Реферат сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет және экономикалық тергеу қызмет
жүктеу/скачать 103,5 Kb.
|
|
Реферат
Орындаған:Сабыров З КІРІСПЕ 1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚПЕН КҮРЕС МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫҢ НЕГІЗІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ 1.1. Қазақстан Республикасындағы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң негізгі мәселелері 1.2. Қазақстандағы сыбайлас жемкорлықпен күрес саясатының негізгі бағыттары 2. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ КҮРЕС ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАР 2.1.Мемлекеттiк органдардың Сыбайлас жемқорлықпен күресудегі өкiлеттiлгi мен мәртебесi 2.2. Мемлекеттік басқару органдары сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық субъектiлерi ретінде 2.3. Соттардың сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар жөнiндегi қылмыстық iстердi қарау практикасы туралы ҚОРЫТЫНДЫ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КІРІСПЕ Кез-келген өркениетті қоғам үшін сыбайлас жемқорлықпен күрес ең өзекті сұрақтардың бірі болып табылады. Сыбайлас жемқорлық мемлекетті ішінен ірітіп, бұлғаңдататын, бастамалар мен жетістіктерді жоққа шығарып, ұлттық қауіпсіздікке қауіп-қатер ретінде қарастырылады. Сондықтан болар,Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатының негізгі басымдылықтарының бірі болып осы зұлымдықпен күресу табылады. БҰҰ Бас Ассамблеясы 1979 жылы сыбайлас жемқорлықтың проблемалары бойынша аймақаралық семинарда (Гавана, 1990ж.) құқықтық тәртіпті қолдау бойынша лауазымды тұлғалардың мінез құлқы кодексінде сыбайлас жемқорлыққа жеке және топтық пайдаға жету үшін қызметтік жағдайын пайдалану сонымен бірге занимаемый қызметтік жағдайына байланысты мемлекеттік қызметкерлермен заңсыз пайда табу ретінде анықталған. Тәуелсіз Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықпен күрестің даму тарихын жалпылай төрт этапқа бөліп қарастыруға болады Бірінші этап – 1992-1998ж.ж. Сыбайлас жемқорлықпен күрестің бастапқы кезеңі және нормативтік-құқықтық базаның қалыптасуы. Екінші этап – 1998-2000ж.ж. Сыбайлас жемқорлықпен күрестің басты құқықтық және әдістемелік негізі ретінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы туралы Заң. Үшінші этап – 2001-2004ж.ж. Сыбайлас жемқорлықпен күрес проблемаларын шешудің жүйелік көзқарастың қалыптасуы. Төртінші этап – 2005 жылдың ақпанынан. Қазақстанның жылдам экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизациялау контекстінде сыбайлас жемқорлықпен күресі. Біздің еліміз ең алғашқы болып посткеңестік кеңістікте «Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» Заңын (1998 жылы) әзірлеп, қабылдады. Осы Заңда мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестiрiлген адамдардың лауазымдық өкiлеттiгiн және соған байланысты мүмкiндiктерiн пайдалана отырып не мүлiктiк пайда алу үшiн олардың өз өкiлеттiктерiн өзгеше пайдалануы, жеке өзi немесе делдалдар арқылы заңда көзделмеген мүлiктiк игiлiктер мен артықшылықтар алуы, сол сияқты бұл адамдарға жеке және заңды тұлғалардың аталған игiлiктер мен артықшылықтарды құқыққа қарсы беруi арқылы оларды сатып алуы сыбайлас жемқорлық деп ұғынылады. Бұл Заңмен сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекеттердің негізгі қағидалары анықталып, сыбайлас жемқорлыққа қатысты құқық бұзушылық түрлері, сонымен бірге жауапкершілікке тарту жағдайлары бекітілді. Бірінші қадам болып 1998 жылы құрылған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігімен әзірленген «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңының жаңа редакциясы болды. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚПЕН КҮРЕС МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫҢ НЕГІЗІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ Қазақстан Республикасындағы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң негізгі мәселелері Қазақстан сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтiк-экономикалық даму, нарықтық экономиканы құру, инвестициялар тарту процесiн баяулататынын және демократиялық мемлекеттiң саяси және қоғамдық институттарына керi әсер ететiндiгiн, елдiң даму болашағына айтарлықтай қауiп төндiретiнiн сезiнедi. