Республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары

142 
 
In this regard the special place  in  system of  vocational training of students  is taken 
by  formation  process  at  students  of  competence  of  use  of  an  interactive  board  in  work 
practice  at  comprehensive  school.  An  interactive  whiteboard  (IWB)  is  a  large  interactive 
display that connects to a computer. A projector projects the computer's desktop onto the 
board's  surface  where  users  control  the  computer  using  a  pen,  finger,  stylus,  or  other 
device. The  board  is typically  mounted to a wall  or floor stand. The  first ever board was 
developed in 1991. They are used in a variety of settings, including classrooms at all levels 
of education, in corporate board rooms and work groups, in training rooms for professional 
sports coaching, in broadcasting studios, and others. In our opinion, the interactive board is 
means of implementation of process of professional activity.  
Thus, in the direction of our spend research on formation at students the competence 
of using an interactive board in production the practice allows to allocate the literature and 
state of affairs analysis as the basic opposition between need of educational institutions for 
experts,  the  ability  to  use  interactive  boards  in  professional  activity,  and  existing  ap-
proaches to professional training of students as the future of the teachers, not providing to 
this  requirement.  The  designated  contradiction  defined  a  research  objective:  to  find  new 
approaches  to  professional  training  of  students  who  in  the  professional  activity  during 
work practice will use interactive boards.  
The novelty of the scientific research results. Formation at students the competence 
of using an interactive board in work practice is a process of training students to use an in-
teractive  board  in work practice on the  basis of school which  includes a projection of an 
interactive board as funds of implementation of ways of pedagogical activity for complete 
pedagogical process, direct acquaintance of students to types, the main functions, purpose 
of an interactive board; discussion and practical activities of students by definition of a role 
and a place of an interactive board in pedagogical process, to the analysis and the account-
ing of requirements to the most interactive board, use conditions, creation of didactic mate-
rials; competences of students according to the decision the various the pedagogical tasks 
connected with using of an interactive board in modeled or real pedagogical process with 
further obligatory discussion and the analysis of  proposed solutions;  methodical develop-
ment  on  use  by  students  of  an  interactive  board  in  teaching  and  educational  process  in  a 
subject with the subsequent their protection in modeled pedagogical process and approba-
tion in production practice. The interactive board serves as an source of educational infor-
mation and the tool  for assimilation  and the  maintenance of a training  material, develop-
ment and  education students during  work practice. Formation at students the competence 
of  using  an  interactive  board  in  work  practice  includes  the  following  structural  compo-
nents: motivational, substantial, activity.  
To  know  service  regulations  of  an  interactive  board,  sanitary  and  hygienic  require-
ments  and  requirements  of  fire  safety  and  safety  measures  during  using  an  interactive 
board. These competences are the generalized indicators of use by students of an interac-
tive board in work practice. These components of formation at students the competence of 
using  an  interactive  board  in  work  practice  define  levels  and  criteria  of  their  formation. 
Formation levels at students the competence of using an interactive board in work practice: 
high, average,  low. Criteria and  formation  indicators at students the competence of using 
an interactive board in work practice:  
– the  substantial  –  assimilation  of  knowledge,  concepts,  categories  about  an  inter- 
active board;  
– the motivational – interest, requirement, readiness for use of an interactive board;  
– the activity – mastering actions on using an interactive board, existence of abilities 
of the rational organization of using an interactive board. 
Formation at students the competence of using an interactive board in work practice, 
demands the special organization of the pedagogical conditions which component are mo-

143 
 
tivational, substantial and activity conditions. The motivational part of pedagogical condi-
tions assumes stimulation of motivation of using an interactive board in work practice; the 
substantial part of pedagogical conditions consists in orientation of process of using an in-
teractive board in work practice on formation of modern interactive knowledge, with pro-
viding  its  personnel,  methodical,  material  components;  the  activity  part  of  pedagogical 
conditions  provides  active  participation  of  students  in  using  an  interactive  board  in  work 
practice.  
 
