі дыбыстарының құрамы мен түрлері

14 Қазақ тіліндегі буын саны, құрамы

 15 Тіл дыбыстарының жіктелуі.

 16 Екпін, сөз ішіндегі дыбыстардың сапасына тигізетін әсері.

 17 Дауысты дыбыстар, олардың сөйлеу мүшелерінің 

қатысына қарай бөлінуі

 18  Екпіннің сөз екпіні және тіркес екпіні болып бөлінуі

 19  Дауысты дыбыстардың жіктелісі, дауысты дыбыстардың 

құрамы

 20  Екпін түспейтін қосымшалар. Негізгі екпін және қосымша 

екпін

 21 Дауысты дыбыстар, олардың сөйлеу мүшелерінің 

қатысына қарай бөлінуі

 22 Екпіннің сөз екпіні және тіркес екпіні болып бөлінуі

23  Дауыссыз дыьбыстар, олардың жасалу орнына және 

жасалу тәсілдеріне   қарай жіктелуі

  24  Фразалық, логикалық екпін. 

25  Дауысты дыбыстардың үн мен салдырдың қатысына 

қарай үнді,үнсіз  болып бөлінуі

26  Интонация туралы түсінік. Итнонацияның 

грамматикалық мағыналарды білдірудегі рөлі.

  27 Дыбыстардың үндесуі мен алмасуына байланысты тілдік 

заңдылықтар

  28  Графика және орфография туралы түсінік

  29  Сингорманизм заңы, оның түрлері

  30 Орфоэпия туралы түсінік. Қазақ орфоэпиясының 

нормалары

   31  Ассимиляция, кездесетін орны

  32 Алфавит туралы түсінік. Қазақ графикасының тарихы

  33  Дыбыстарда болатын сапалық өзгерістер (элизия, 

редукция, протеза)

   34 Қ.Жұбановтың дыбыс жүйесі туралы зерттеулері

  35 Диссимиляция, кездесетін орны

  36 Орфография туралы түсінік. Негізгі принциптері.

 37 Дауысты дыбыстар

 38 А.Байтұрсыновтың дыбыс жүйесі туралы зерттеулері

 39 Х.Досмұхамедовтың дыбыс жүйесі туралы зерттеулері

 40 Дауыссыз дыбыстардың зерттелуі