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң 2006-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi Даму стратегиясын, "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шiлдедегi Заңын, "Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2005 жылғы 18 ақпандағы Жолдауын, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 5 қыркүйектегi N 903 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi Iс-шаралар жоспарының 10.25-тармағын iске асыруға бағытталған. Еңбек пен қаржы ресурстарының теңгерiмдiлiгi және iс-шаралардың қосарлас жүргiзiлуiн болдырмау мақсатында осы Бағдарлама "Қазақстан Республикасындат көлеңкелi экономиканың ауқымын қысқарту жөнiндегi экономикалық саясат пен ұйымдастыру шараларының 2005-2010 жылдарға арналған негiзгi бағыттары" және "Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға арналған экономика саласындағы құқық бұзушылықтарға қарсы күрес" бағдарламаларымен үйлестiрiлген. Осы Заңда мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестiрiлген адамдардың лауазымдық өкiлеттiгiн және соған байланысты мүмкiндiктерiн пайдалана отырып не мүлiктiк пайда алу үшiн олардың өз өкiлеттiктерiн өзгеше пайдалануы, жеке өзi немесе делдалдар арқылы заңда көзделмеген мүлiктiк игiлiктер мен артықшылықтар алуы, сол сияқты бұл адамдарға жеке және заңды тұлғалардың аталған игiлiктер мен артықшылықтарды құқыққа қарсы беруi арқылы оларды сатып алуы сыбайлас жемқорлық деп ұғынылады. Бұл Заңмен сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекеттердің негізгі қағидалары анықталып, сыбайлас жемқорлыққа қатысты құқық бұзушылық түрлері, сонымен бірге жауапкершілікке тарту жағдайлары бекітілді. Бірінші қадам болып 1998 жылы құрылған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігімен әзірленген «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңының жаңа редакциясы болды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сипаттағы нормативтік құқықтық актілердің ішінде ең маңыздысы болып 2005 жылдың 14 сәуірінде қабылданған Қазақстан Республикасы Президентінің «Мемлекеттік органдардың қызметтеріндегі және оның лауазымды тұлғаларының дисциплинасы мен Жарлығы табылады. Берілген жарлықты орындау мақсатында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігімен Мемлекеттік қызметкерлердің Ар-намыс Кодексі әзірленді. Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2005 жылғы 23 желтоқсандағы N 1686 Жарлығымен қабылданған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң 2006-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасыгың мақсаттары болып: - сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес аясында ортақ мемлекеттік саясат жүргізу; - қоғамның мемлекетке және оның институттарына сенімді одан әрі нығайту; - сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекеттерді белсендендіру жолдары арқылы мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралар жүйесін одан әрі жақсарту Мемлекеттiк қызметшiлердi конкурстық iрiктеу рәсiмдерiнiң айқындылығы мен объективтiлiгi, олардың мәртебесiне байланысты шектеулердi сақтау қамтамасыз етiлген, iскерлiк қабiлетi мен кәсiбилiгiне негiзделген қабылдау және iлгерiлету қағидаттары енгiзiлуде. Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2005 жылғы 3 мамырдағы N 1567 Жарлығымен Қазақстан Республикасы мемлекеттiк қызметшiлерiнiң ар-намыс кодексiбекiтiлдi 2005 жылғы 8 шiлдеде "Мемлекеттiк қызмет туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлдi, онда сыбайлас жемқорлық қылмыстарды жасаған тұлғаларды мемлекеттiк қызметке алуға тыйым салатын нормалар көзделген, саяси мемлекеттiк қызметшiлердi ротациялау институты енгiзiлген, ол халыққа және ұйымдарға тiкелей мемлекеттiк қызметтер көрсету деңгейiнде сыбайлас жемқорлықтың алдын алудың тиiмдi құралы ретiнде қызмет етедi. Сыбайлас жемқорлықтың көзi - "көлеңкелi экономикаға" қарсы iс-қимыл жөнiндегi жұмыс жүзеге асырылуда. Қазақстан Республикасының Үкiметi Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi әзiрлеген "Қазақстан Республикасында көлеңкелi экономиканың ауқымын қысқарту жөнiндегi экономикалық саясат пен ұйымдастыру шараларының 2005-2010 жылдарға арналған негiзгi бағыттары" бағдарламасын қабылдады. Қазақстан Республикасында "электрондық үкiмет" қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру мақсатында ұйымдар мен халықтың мемлекеттiк қызметшiлермен байланысын қысқартатын, сыбайлас жемқорлықтың көлемiн азайтатын бiрыңғай ақпараттық жүйенi енгiзу жөнiндегi жұмыс жүргiзiлуде. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қызметi мемлекет пен Қазақстанның қоғамдық бiрлестiктерi арасындағы серiктестiк байланыстарды "мемлекеттiк сектордан қоғамдыққа, жекеге" деген қағидат бойынша сындарлы дамыту мен нығайтуға бағытталған. Кәсiпкерлердiң бiрыңғай пiкiрiн бiлдiретiн және олардың мүдделерiн қорғауды жүзеге асыратын үкiметтiк емес қоғамдық бiрлестiктердiң заңды құқығын күшейтуге және арттыруға ерекше көңiл бөлiнген. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы 27 желтоқсандағы N 1401 қаулысымен сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарына қарсы iс-қимыл жөнiндегi тиiстi iс-шаралар көзделген Қазақстан Республикасында экономика саласындағы құқық бұзушылықтарға қарсы күрестiң 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы бекiтiлдi. Өңiрлерде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәслихаттар бекiткен бағдарламалар шеңберiнде жүзеге асырылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселелерi облыстардың, Астана және Алматы қалалары әкiмдiктерiнiң, сондай-ақ облыстық және оларға теңестiрiлген прокурорлар жанындағы құқық қорғау органдары үйлестiру кеңестерiнiң отырыстарында ұдайы қаралады. Тәртiптiк кеңестер қабылдайтын сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасаған тұлғаларды жазалау туралы шешiмдердiң пәрмендiлiгiн арттыру және сыбайлас жемқорлыққа қарсы iс-қимыл мәселелерiнде тәртiптiк кеңестердiң қызметiн үйлестiрудi күшейту мақсатында олар Қазақстан Республикасы Мемлекеттiк қызмет iстерi агенттiгiнiң қарауына берiлдi. 2009 жылдың 22 сәуірінде «Қазақстан Республикасында қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейту және құқық қорғау қызметін одан әрі жетілдіру жөніндегі қосымша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президенті Жарлығының қабылдануы сыбайлас жемқорлықпен күрестің бірізділігінің аяғағы болып, ұлттық сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманың әлеуетін күшейтіп отыр. Бұл құжатта сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғау мемлекеттік органдар қызметінің басым бағыттары бірі ретінде айқындалған. Сонымен қатар, мемлекеттік органдардың, мемлекеттік ұйымдардың және мемлекеттің қатысу үлесі бар ұйымдардың басшыларына сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл үшін дербес жауаптылық белгіленіп, осы жөнінде тікелей міндет жүктелген. Атап өту қажет, берілген жарлық елімізде қалыптасқан сыбайлас жемқорлыққа қарсы жұмыстардың жүйесіне толық келіскенімен қоймай, әлемдік сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәжірибе есебімен әзірленген. Мысалы, оны азаматтардың сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарының жолын кесу мен оны ашуға жәрдемдесуге бағытталған қызметін көтермелеу, азаматтардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-әрекетін ынталандыру жөнінде идеясынан көруге болады. Немесе кез-келген мемлекеттік қызметшінің оған белгілі болған сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жәйттері туралы жеткізу міндеттерінің енгізілуі айғақ бола алады. Бұл қазақстандық заңнама үшін жаңа болып табылатын концептуалдық жолдар сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоғарғы рейтингі бар дамыған мемлекеттерде бұрыннан және кеңінен қолданылуда. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, сыбайлас жемқорлықтық құқық бұзушылықтар экономиканың жеке секторында да таралып келеді. Сондықтан жарлықта “корпоративтік сыбайлас жемқорлыққа” қарсы іс-қимылдарға көңіл бөлінген. Соның ішінде, жарлықпен осы құбылысқа қарсы әрекеттер механизмін әзірлеу бойынша және мемлекеттік органдарда сыбайлас жемқорлық кұқық бұзушылық жасау тәуекелі жоғары лауазымдар тізбесін айқындау қарастырылған. 2. Қазақстандағы сыбайлас жемкорлықпен күрес саясатының негізгі бағыттары Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес: 1) барлық адамдардың заң мен сот алдында теңдiгi; 2) мемлекеттiк органдардың қызметiн анық құқықтық регламенттеудi, мұндай қызметтiң заңдылығы мен жариялылығын, оған мемлекеттiк және қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету; 3) мемлекеттiк аппараттың құрылымдарын, кадр жұмысын жеке және заңды тұлғалар құқықтары мен заңды мүдделерiн қозғайтын мәселелердi шешу рәсiмдерiн жетiлдiру; 4) жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, сондай-ақ мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық, саяси-құқықтық ұйымдық-басқару жүйелерiн қорғаудың басымдығы; 5) Қазақстан Республикасы Конституциясы 39-бабының 1-тармағына сәйкес лауазымды адамдар мен мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға уәкiлдiк берiлген басқа да адамдардың, сондай-ақ соларға теңестiрiлген адамдардың құқықтары мен бостандықтарын шектеуге жол берiлуiн тану; 6) жеке және заңды тұлғалардың бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерiн қалпына келтiру, сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылықтың зиянды зардаптарын жою және олардың алдын алу; 7) сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылыққа қарсы күреске жәрдем жасайтын азаматтардың жеке басының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету; 8) мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға уәкiлдiк берiлген адамдар мен соларға теңестiрiлген адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн мемлекеттiң қорғауы, аталған адамдар мен олардың отбасыларына лайықты тұрмыс деңгейiн қамтамасыз ететiн жалақы (ақшалай үлес) мен жеңiлдiктер белгiлеу; 9) осындай қызметтi жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғаларға кәсiпкерлiк қызметтi мемлекеттiк реттеуге өкiлеттiк берiлуiн болдырмау, сондай-ақ оған бақылау жасау; 10) сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды анықтау, ашу, жолын кесу және олардың алдын алу мақсатында жедел-iздестiру қызметi мен өзге де қызметтердi жүзеге асыру, сондай-ақ заңда белгiленген тәртiппен заңға