Орыс тілінен ауыскан кірме сөздерді екі кезеңге боліп караймыз; а) 1917ж. Қазан тонкерісіне дейінгі кезең, э) Қазан төңкерісінен кейінгі кезең.
Төңкеріске дейінгі кезенде ауыскан орыс сөздері ауызша сөйлеу тілі аркылы ешен. Қазіргі әдеби тілімізде осы кезеңде ауыскан орыс сөздері (бірлі-жарым терминдік мэні бар сөздерді коспағанда) негізінен казак тілінің емлесіне сай, өзгерген калпында жазылады. Бүл сөздерді мынадай топка бөліп караймыз.
а) Түрмыс кажетіне катысты сөздер: Мысалы, жэшік (ящик), кереует (кровать). бөтелке (бутылка), бөшке, мошке (бочка), т.б.
э) Әкімшілік баскару ісіне байланысты сөздер. Мысалы. ояз (уезд), шен (чнн), міпэпас (манифест), болыс (волость), старшин (старшина), сот (суд), түрме (тюрма), уйез (уезд), губерне (губерня), т.б.
б) Ғылым мен мэдениетке, техникага катысты создер: Мысалы. зауыт (завод), пабрік (фабрика), мәшине (машина), параход миннот (минут), секонт (секунд), газет (газета), жорнал (журнал), агроном, кемназия (гемназия), т.б.
в) Қоныс аударуга катысты сөздер: Мысалы, участке (участок), пылан (плап). занмка. колония, землемер, котыр (хутор). аренда (аренда), десетина (десятина), ысклад (склад), загон, сажен (сажень) т.б.
Екінші кезеңде орыс тілінен сөздер еш өзгеріссіз енген. Әсіресе орыс тілінен жэне орыс тілі аркылы баска тілден енген сөздер казак терминологиясын калыптастыруда терминдік үгым атауы ретінде жүмсалды.
Әр үлт тілінің терминологиясын жасауда кандай да бір гылыми принңипке негізделенеді. Қазак тіліндегі теріминолоіияны калыптастыруда негізінен екі зүрлі прііпціш бар. Бірінші, терминологияны калыптастыруда казак тілінің өз мүмкіншілігін пайдалану.
Достарыңызбен бөлісу: |