References 
Aaron,  M.,  Dicks,  D.,  Ives,  C.  &  Montgomery,  B.  (2004). Planning  for  Integrating Teaching Tech-
nologies.  Canadian  Journal  of  Learning  and  Technology,  30(2),  Spring.  Retrieved  January  23.  2011,  from 
http://www.cjlt.ca/. 
Alejandro Tiana, José Moya and Florencio Luengo (2011).Implementing Key Competences in Basic 
Education: reflections  on  curriculum  design and  development  in  Spain. European  Journal  of  Education,  46 
(3), 307-322. 
Beauchamp, G., Parkinson, J. (2005). Beyond the wow factor: developing interactivity with the inter-
active whiteboard. School Science Review, (86) 316, 97–103.  
David Carr and Don Skinner (2009). The Cultural Roots of Professional Wisdom: Towards a broader 
view of teacher expertise. Educational Philosophy and Theory, 41 (2), 141-154. 
Dostál,  J.  (2011).  Reflections  on  the  Use  of  Interactive  Whiteboards  in  Instruction  in  International 
Context. The New Educational Review, 25(3), 205 – 220.  
Ezziane, Z. (2007). Information Technology Literacy: Implications on Teaching and Learning. Journal 
of  Educational  Technology  &  Society,  10  (3),  175-  191.  Retrieved  April  10,  2011,  from 
http://www.ask4research.info/. 
Fariza  Achcaoucaou,  Laura  Guitart-Tarrés,  Paloma  Miravitlles-Matamoros,  Ana  Núñez-Carballosa, 
Mercé  Bernardo  and  Andrea  Bikfalvi  (2012). Competence  assessment  in higher  education:  A  dynamic  ap-
proach. Human Factors and Ergonomics in Manufacturing & Service Industries, DOI: 10.1002/hfm.20394. 
Garrison, J. A., Schardt, C., & Kochi, J. K. (2000). Web-based distance continuing education: a new 
way of thinking for students and instructors. Bulletin of the Medical Library Association, 88(3), 211-217. 
Glover,  D.,  Miller,  D.,  Averis,  D.,  Door,  V.  (2005). The  interactive  whiteboard:  a literature  survey. 
Technology, Pedagogy and Education, (14) 2, 155–170.  
Graziano K. J. (2012). Creating Student Generated Multimedia: Benefits and Challenges for Teacher 
Education. Excellence in Education Journal, 1 (1), 6-28. 
Ishanov, P., Bekmambetova, Z. (2013). Improvement the process of professional education specialists 
training. European researcher, 4-2 (46), 902-906. 
Kathleen  A.  Brown-Rice  and  Susan  Furr  (2013).  Preservice  Counselors'  Knowledge  of  Classmates' 
Problems of Professional Competency. Journal of Counseling & Development, 91 (2), 224-233. 
Nicolas  Fernandez,  Valerie  Dory,  Louis-Georges  Ste-Marie,  Monique  Chaput,  Bernard  Charlin  and 
Andree  Boucher  (2012).Varying  conceptions  of  competence:  an  analysis  of  how  health  sciences  educators 
define competence. Medical Education, 46 (4): 357-365. 
Parshina L. (2014). Multimedia technologies as a tool for teaching supervision over the students' skills 
(within the course on “music theory training”). Life Sci J, 11(6), 547-551. 
Sakenov, D. Zh, et al. (2012). Preparation of students of higher education institution for professional 
activity in the course of studying of pedagogical disciplines. World applied sciences journal, 19 (10), 1431-
1436. 
Schantz,  E.A  (2012).  Professional  training  of  university  students  as  a  holistic  educational  system. 
Theory and practice of education in the modern world, 1, 383-386. 
Smith, H.J., Higgins, S., Wall, K., Miller, J. (2005). Interactive whiteboards: boon or bandwagon? A 
critical review of the literature, Journal of Computer Assisted Learning, 21(2), 91–101.  
Timothy  Ellis  (2004).  Animating  to  Build  Higher  Cognitive  Understanding:  A  Model  for  Studying 
Multimedia Effectiveness in Education. Journal of Engineering Education, 93 (1), 59–64. 
 