қайшы тапқан ақша қаражаты мен өзге де мүлiктi заңдастыруға жол бермеу мақсатында арнайы қаржылық бақылау шараларын қолдану; 11) осы Заңның 3-бабының 1, 2 және 3-тармақтарында аталған адамдар үшiн кәсiпкерлiк қызметпен айналысуға, соның iшiнде шаруашылық жүргiзушi субъектiлердi басқару органдарында ақы төленетiн қызметтер атқаруға тыйым салуды белгiлеу негiзiнде жүзеге асырылады, бұған мұндай қызметтi атқару заңмен белгiленген қызметтiк мiндеттерiмен көзделген реттер қосылмайды. Сыбайлас жемқорлықтың жоғарғы деңгейі ұлттық қауіпсіздікке нақты және күрделі кедергілер алып келуі мүмкін. Қазақстан Республикасы экономикалық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы қүресуге мәжбүр, өйткені алдағы мақсат - әлемнің 50 дамыған елдері қатарына кіру. Ал экономикадағы жетістіктерге құқықтық мемлекеттің қызмет етуінің негізгі қағидаларының бірі болып табылатын занның жоғары болу қағидасын күшейтумен байланыстыруға болады. Ең бастысы – сыбайлас жемқорлықпен күрестің жүйелік, решительных, последовательных әректеттерін жүзеге асыру бойынша мемлекеттің саяси дербестігі бар. "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң 2001-2005 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2001 жылғы 5 қаңтардағы N 534 Жарлығына сәйкес сыбайлас жемқорлық көрiнiстерiне қарсы күрес жүйелi және кешендi сипат алды. Мәселен, орталық мемлекеттiк органдардың функцияларының бiр бөлiгiн өңiрлерге және жекеше секторға кезең-кезеңмен бере отырып, олардың функцияларын бiртiндеп орталықтан алу жүзеге асырылуда, монополия саласы қысқартылуда және мемлекеттiк қызметтер көрсету саласында бәсекелестiктi дамыту үшiн жағдайлар жасалуда, халыққа қызмет көрсету кезiнде "жалғыз терезе"қағидаты енгiзiлiп отыр. 2. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ КҮРЕС ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАР 2.1.Мемлекеттiк органдардың Сыбайлас жемқорлықпен күресудегі өкiлеттiлгi мен мәртебесi Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2005 жылғы 23 желтоқсандағы N 1686 Жарлығымен қабылданған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң 2006-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасыгың мақсаттары болып: - сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес аясында ортақ мемлекеттік саясат жүргізу; - қоғамның мемлекетке және оның институттарына сенімді одан әрі нығайту; - сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекеттерді белсендендіру жолдары арқылы мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралар жүйесін одан әрі жақсарту. Сыбайлас жемқорлықтың жоғарғы деңгейі ұлттық қауіпсіздікке нақты және күрделі кедергілер алып келуі мүмкін. Қазақстан Республикасы экономикалық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы қүресуге мәжбүр, өйткені алдағы мақсат - әлемнің 50 дамыған елдері қатарына кіру. Ал экономикадағы жетістіктерге құқықтық мемлекеттің қызмет етуінің негізгі қағидаларының бірі болып табылатын занның жоғары болу қағидасын күшейтумен байланыстыруға болады. Қазақстан Республикасының ұлттық заң бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, сыбайлас жемқорлық көрiнiстерiнен туындайтын қауiп-қатерден Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге, сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың алдын алу, анықтау, олардың жолын кесу және ашу, олардың зардаптарын жою және кiнәлiлердi жауапқа тарту арқылы мемлекеттiк органдардың, мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын лауазымды және басқа да адамдардың, сондай-ақ оларға теңестiрiлген адамдардың тиiмдi қызметiн қамтамасыз етуге бағытталған және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң негiзгi принциптерiн айқындап, сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың түрлерiн, сондай-ақ жауаптылықтың пайда болу жағдайларын белгiлейдi. Заң сол сияқты демократиялық негiздердi, мемлекеттi басқарудағы жариялылық пен бақылауды кеңейтуге халықтың мемлекет пен оның құрылымдарына деген сенiм нығайтуға, бiлiктi мамандарды мемлекеттiк қызметке кiруге ынталандыруға, мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын адамдардың риясыз адалдығы үшiн жағдайлар жасауға да бағытталған. Заңда мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестiрiлген адамдардың лауазымдық өкiлеттiгiн және соған байланысты мүмкiндiктерiн пайдалана отырып не мүлiктiк пайда алу үшiн олардың өз өкiлеттiктерiн өзгеше пайдалануы, жеке өзi немесе делдалдар арқылы заңда көзделмеген мүлiктiк игiлiктер мен артықшылықтар алуы, сол сияқты бұл адамдарға жеке және заңды тұлғалардың аталған игiлiктер мен артықшылықтарды құқыққа қарсы беруi арқылы оларды сатып алуы сыбайлас жемқорлық деп ұғынылады. Заңда, сондай-ақ өзге заңдарда көзделген, заңдарда белгiленген тәртiптiк, әкiмшiлiк және қылмыстық жауапкершiлiкке әкеп соқтыратын сыбайлас жемқорлықпен жымдасқан немесе сыбайлас жемқорлық