Топырақты химиялық мелиорциялау – топырақты гипстеу

Топырақты химиялық мелиорциялау – топырақты гипстеу.

Топырақты гипстеу – оның химиялық, физикалық және биологиялық қасиеттерін жақсарту үшін топыраққа гипсті енгізу. Бұл топырақтар сіңіргіш кешендегі натрий құрамының жоғары болуымен және топырақ ерітіндісінің сілтілік реакциясымен сипатталады,бұл тұзды топырақтың қолайсыз физикалық, физикалық-химиялық және биологиялық қасиеттерін және құнарлылығының төмендігін негіздейді. Химиялық мелиорацияда сортаң топырағының қажеттілігін есептеу негізінде топырақ сіңіру кешенінің кальциймен қанығу дәрежесі жатыр. Кальциймен қанығу дәрежесі бойынша солонцы қанықпаған кальциймен болады, онда сіңіру кешенінде ол 70%-дан аз және кальциймен қанықтырылған-сіңіру кешенінде оның құрамы катиондар сомасының 70%-ға жуығын құрайды.

Гипстеу сіңірудің жалпы сыйымдылығынан 10%-дан астам сіңірілген натрийден тұратын сортаңдар мен сортаң топырақты жақсарту үшін қажет.

Әлсіз сортаңды топырақты (натрий 10%-дан аз) агробиологиялық әдіспен-үш қабатты жыртуды қолдана отырып, қидың үлкен мөлшерін енгізе отырып, жоңышқа және басқа да дақылдарды себу арқылы жақсартады, олар топырақтың кальций тамырларына шоғырландырады. Кальций босатылады және натрий сіңіргіш кешенінен ығыстырады. Әсіресе суару кезінде бұл процесс тиімді. Қи мен минералды азотты және фосфорлы тыңайтқыштарды енгізген кезде солонцтарды гипстеу тиімділігі айтарлықтай артады. Тұзды топыраққа арналған азотты тыңайтқыштардың ең жақсы түрі-аммоний сульфаты, ал фосфорлардан-қарапайым суперфосфат. Гипстің әсерінен сортаңдарды жылдам мелиорациялаудың маңызды шарты топырақтың жеткілікті ылғалдылығы болып табылады. Гипстің үлкен дозалары әдетте 2-3 жыл бойы біртіндеп енгізіледі. [9]

Екінші әдіс "сортаңдардың өзін-өзі мелиорациялау" деп аталады. Мұның мәні - сортаңды қабаттың астында Ca мол қабат болады. Соны арнаулы техника арқылы қопарып, сортаңды қабатпен араластырады. Жауын-шашынның сулары арқылы реакция жүріп, Na ығысып, төмен қарай жуылып кетеді.

Үшіншісі "фитомелиорация" деп аталады. Сортаңдарға төзімді өсімдіктерді егіп, олардың тамырлары сортаңды қабатқа біртіндеп еніп, сағызданып жатқан бұзады, ыдыратады. Ал тамырдың тірі кезінде бөлінген қышқылды заттар, олардың қалдақтары шірігенде пайда болған фульва, гуминь қышқылдары топырақтағы ерітіндісінің сілтілігін бейтараптандырады.

ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта айтқанда,Қазақстан жерінде түрлі топырақтар таралған. Топырақтың адамзат қоғамы үшін маңызы өте ерекше. Ең алғашқы қауымдық құрылыс кезінде адамдар жабайы өсімдіктерді мәдени өсімдіктерге айналдыра бастады. Құнарлы топырақта өнімді өте көп алатынын адамдар сол кезде-ақ білген.

Адамзаттың бүкіл өмірі осы топырақпен байланысты. Топырақ ауылшаруашылығы өндірісінің негізгі құралы болып табылады. Топырақтың құнарлығын арттыратын әр түрлі тыңайтыштар бар. Бейорганикалық тыңайтқыштар құстың саңғырығы, малдың тезегі және т.б. осыларды ерте кезден бастап адамдар өздерінің шағын жерлеріне еккен егіндеріне тыңайтқыш ретінде пайдалана білген. Қазіргі кезде топырақтың құнарлығы өте төмендеп бара жатыр. 1953-55 тың игеру жылдарда Қазақстан даласының едәуір көп бөлігін жыртып тастады. Артынан ол жерлер түгел игерілмей қараусыз қалды. Осы кезде Қазақстан жерлерінің көп жерлері эрозияға ұшырап үстіңгі қара топырақ қабаты ұшып кетті. Кейін ол жерлер шөлді жерге айнала бастады. Егін салғанда да жерді жыл сайын өңдеп, тыңдырып отырмаса, құнарлығы төмендеп кетеді. Соңғы жылдары бактериялық тыңайтқыштар да қолданыс табуда. Бактериялар массасын топыраққа араластырып микробиологияық процестерді күшейтуге және химиялық элементтердің сіңімділігін көтеруге қол жеткізуде. Мыс: фосфорбактерин органикалық заттарды алдыратын, фосфорды сіңімді фосфор түріне айналдырады. т.б. Ауылшаруашылығы дақылдарын қалыпты өсіру үшін макроэлементтер мөлшері ғана емес,сирек кездесетін құрамы маңызды элементтердің болмауы өсімдіктің ауруына, түсімнің аз болуына әкеліп соғуда.Сол себепті елімізде топырақты мелиорациялау жұмыстарын жүргізудің маңызы зор.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. 
   "Қазақ энциклопедиясы", 5 том
   
2. 
   Қазақстанның физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х
   
3. 
   "Қазақ энциклопедиясы", 10 том
   
4. 
   Т. М. Блисов, Н. Е. Калимов, Т. И. Чехова «Қара-қоңыр топырақтар кескінінің құрылысы».
   
5. 
   Қазақстанның топырағы, Уикипедия.