 

144 
 
ҚАЗАҚ ТІЛДІ ОРТАДА АҒЫЛШЫН ТІЛІН МЕҢГЕРТУДІҢ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
A.M. Zakal 
University of Hamburg, Hamburg city (Germany) 
С.А. Шнайдер 
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты, Павлодар қ. 
 
ХХІ ғасыр адамзат ала алатын жаңа белестер ашып жатыр, өз болмысымызды 
сақтай отырып, тіліміз бен мәдениетімізді дамыта отырып, қарқынды даму үстіндегі 
әлемнің  техникалық  және  гуманитарлық  үрдіс  жоспарының  тетігіне  айналу  біздің 
негізгі  мақсаттарымыздың  бірі.  Бұл  мүмкіндікке  біз  ағылшын  тілі  арқылы  жете 
аламыз.  (ҚР  Мәдениет  және  ақпараттарының  экс  министрі  Е. Ертісбаевтың 
сұхбатынан).  
Қазақстанда қазақ және ағылшын тілдері арасындағы байланыста қандай да бір 
қиыншылықтар бар ма? Ол қиыншылықтарды шешудің қандай жолдары бар?  
Әрине  ол  қиындықтарсыз  болмайды  ең  негізгі  себеп,  ол  Қазақстандық 
мектептердегі  ағылшын  тілінің  қазақ  тілінде  емес,  орыс  тілінде  жүргізілуі.  Кез  – 
келген  мектепті  алмайык,  тіпті  ауылдық  жерлердегі  мекетептерде  де  ағылшын  тілі 
қазақ  балаларының  ана  тілінде  жүргізілген  жок.  Осылайша  қазақ  балалары  орыс 
тілін  білмей  тұра,  шет  тілін  осы  тіл  арқылы  үйрене  бастады.  Ағылшын  тілін  қазақ 
тілі арқылы оқып – тану өте сирек кездесетін  жайт болатын. Бұндай жағдайлар тек 
орта мектептерде ғана емес, сондай-ақ жоғарғы оқу орындарында да кең таралды.  
Алайда  бұл  жағдай  ХХІ  ғасырдың  80–90  жылдарында  өзгере  бастады. 
Сонымен  қатар  қазақ  мектептері  де  ашыла  бастады,  әсіресе  аймақтық  жерлер  мен 
қалалық  жерлерде.  Осының  нәтижесінде  бүгінгі  таңда  ағылшын  бұрынғыдай  орыс 
тілінде  емес,  қазақ  тілінде  оқытыла  бастады,  жоғарғы  оқу  орындарында  да 
студенттер ағылшын тілін қазақ тілінде үйрене бастады. Оған негізгі себеп болған ол 
қазақ  тілді  студенттердің  65  пайызға  жетуі.  Совет  өкіметі  кезіндегі  педагогикалық 
мамандықтарды  есептемегенде  басқа  жоғарғы  және  орта  техникалық  оқу 
орындарында білім орыс тілінде берілгенін ескеретін болсақ, бүгінгі күнге 65 пайыз 
дегеніміз  үлкен  жетістік.  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  «Жаңа  әлемдегі 
жаңа Қазақстан» атты халыққа жолдауында. «Үштұғырлы тіл» атты мәдени жобаны 
кезеңдік  бастауды  ұсынамын.  Қазақстан  әлемнің  жоғарғы  білімді,  халқы  үш  бірдей 
тілмен  қолдана  алатын  мемлекет  ретінде  танылуы  керек»  деп  атап  көрсеткен. 
Осыған  байланысты  қазақ  тілін  мемлекеттік  тіл  ретінде,  орыс  тілін  халықаралық 
қарым-қатынас тілі ретінде, орыс тілін ғаламдық экономикаға кірудің ең негізгі тілі 
ретінде  дамыту  жұмысын  іске  асыру  өте  маңызды,  ол  мемлекетіміздің  тілдік 
саясатының  ең  маңызды  мақсаттарының  бірі.  Осы  жайт  туралы  Сиетла  (АҚШ) 
университетінің  Орта  Азия  және  Қазақстанды  зерттеу  орталығының  басшысы 
Уильям Фиерманның көзқарасын атап өткен жөн.  
Еліміздің  президентінің  «Үштұғырлы  тіл»  атты  мәдени  жобаны  енгізу  жайлы 
ұсынысы туралы қандай ойлары бар екендігін сұрағанда, оның жауабы келесідегідей 
болды:  «Менің  ойымша  бұл  саясат  өте  дұрыс  және  мемелкеттің  дамуына  үлкен 
пайдасын  тигізбек.  Алайда  үш  тілдің  деңгейінің  бірегейлігі  туралы  айту  әлі  ерте 
сияқты,  өйтені  сіздердің  мемлекеттеріңізде  қазақ  тілі  конституция  бойынша 
мемлекеттік  тіл  болғанымен  де,  алі  де  болса  орыс  тілі  басымрақ.  Менің  ойымша 
біріншіден  қазақ  тілінің  деңгейін  жоғарлату  маңызды,  әсіресе  қалалық  жерлерде, 
өйткені  ауылдық  жерлер  де  қай  уақытта  болмасын  қазақ  тілінің  деңгейі  басым 
болған.  Осылайша  қазақ  тілі  елдің  оң  түстік  және  оңтүстік-шығысына  қарағанда 
шығыс  пен  сол  түстікте  айтарлықтай  жиі  қолданылған  жоқ.  Ал  ағылшын  тілін  өз 