үшiн жағдай туғызатын әрекеттер сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтар (сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылықтар) болып табылады. Мемлекеттiк мiндеттер - Қазақстан Республикасының Конституциясымен және мемлекеттiк заңдарымен, оның басқару органдары мен мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдардың өкiлеттiгiне жатқызылған iс жүргiзу мәндерi. Мемлекеттік органдардың бақылау және қадағалау міндеттері - заңдармен уәкілеттік берілген мемлекеттік органдардың Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету, заңдардың бұзылу себептері мен жағдайларын анықтау мен жою, азаматтар мен заңды тұлғалардың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру, нормативтік құқықтық актілердің дәл әрі біркелкі қолданылуын және нормативтік актілердің міндетті талаптарының орындалуын тексеру жөнінде жүзеге асыратын міндеттері. Мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға уәкiлеттi адамдарға: 1) барлық лауазымды адамдар, Парламенттiң және мәслихаттардың депутаттары, судьялар; 2) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қызмет туралы заңдарына сәйкес барлық мемлекеттiк қызметшiлер жатады. Мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға уәкiлеттi адамдарға: 1) жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына сайланған адамдар; 2) заңда белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Президенттiгiне, Қазақстан Республикасының Парламентi мен мәслихаттардың депутаттығына кандидаттар ретiнде тiркелген азаматтар, сондай-ақ жергiлiктi өзiн-өзi басқару сайланбалы органдарының мүшелері; 3) жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында тұрақты немесе уақытша жұмыс iстейтiн, еңбегiне ақы Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджет қаражатынан төленетiн қызметшiлер; 4) мемлекеттiк ұйымдарда және жарғылық капиталында мемлекеттiң үлесi кемiнде отыз бес процент болатын ұйымдарда басқару мiндеттерiн атқаратын адамдар теңестiрiледi. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық субъектiлерiне лауазымды және мемлекеттiк мiндет атқаруға уәкiлеттi өзге де адамдарды немесе оларға теңестiрiлген адамдарды сатып алуды жүзеге acыpушы, сол сияқты оларға заңға қайшы мүліктік игiліктер мен артықшылықтар беретiн жеке және заңды тұлғалар да жатады. Жауапты мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдар - мемлекеттiң мiндеттерi мен мемлекеттiк органдардың өкiлеттiгiн тiкелей атқару үшiн Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының конституциялық және өзге де заңдарында белгiленген қызметтердi атқаратын адамдар. 2.2. Мемлекеттік басқару органдары сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық субъектiлерi ретінде Барлық мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар өз құзыретi шегiнде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жүргiзуге мiндеттi. Мемлекеттiк органдардың, ұйымдардың, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының басшылары өз құзыреттерi шегiнде осы Заңның талаптарын орындауды және онда көзделген тәртiптiк шараларды қолдануды, кадр, бақылау, заң қызметтерi мен басқа да қызметтердi осыған тарта отырып, қамтамасыз етедi. Сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылықтарды анықтауды, жолын кесудi, алдын алуды және олардың жасалуына айыпты адамдарды жауапқа тартуды өз құзыретi шегiнде прокуратура, ұлттық қауiпсiздiк, iшкi iстер, салық, кеден және шекара қызметтерi, қаржы полициясы мен әскери полиция органдары жүзеге асырады. Осы аталған органдар өз өкiлеттiктерiнен туындайтын шараларды қолдануға және жауапты мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдар жасаған сыбайлас жемқорлық қылмыстар анықталған барлық жағдайлар туралы мәлiметтердi құқықтық статистика және ақпарат органдарына дереу жiберуге мiндетті. Ocы аталған лауазымды адамдар мен органдар сыбайлас жемқорлық қылмыстар, әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар жөнiндегi iстi, материалды, хаттаманы, ұсынымды жолдаған адамға немесе органға заңдарда белгiленген мерзiмде оларды қарау нәтижелерi туралы жазбаша хабарлауға мiндеттi. Қазақстан Республикасының Президентi сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөнiндегi мемлекеттiк орган құруға, оның мәртебесi мен өкiлеттiгiн айқындауға хақылы. Лауазымды және мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға уәкiлеттiк берiлген өзге де адамдарға және соларға теңестiрiлген адамдарға (өз қызметін тұрақты емес немесе басқа жұмыстан босатылған негізде жүзеге асыратын мәслихат депутаттарын, сондай-ақ осы Заңның 3-бабы 3-тармағының 2) және 4) тармақшаларында аталған адамдарды қоспағанда) педагогтiк, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа ақы төленетiн қызметпен айналысуға тыйым салынады. Аталған адамдардың кәсiпкерлiк қызметпен айналысуына, егер шаруашылық жүргiзушi субъектiнi басқару немесе