Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 12,23 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ Ә. Рақыш (1)
| 5) Драманың тілі нақты, қысқа және тұжырымды. Прозада кеңінен суреттелетін
шындықты, көріністі драматург бір ауыз сөзбен жеткізеді. Кейіпкердің сөзі арқылы оның мүддесі, сезімі мен мінезі де танылады. 6) Қимылсыз, әрекетсіз, қақтығыссыз драмалық шығарма болмайды. Тартыстың күрделі, шым-шытырық, шымыр шиеленіскен түрі драмалық шығармаға тән. Перде ашыла салысымен адамдардың мүдделері арасындағы қақтығыс, шиеленіскен көріністер, оқиғалар тұтасып, шиыршық тартыс, тайталас көріне бастауы шарт. Сан алуан тартыстар арқылы қаһарманды шайқастарға салып, ауыр сынға түсіреді. Белгілі бір мақсат үшін күрес үстінде кейіпкерлердің мінездері әр түрлі қырынан көрінеді. 7) Драмалық шығармадағы шындық көркемдік шешімін тек сахнада тауып, образдар да сахнада жасалады. Осы тұста мизансцена ұғымы қарастырылады. Әубәкір Рахимов “Режиссер шеберлігі. Пьесадан қойылымға дейін” деген еңбегінде мизансценаға келесідей анықтама береді: «Кейіпкерлердің тартыс-таласы, жүріс-тұрысы, сезім арпалысы, барлығы да көкейкесті мақсат үшін жасалынуы қажет. Мизансцена – ойсыз қозғалыс емес, қойылымның жанрлық ерекшеліктерін айғақтайтын астарлы әрекеттер. Режиссердің қолтаңбасы мен үні. 325 Мизансцена эпизодтың, көріністің, актінің айтпағын немесе айтуға тиісті астарларын пластикалық тұрғыдан көрсетуді мақсат етеді. Мизансцена – кейіпкердің ойы мен сезімін жеткізудің көрінісі. Сахналық әрекеттің аса маңызды мәнін бейнелі түрде берудің мүмкіндігі. Барлығы режиссер шешімінің қажеттілігінен бастау алады». Оқушылар бұл ерекшелікті талдауда осы мизансцена ұғымын бірге қарастырады. Мектептегі драмалық шығармаларды оқу сыныптағы пьесаны оқудан басталады. Шығарманы талдауға кіріспес бұрын, студенттер бүкіл жұмысты өз бетінше оқып шығуы керек, сабақта тек жеке тараулар, кейіпкерлердің соқтығысу себептерін ашатын көріністер оқылады. Оқу мұғалімнің кішкене түсініктемелерімен бірге жүруі керек, ал иллюстрациялық серияларды қолдану ұсынылады. Оқушылардың шығарма мәтінімен алғашқы танысуы рөлдер бойынша оқумен аяқталады. Жұмыстағы осындай бірізділікпен студенттерге кейіпкерлердің кейіпкерлерін түсіну және талданған жұмысты дұрыс оқу оңайырақ болады. Драманы талдау кезінде оның жалпы әдеби процестегі орны туралы ғана емес, сонымен қатар оның нақты жазушы, драматург шығармашылығындағы орны туралы нақты түсінік болуы керек. Өздеріңіз білетіндей, көптеген авторлар басқа әдебиеттердің шығармаларымен қатар драмалық шығармалар жазған. Осылайша, мектептегі драмалық шығарманы ескере отырып талдау ерекшеліктер келесі компоненттерді қамтуы керек: 1. Драмалық шығарманы жалпы әдебиеттегі және жазушының шығармашылығындағы орны бойынша қарастыру. 2. Тақырыптың өзектілігін, авторлық идеяның өзіндік ерекшелігін анықтау. 3. Әдісті талдау. 4. Сюжеттік-композициялық құрылымды анықтау бойынша жұмыс. 5. Пьесаның драмалық қақтығысын әрекет етуші тұлғалардың образдары бойынша талдау. 6. Жанр және стильдік ерекшеліктері пьесалар. Драмалық шығарманы зерттеудің сәттілігі оның сахналық тарихы қаншалықты қолданылатынына байланысты. Тарих көздері болуы мүмкін: 1) драматургтің пікірлері 2) актерлердің рөлдер туралы ойлары 3) көрермендердің естеліктері мен хаттары 4) театр шолулары және т. б. сахналық әңгімелер сабақтың кез-келген кезеңіне енгізілуі мүмкін. Оқушылар теориялық және әдеби ұғымдарды игеруі керек: әрекет, құбылыс, монолог, реплика, диалог және т. б. олармен танысу драмалық шығарманы талдау бойынша 1 сабақта басталады. Драмалық шығармаларды оқытудың дидактикалық мақсат, міндеттерін айқындау осы тектес шығармаларды оқыту жолдарын саналы түрде айтылатыруға жол ашады. Драмалық шығарманы оқыту әдістемесі жайлы әдіскерлердің көбі шығарманың сыныпта оқылғанын құптайды. Әрине шығарманың көлеміне қарай жекелеген бөліктерін оқуға да болады. Пьесаны сыныпта оқу ұжымдық еңбек болып саналады. Оқушылардың кейіпкерлерді оқу үстінде елестетуі–психологиялық акт. Сондықтан мұғалім елестету актісіне қиял қосқаны тиімді. Драма мәтінінде кейіпкер портреті болмайды. Дәл прозалық шығармалардағыдай кейіпкер портреті болмағанымен, афишада кейіпкердің жасы, ерекшелігі, қызметі, киімі, мінезі сілтемелер беріледі. Сондықтан кейіпкерді елестетідің өзі шығармашылықты, типтік характерлерді, білуді қажет етеді. Кейіпкерді елестете алған оқушы оның тіл мәнерін де ескере алады. Сыныпта оқылмас бұрын сол шығарма жайлы шағын кіріспе әңгіме, пікірлесу өткізіледі. Мұғалім пьеса жайлы тұжырымды анықтама беруі керек. Шығарманың тақырыбы, жазылу уақыты, тарихи фоны, құрылысы, әдебиеттегі және тетрдағы орны туралы мәлімет береді. Сол шығрманы да дерек берген орынды. Бастауыш және орта буын сыныптарда шағын ертегі, мысал, әңгімелерге инсценеровка жасау, рөльмен оқу, ойнау т. б. сияқты жұмыстар-драмалық шығарманы танып білудің бастамасы. Ал мектеп практикасында мұндай тәжірибелер жиі кездеседі. 326 Драмалық шығармамен таныстық орта буын сыныптардан басталса, жоғарғы сыныптарда ол міндетті оқу бағдарламасна сәйкес одан әрі жалғастырылып, енді оқу мен талдау жұмысы оқу пәніне және оның әдістемелік талаптарына сәйкес жүзеге асырылады. жүктеу/скачать 12,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|