Республикасы білім жəне ғылым министрлігі ы. Ə. Əміреев, Ж. Ы

Бала туудың арнайы жиынтық коэффициенті деп 15-49 жас аралығында бала тууға қабілетті əрбір əйелдің орта есеппен қанша бала туатындығын сипаттайтын көрсеткіш. Оны анықтау үшін əрбір жастық топтағы (15-19, 20-24 , т.с.) əйелдердің туу коэффициенттерін 5-ке көбейтіп, шыққан сандық мəндерінің қосындысын 1000 бөлеміз немесе мына формула арқылы есеп- тейміз:

_⎛49 _⎞

K_{T . Ж} _{⎜⎝}K_{Tx y} 5_⎟:1000^,

15 ^⎠

мұнда,

^KTx y ^

əр жастық топтағы туу коэффициенті;

5-топтық деңгей аралығының айырмасы.

Республика бойынша 2009 жылы бұл көрсеткіш орта есеппен бір анаға шаққанда 2,6 баладан келді, соның ішінде қалада-2,1, ауылда-2,9 демек, бала тууға қабілетті 15-49 жас аралығындағы əрбір əйел өмірге орта есеппен үш баладан алып келген деген ұғым.

Осы есептелінген туудың жиынтық коэффициентін (2,6) туғандар арасындағы қыздардың үлесіне (48,8%) көбейтетін болсақ, онда қазіргі кездегі туу деңгейі сақталғанда бала тууға қабілетті 15-49 жас аралығындағы əрбір əйелдің ғұмыр бойы- на туатын қыз балаларының орташа саны шығады немесе оны халықтың ұдайы өсіп-өнуінің брутто-коэффициенті деп атайды жəне оны мына формула бойынша есептейді:

^KT .

К_{Т . Ж} ,

мұнда,

^KT .

• 
  туудың брутто коэффициенті;
  

K_{T . Ж} туудың жиынтық коэффициенті;

^{туған балалар арасындағы қыздардың үлесі (48,8%).} Халықтың ұдайы өсіп-өнуінің нетто-коэффициенті деп жа-

49

^KТ .Н ^{К}Тх у ^Lx

15
^{немесе K}_{Т .Н} ^К_{Т .б} ^L_x ,

мұнда,

^KТ .Н ^

туудың нетто-коэффициенті;

туған балалар арасындағы қыздардың үлесі;

K_{Tx y} əр жастық топтағы туу коэффициенті;

^L_x ^өлім кестесі бойынша өмір сүруші əйелдердің саны;

^KT .^

туудың брутто-коэффициенті.

Зерттеуге алынған уақыт кезеңі ішінде,яғни 2005-2009 жылдар аралығында республика бойынша 1616,7 мың бала дүниеге келсе, 768,2 мың адам қайтыс болған. Өлім-жітімнің негізгі себептерін жеке қарастыратын болсақ, онда орта есеппен əр жылдары 46- 52%-қан айналымы жүйесінің ауруларынан, 12-14%-жазатайым оқиғалардан, уланудан жəне жарақаттанудан, 11-13%-қатерлі ісіктерден қайтыс болады.

Халық статистикасы туғандар мен өлгендердің арасындағы қатынасты да қарастырады. Демек, мұнда бір өлген адамға шын мəнінде, қанша тірі туылғандардан келетіндігін сипаттайтын көрсеткіш. Оны статистикада орыс ғалымы Покровскийдің өмір сүргіштік индексі немесе коэффициенті деп атайды жəне есептеу үшін туғандарды өлгендердің санына бөлу керек, яғни мына фор- мула бойынша есептейді:
^Т 1000
K


n _

немесе туу коэффициентін өлу коэффициентіне бөлеміз:

^КТ 1000 ^.

^K n
К



Халық статистикасында өлімді зерттеу кезінде негізгі бір көрсеткішке жататыны нəрестелік өлім-жітім, яғни тірі туыл-

^⎛⁰

^{1 ⎞}

_⎜^c 
c

^K c


_⎟1000

,

⎝^T₀ ^T₁ ⎠

мұнда, Ө ⁰-өткен жылы туылғандар ішінде 1 жасқа дейінгі шетінеген сəбилердің саны;
с

Ө ¹- осы жылы туылғандар ішінде 1 жасқа дейінгі шетінеген сəбилердің саны;

с


Т_о жəне Т₁- өткен жəне осы жылдарда тірі туылған балалардың саны.

Егер өткен жəне осы жылдарда тірі туылған балалардың ішінде 1 жасқа дейінгі шетінеген сəбилердің саны белгісіз бол- са, онда нəрестелік өлім-жітім коэффициентін есептеу үшін мына формуланы қолданады:

^Kc ^₁

^ 1000 _.

2

₃ T_O ₃ T₁

Соңғы 2005-2009 жылдар аралығында 1 жасқа дейінгі шеті- неген сəбилердің нақты саны мен оның коэффициенті біршамаға өскен. Мысалы, 2005 жылы 1 жасқа дейінгі шетінеген балалар

халықтың орташа жылдық санына _^S _
бөлеміз, бірақ мұның

жалпы өлім коэффициентінен өзгешілігі-1000 адамға шаққанда емес, 100000 адамның есебімен есептеледі.

3. 
   -кесте. Өлім кестесінің үлгісі
   

Жа- сы, х жас	x жасқа дейін өмір сүре- тін- дер саны	x жастан х+1 жасқа ауыса- тын- дар ішінде өлетін- дер	Алдағы бір жыл ішіндегі х жаста өлу ықтимал- дығы	x жастан х+1 жасқа дейін өмір сүру ықтимал- дығы			x жастағы өмір сүрушілер саны	Алдағы уақытта өмір сүретін адам-жас саны		Орташа өмір сүру ұзақ- тығы
х	Jx	dx	q dx x J x	px 	dx1	L J x J x1 x 2		w Tx Lx x мұнда w-жас шегі	ex 		Tx
					J x						J x

Халықтың ішінде өлім көрсеткіштерін зерттеу кезінде, олар- дың өлу себептерінің негізгі жіктелімін көрсетіп қана қоймай, сонымен бірге жас бойынша өлу көрсеткішін жеке көрсетеді. Демек, жастық құрамы бойынша өлу коэффициентін анықтайды