145 
 
орнын  тез  таба  бастады  және  ол  жақсы  бет  бұрыс.  «Үштұғырлы  тіл»  атты  мәдени 
жобасын іске асыру мақсатында, сапалы оқулықтар бастауыш мектептерде ағылшын 
тілінде  әдістемелік  оқу  кешендерін,  арнайы  және  орта  білім  мекемелерінде  оқыту 
жөніндегі сұрақтарды қарастыру өте маңызды».  
Сонымен  қатар  ағылшын  тілін  үйренуге  ынталанатын  әр  түрлі  деңгейдегі 
оқушыларға тең құқықты білім алуға мүмкіндік жасауымыз өте қажет, осылайша біз 
мемелекетіміздің  әлеуметтік,  экономикалық  және  саяси  өміріне  белсене  қатыса 
алатын тұлғалар дайындауға өте үлкен септік көретініміз айғақ. Осы сұрақ аясында 
мемлекеттік  қызметкерледі  де  орыс  тіліне,  сондай-ақ  ғаламдық  интеграция  тілі 
ретінде  ағылшын  тіліне  үйрету  мәселесі  қарастылырған.  Оның  негізгі  себебі 
келешекте  бұл  тіл  кез-келген  кәсіпкерге  қолжетерліктей  жағдай  да  болуы  қажет. 
Нарық  аясының  кеңейюі  қазірден  бастап  көптеген  шетел  компанияларын 
қызықтыруда,  ал  ағылшын  тілі  кәсіби  қолданыс  пен  аудармадағы  ең  ортақ,  ең 
маңызды тіл болып табылады.  
«Үштұғырлы»  атты  мәдени  жобасының  ең  бастапқы  мақсаттарының  бірі  ол 
ағылшын  тілінің  Қазақстан  Республикасының  әр-бір  азаматына  үйренуге  жағдай 
жасау: жалпы орта, арнайы және жоғарғы оқу орныдарындағы ағылшын тілін үйрету 
сапасын жоғарлату. Осы жоспарды іске асыру үшін  
1) барлық  орта  мектептерге  ағылшын  тілін  үйрететін  шетел  мұғалімдерді 
шақыру;  
2) канондық  сөздіктер,  оқулықтар,  оқу  бағдарламалары  мен  жоспарын, 
әдістемелік  кешендер,  интерактивтік  оқу  жүйесін,  мемлекеттік  қызметкерлерге 
арналған  ағылшын  тілі  мен  қазақ  тілін  жедел  үйренуге  инновациялық-әдістемелік 
видео сабақтар жасап шығару;  
Ал  енді  оқу  үрдісіндегі  қазақ  тілінің  ағылшын  тіліне  немесе  керісінше 
ағылшын  тілінің  қазақ  тіліне  әсері  жайлы  мәселеге  келетін  болсақ,  қазақ  тілді 