басқаруға қатысу заңдарға сәйкес оның қызметтiк мiндетiне кiрмейтiн болса, шаруашылық жүргiзушi субъектiнi басқаруға дербес қатысуына, материалдық игiлiктер алу мақсатымен өзiнiң қызметтiк өкiлеттiгiн заңсыз пайдалану арқылы ұйымдардың немесе жеке адамдардың материалдық мүдделерiн қанағаттандыруға жәрдемдесуiне тыйым салынады. Салық органына келiп түсетiн, осы бапта көзделген мәлiметтер қызметтiк құпия болып табылады. Оларды жария ету, егер жасалған әрекетте қылмыстық жазаланатын әрекет белгiлерi болмаса, кiнәлi адамды жұмыстан босатуға әкеп соғады. Бұл мәлiметтер Заңның аталған органдардың, сондай-ақ соттың сұратуы бойынша ғана заңда белгiленген тәртiппен табыс етiледi. Каржы бақылау шаралары Қазақстан Республикасында тұрғын үйдi және тұрғын үй құрылысы үшiн құрылыс материалдарын меншiгiне сатып алуға байланысты құқық қатынастарына қолданылмайды. Тұрғын үйдi және тұрғын үй құрылысы үшiн құрылыс материалдарын сатып алу кезiндегi қаржы бақылау Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң 2006-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi Даму стратегиясын, "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шiлдедегi Заңын, "Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2005 жылғы 18 ақпандағы Жолдауын, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 5 қыркүйектегi N 903 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi Iс-шаралар жоспарының 10.25-тармағын iске асыруға бағытталған. Еңбек пен қаржы ресурстарының теңгерiмдiлiгi және iс-шаралардың қосарлас жүргiзiлуiн болдырмау мақсатында осы Бағдарлама "Қазақстан Республикасында көлеңкелi экономиканың ауқымын қысқарту жөнiндегi экономикалық саясат пен ұйымдастыру шараларының 2005-2010 жылдарға арналған негiзгi бағыттары" және "Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға арналған экономика саласындағы құқық бұзушылықтарға қарсы күрес" бағдарламаларымен үйлестiрiлген. 2.3. Соттардың сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар жөнiндегi қылмыстық iстердi қарау практикасы туралы Соттардың лауазымды тұлғалардың сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды жасағаныүшiн қылмыстық жауапкершiлiк туралы заңнаманы дұрыс қолдануы сыбайлас жемқорлықтың деңгейiн төмендетудi, қоғамның мемлекетке, оның институттарына деген сенiмiн нығайтуды, соттар мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке тiкелей қатысатын құқық қорғау органдарының жұмысының тиiмдiлiгiн арттыруды қамтамасыз етедi. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар туралы қылмыстық iстердi қараудың практикасын талқылай келiп, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы республика соттарының аталған санаттағы iстердi негiзiнен дұрыс шешiп келе жатқанын және кiнәлi адамдарға әдiл жаза тағайындап отырғанын атап көрсетедi. Сонымен қатар, соттар сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар жасаған адамдардың iс-әрекеттерiн заң тұрғысынан дәрежелеуде елеулi қателiктерге жол берiп отыр, оның субъектiлерiн анықтауда бiрыңғай практика жоқ, заңның кiнәлi адамдарға жазаның түрi мен мөлшерiн тағайындауда қатаң жеке-дара тұрғыдан қарау керектiгi туралы талабы барлық iстер бойынша сақтала бермейдi. Соттар сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстардың жасалуына ықпал ететiн себептер мен жағдайларды әрдайым терең әрi жан-жақтылы анықтап отырмайды, қажет болған жағдайларда жеке қаулылар шығармайды. Орын алған кемшiлiктердi жою және аталған санаттағы iстер бойынша сот қызметiн одан әрi жетiлдiру мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етедi: 1. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстардың азаматтардың, ұйымдардың, қоғам мен мемлекеттiң заңмен қорғалатын құқықтары мен мүдделерiне елеулi зиян келтiретiнiне соттардың назары аударылсын, сондықтан осы санаттағы iстердi дұрыс және өз уақытында қарау олардың құқықтық қорғалуын шынайы қамтамасыз етудiң аса маңызды шарттарының бiрi болып табылады. 2. Лауазымды тұлғалардың өздерiнiң қызметтiк өкiлеттiктерiн басқа адамдардың мүддесi үшiн пайдалана отырып, олардан мүлiктiк және өзге де игiлiктер мен артықшылықтарды өзiне және басқа да адамдар үшiн заңсыз алуына байланысты қылмыстық жазаланатын қасақана әрекеттерiн сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар деп ұғыну қажет. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарға сол сияқты жеке және заңды тұлғалардың аталған игiлiктер мен артықшылықтарды бұл адамдарға құқыққа қайшы беруi арқылы олардың өз мүддесi үшiн әрекет жасауына ықпал етуiн жатқызу қажет. 3. Мемлекеттiк органдардың, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, республиканың қарулы күштерi мен басқа да әскери құрамаларының және әскерлерiнiң лауазымды адамдары, сондай-ақ жауапты мемлекеттiк лауазымды атқарушы адамдар сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар субъектiлерi болып табылады. Соттар аталған лауазымды тұлғаларды өз мүддесi үшiн әрекет жасату мақсатында оларға мүлiктiк игiлiктер мен артықшылықтарды құқыққа қайшы беретiн жеке тұлғалардың да сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстар субъектiлерiнiң қатарына жататынын ескергендерi жөн. 4. ҚК-нiң 307-бабында көрсетiлген Ескертуге сәйкес, тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкiлеттiк бойынша өкiметтiң өкiлi қызметiн жүзеге асырушы не мемлекеттiк органдарда, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiнде, республиканың басқа да әскерлерi мен әскери құрамаларында ұйымдық-өкiмдiк немесе әкiмшiлiк-шаруашылық қызметтердi орындаушы адамдар, лауазымды тұлғалар деп танылады. Мемлекеттiң мiндетiн және мемлекеттiк органдардың өкiлеттiгiн тiкелей орындау үшiн Қазақстан Республикасының Конституциясында , Қазақстан Республикасының конституциялық және өзге де заңдарында белгiленетiн қызметтердi атқаратын адамдар, сондай-ақ мемлекеттiк қызмет туралы заңнамаға сәйкес саяси мемлекеттiк қызметкерлердiң лауазымдарында iстейтiн адамдар жауапты мемлекеттiк лауазымды атқарушы адамдар деп түсiнiледi. 5. Қылмыстық қудалау органдары әрекеттердi сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарға жатқызу туралы мәселе шешiлуi үшiн лауазымды тұлғалардың функциялары мен өкiлеттiктерiн растайтын мәлiметтердi анықтауы және бұл туралы айыптауды тұжырымдау кезiнде iс жүргiзу құжаттарында көрсетулерi қажет. Соттар лауазымды тұлғалардың кiнәсi туралы мәселенi шеше отырып, олардың қызметтiк өкiлеттiктерiне, олардың өз мәртебесiн және соған байланысты мүмкiндiктердi пайдакүнемдiк мақсатта пайдалануына қатысты мәселелердi жеткiлiктi түрде толық анықтаулары қажет. 6. Соттар ұйымдастырушылық-билiк етушiлiк мiндеттер деп, лауазымды тұлғалардың ұжымға басшылық ету, кадрларды iрiктеу және орналастыру, бағынышты адамдардың жұмысын ұйымдастыру, еңбек тәртiбiн сақтау, ұжымның алдына қойылған мiндеттердi орындау және т.б. жөнiндегi өкiлеттiктерi түсiнiлетiнiн ескергендерi жөн. Лауазымды тұлғалардың әкiмшiлiк-шаруашылық мiндеттерi, әдетте, мемлекеттiк мүлiктi басқару және оған билiк жүргiзу, оны сақтау, сату, мемлекеттiк органдарда немесе жергiлiктi өзi-өзi басқару органдарында, тиiстi мекемелер мен әскери құрамаларда осы операцияларға бақылау жасауды қамтамасыз ету жөнiндегi өкiлеттiктермен ұштасады. Соттар, лауазымды тұлғаның атқарып отырған қызметiне қарай, ұйымдастырушылық-билiк етушiлiк немесе әкiмшiлiк шаруашылық мiндеттерiнiң қатар болуы мүмкiн екенiн назарда ұстаулары қажет. 7. Мүлiктiк игiлiктер мен артықшылықтарды алу деп, қылмыс субъектiсiне жататын лауазымды тұлғаның ақысы төленуге тиiстi әр түрлi қызметтердi ақысыз қабылдауын, не меншiктену үшiн артықшылық құқық беретiн жеңiлдiктердi пайдалануын, құрылыс, жөндеу жұмыстарын жүргiзуiн, санаторлық немесе туристiк жолдамалардың, жол жүру билеттерiнiң, жеңiлдетiлген шартпен қарыздардың немесе кредиттердiң берiлуiн және т.б. түсiну қажет. 8. Соттар, ҚК-нiң 311-бабында көрсетiлген 2-Ескертуге сәйкес, лауазымды тұлғаның мүлiктi, мүлiктi иемдену құқығын немесе өзге де мүлiктiк пайданы алуы, бұрын жасалған заңды iс-әрекет (әрекетсiздiк) үшiн алдын ала уағдаластық болмаған жағдайда, егер сыйлықтың құны екi айлық есептiк көрсеткiштен аспаса, маңызы болмашы жағдай екендiгiне байланысты, қылмыс болып табылмайтынын және тәртiптiк ретпен қудаланатынын ескерулерi қажет. 9. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды субъектiсi лауазымды тұлға болып табылатын өзге қылмыстардан ажырата бiлу қажет. Бұл ретте сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыс кезiнде лауазымды тұлғада өзiнiң қызмет бабын басқа адамның мүддесi үшiн пайдаланып, олардан мүлiктiк игiлiктер мен артықшылықтарды өзiне және басқа да адамдар үшiн алумен ұштасатын қасақана заңсыз iс-әрекет жасау мақсаты болатынын ескеру қажет. Осыған байланысты, жоғарыда аталған мән-жайлар болмаған жағдайда, қызметтiк өкiлеттiктердi асыра пайдалану, билiктi немесе лауазымдық өкiлеттiктердi асыру, қызметi кезiндегi әрекетсiздiк және мемлекеттiк қызметтiң мүдделерiне қарсы жасалған басқа да қылмыстар сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарға жатпайды. 10. Лауазымды тұлғаның "өзiнiң қызмет бабын пайдалана отырып" деген белгi бойынша дәрежеленетiн өзге де қылмыстар жасауы, аталған адамдар мүлiктiк игiлiктер мен пайданы басқа адамдардан емес, өздерiнiң материалдық пайданы заңсыз алуға бағытталған бастапқы iс-әрекеттерiнiң (мысалы: өзiнiң қызмет бабын пайдаланып бөтеннiң мүлкiн иемдену және т.б.) нәтижесiнде алатындықтан, сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыс болып табылмайды. 11. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстардың аса қауiптi көрiнiсiне лауазымды тұлғалардың осы қылмыстарды бiр топ адам болып, қорқыту жолымен жасауын, сондай-ақ ұйымдасқан қылмыстық топтардың, қылмыстық қауымдастықтардың құқыққа қайшы мүдделерiн қанағаттандыру үшiн олардан материалдық және өзге де игiлiктер мен артықшылықтарды алу мақсатында жасауын жатқызуға болады. 12. Сыбайлас жемқорлық фактiсi туралы хабарлаған немесе сыбайлас жемқорлықпен күреске өзге де түрде жәрдемдескен адам заңға сәйкес мемлекет қорғауында болады. Сондықтан соттар, мүлiктiк игiлiк пен артықшылықты берген адам, егер лауазымды тұлға тарапынан оған қатысты қорқыту орын алса немесе егер бұл адам қылмыстық iс қозғауға құқығы бар органға өзiнiң сатып алу әрекетiн жасағаны туралы өз еркiмен хабарласа, онда қылмыстық жауапкершiлiктен босатылатынын назарда ұстаулары қажет. 13. Заңның сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарға кiнәлi деп танылған адамдарға жаза тағайындауға жеке-дара тұрғыдан келу туралы қағидасын соттар қатаң орындаулары қажет. Аса қауiптi қылмыс жасаған кiнәлi адамдарға қатаң жазалау шарасын тағайындаумен қатар, қылмысты алғаш рет жасаған, қоғамға үлкен қауiп тудырмайтын, қоғамнан оқшауламай-ақ түзеле алатын адамдарға бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазалау шарасын қолданудың заңмен берiлген мүмкiндiгiн кеңiнен пайдаланулары қажет. ҚК-нiң 53-бабының бiрiншi бөлiгiнiң тармағында көрсетiлген қылмыстық жауаптылықты және жазаны жеңiлдететiн мән-жайлар болған кезде,соттар жазаның ең жоғарғы мерзiмi мен мөлшерiнiң шектерiн сақтай отырып, жазаны ҚК-нiң 53-бабының төртiншi бөлiгiнiң талаптарына сәйкес тағайындаулары қажет. ҚОРЫТЫНДЫ Қорытындылай отырып негізгі түйіндерді, сонымен қатар жалпы коррупциямен де, жеке алғанда парақорлықпен де қарсы қылмыстық құқықтық күрестің тиімділігін арттыруға көмегі тиеді деп ойлайтын ұсыныстарды көрсетуді қажет деп санаймыз. 1.Сыбайлас жемқорлық құбылысы соңғы кезде көптеген өзгеріске ұшырап және ол бүгін күрделі көп жақты құбылыс ретінде көрінуде. Осыған байланысты сыбайлас жемқорлықты тек қана парақорлыққа әкеліп теңеуге болмайды. Бұл құбылысты лауазым иесінің сонымен қатар лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қызметкерлердің өз қызмет өкілеттігін пайдакүнемдік немесе басқа да жеке мүддесіне пайдаланып азаматтардың немесе ұжымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзуға әкеліп соғатын әрекеттер деп анықтауға болады. 2.Сыбайлас жемқорлықтың қылмыстық құқықтық нысандары, көріністері мыналар болып табылады: а) Мемлекеттік билікке қарсы қылмыс, мемлекеттік қызмет және жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүдделеріне қарсы күрес. б) Мемлекеттік қызметтре атқаруға уәкілетті адамның не оған теңестірілген адамның қызметтік өкілеттілікті пайдакүнемдік немесе басқа да жеке мүддесі үшін пайдаланып жасауы болып табылады. 3. Мемлекеттік қызметтер атқаруға уәкілетті адамнан не оған теңестірілген адамнан лауазым адамының өздерінің қызметі бойынша берілген мүмкіншіліктерді пайдалана отырып қылмысты жасауды көп жеңілдететінін және оны қоғамдық қауіптілігін арттыратынын ескере отырып, iзденушi мына белгіні заңда қарастыруды дұрыс деп санайды: ''Лауазым адамының немесе лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қызметкерлердің өз қызмет өкілеттілігін пайдалана отырып қылмыс жасауын'' жазаны ауырланатын жағдай ретінде қарастыруды дұрыс деп санайды. Біздің ұсыныстарымыз осы тұрғыдағы қылмысқа қарсы елеулі тосқауыл болады деп ойлаймыз. Кейбір пікірлер, ұсыныстар белгілі бір дау туғызуы да мүмкін. Диссертацияда негізінен парақорлықтың құрамына, белгілеріне, түрлеріне жан-жақты талдау жасалды, ал соған байланысты кейбір мәселелер (мысалы қылмыстық жаза, криминологиялық проблемалар) өіндік ерекшелігіне байжеке талдауды қажет ететіндіктен біздің зерттеулеріміздің объектісі болуды қажет етпеді. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ 1. Қазақстан Республикасының Конститутциясы Алматы, 1995ж 2. Егемен Қазақстан газеті 13 қыркүйек,2003ж. 3. Н.А. Назарбаев. Казахстан–2030 (Барлық Қазақстандықтардың әл- ауқатының жақсаруы, гүлденуі және қауіпсіздігі. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы). Егемен Қазақстан, 11қазан, 1997 жыл. 4. Егемен Қазақстан газеті, 25 қыркүйек, 2002ж. 5. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім. Оқулық. Алматы, Жеті жарғы, 2004 ж.540 б. 6. Заң газеті, 9 қаңтар 2002 ж. 7. Практические меры борьбы с коррупцией. Руководство, подготовленное секратариатом ООН., май, 1990 г. 8. Панченко П.Н. Уголовно-правовая характирестика коррупций. /(Материалы научно-практической конференции, 18-19 апреля 1995 г.). М., 1995 г., 120 б. 9. Борзенков Г.Н. Уголовно-правовые меры борьбы с коррупцией. // Вестник МГУ, право №1, 1993 г. 30-15 б.Гальперин Г.И. Организованная преступность, коррупция, уголовный закон. //Социалитическая законность, №4, 1989 г. 34-16 б.Мишин Г.К. Коррупция: Понятие, сущность меры ограничения, лекция. М, 1991 г. 28 б. жүктеу/скачать 103,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|