азаматтарға  ағылшын  тілін  үйрену  өте  оңай, ол  қазақ  тілінде  сөйлеуге  бағытталған 
үгіт-насихат  емес,  ол  көптеген  объективті  көрсеткіштермен  дәлелденген  жайт. 
Мысалы  үшін  «Заман-Қазақстан»  журналының  түрік  журналисті  Ахмет  Аляз  «Тіл» 
журналына  берген  сұхбатында  ағылшын  тілінде  4500  жуық  түркі  тілдес  сөздер  бар 
екендігін айтқан. Грамматикалық көзқарасқа сүйене бүкіл әлем тілдерін қарастыра- 
тын  болсақ  барлық  грамматикалық  заңдылықтар  бірдей  болғанымен  әр  тілдің 
грамматикалық ерекшеліктері әр  қилы. Бір тілде орнымен айтылған сөз басқа тілде 
артық болуы мүмкін. Алайда ағылшын тілі мен қазақ тілдерін салыстыратын болсақ 
біршама грамматикалық ұқсастықтарды байқауға болады.  
Біріншіден фонетикаға мән беретін болсақ қазақ тіліндегі де ағылшын тіліндегі 
де  дауыстылар  саны  11,  (дифтонгтарды  қосқанда  12  ағылшын  тілінде)  ол  дауыс- 
тылардың  айтылуы  да  ұқсас,  алайда  артикуляцияда  аздаған  айырмашылықтарды 
байқауға  болады.  Мысалы  үшін  қазақ  тілінде  сөзге  (түбірге)  немесе  сөздік  форма- 
ларға әртүрлі жалғаулықтар жалғану арқылы жаңа сөз туындайтын болса, ағылшын 
тілінде  де  сондай  тәсіл  арқылы  жаңа  сөз  туындайды.  Мысалы  инфинитивке  -ing 
жұрнағы  жалғану  арқылы  көп  салалы  ағылшын  формасы  пайда  болады,  кей 
жағдайларда біз оны «ингтік» форма деп те атаймыз.  
Инфинитивке  –  er  (сирек  жағдайларда  –  or)  суффиксі  жалғану  арқылы  іс-
әрекетті істеуші тұлға жайлы айтуға болады: to teach – teacher (оқыту – оқытушы), to 
play  –  player  (ойнау  –  ойыншы),  to  build  –  builder  (үй  салу,  құру  –  құрылысшы), to 
sail –  sailor  (жүзу  –  матрос).  Қазақ  тілінде  де  сөзден  сөз  тудырып,  сөзге  жаңа 
лексикалық  мағына  беретін  ол  –  жұрнақ.  Мысалға:  оқу  –  оқушы,  ойын  –  ойыншы, 
сату – сатушы, т.с.с.  
Десекте  айырмашылықтар  болатыны  заңды  жайт.  Ағылшын  тілінде  де,  қазақ 
тілінде де дауыссыздар саны 24.  

146 
 
Ағылшын  тілінде  де  қазақ  тіліндегідей  сөздердің  дұрыс  айтылмауы  сөздің 
мағынасын түбегейлі өзгертіп жіберуі мүмкін.  
Дегенменде бұл екі тілдің арасында біршама айырмашылықтар бар.  
Мысал  үшін  қазақ  тілінде  зат  есімдерді  жеті  септікте  септей  алатын  болсақ, 
ағылшын  тілінде  негізгі  екі  септік  бар.  Оның себебі  екі  тілдің  екі  топқа  тиесілілігі. 
Ағылшын  тіліндегі  сөйлемдерде  негізгі  сөз  табы  етістік  болатын  болса  (яғни 
етістіксіз  көп  сөйлемдердің  құралмауы)  қазақ  тіліне  келетін  болсақ  ағылшын 
тіліндегі  етістік  қызметін  жұрнақ  немесе  жалғаулар  арқылы  айтуға  болады. 
Мысалға: this is my book – мынау менің кітабым, I am a student – мен студентпін, бұл 
сөйлемдердегі  to  be  (am,  is)  етістігінің  қызметін  қазақ  тіліндегі  (-ым,  -пін) 
жұрнақтары атқарып тұр. Ал басқа септіктіердің қызметін ағылшын тіліндегі арнайы 
сұрақтар  арқылы  беріледі.  Мысал  үшін  whose  book  is  it?  –  мынау  кімнің  кітабы? 
Бірақ қазақ тілінде де ағылшын тілінде де етістіктің алатын орны ерекше, сөйлемнің 
негізгі  мағынасын  жеткізуде  етістіктің  ролі  өте  ерекше.  Бұл  жайт  ағылшын  тілін 
жаңадан үйренушіге аздап болсын қындық туғызатын болса, келесі фактор қазақ тілі 
мен  ағылшын  тілін  салыстыра  оқуда  тіл  үйренушінің  қызығушылығын  арттыруы 
мүмкін.  
Тағы  бір  айырмашылық  туралы  айтар  болсақ  ол  қазақ  тілі  мен  ағылшын 
тіліндегі  сөз  тәртібі.  Қазақ  тілінде  сөз  тәртібіне  үлкен  мән  берілген,  мысалға  жай 
хабарлы  сөйлемдерді  алар  болсақ  сөйлемде  бастауыш  көп  жағдайларда  бірінші 
орында тұрған болса, етістік  соңғы орында. Ағылшын тілінінің  сөйлемдеріне келер 
болсақ  көп  жағдайларды  бастауыш  бірінші  орында,  етістік  екінші  орында  тұруы 
тиіс, алайда ол сөз тәртібі де кей жағдайларда өзгереді.  
Мысалға Ол хат жазғанды жақсы көреді – He likes writing a letter.  
Сондай-ақ мақал-мәтелдерде, метафоралаларда, салыстыру мен теңестірулерде 
көп  айырмашылықтар  мен  ұқсастықтар  табуға  болады.  Түйіндей  келе  қандай  да 
тілдерді  алмайық,  сөз  құрамы,  дыбысталуы,  грамматикасы,  тілдерді  қай  жағынан 
қарастырмайық  барлық  жағынан  ұқсас  тідер  табиғатта  кездеспейтін  жайт.  Ондай 
жағдай туыстас тілдер арасында да көрініс тапқан. Алайда қазақ тілі аглютинативті, 
ал  ағылшын  вербальды  тілдер  тобына  жаткандықтан  ол  қазақ  тілі  ана  тілі  болып 
келетін  адамдарға,  сондай-ақ  керісінше  ағылшын  тілділерге  қазақ  тілін  оқып 
үйренуге еш кедергі болмайды. Тілдің өзіндік  заңдылықтары бар, қай тіл болмасын 
белгілі бір ережелерге сүйенеді, алайда орыс тілі арқылы ма, әлде шет тілін үйренуде 
қандайда бір басқа тәсілді таңдайма ол оқытушы мен оқушының еркінде. Ешбір тіл 
басқа бір тілді үйренуде ешқандай кедергі болмауы тиіс.  
Осы  заңдылықтарға  қарамастан  ағылшын  тілі  біздің  елімізде  кең  етек  жаюда, 
әсіресе  ағылшын  тілін  үйренуге  құштарлық  жастар  арасында  кең  қолданыс  табуда. 
Бұл жайт тек тіл саласында ғана емес сондай-ақ экномика, саясат, құрылыс, өндіріс 
т.с.с. ғылыми саларларға мол пайдасын әкеледі дегенге кәміл сенеміз.  
 

жүктеу/скачать 2,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: