Республикасы
№14 Дәріс Тұрақты дамудың әлеуметтік аспектілері. Дәріс жоспары
жүктеу/скачать 1,42 Mb.
|
Мусина Р. Т., Кейкин Е. К., Сарсембаева А. Ш
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі әдебиеттер
- Қосымша әдебиеттер
№14 Дәріс Тұрақты дамудың әлеуметтік аспектілері. Дәріс жоспары:1. 2. 3. 4. Дәріс ұзақтығы: 1 сағат Қоршаған ортада қауіпсіз тіршілікті қамтамасыз ететін жағдайлар мен факторлар. Экологиялық шарттар - адам денсаулығы мен өмір ұзақтылығының жағдайын анықтайтын факторлардың біреуі болып табылады. Олар репродуктивті денсаулыққа және шешуіне әсер ете алады, және де әлеуметтік интеграция мен экономикалық дамудың болашағын анықтайды. Экологиялық өзгерістер: ластану мен қоршаған орта қасиеттерінің нашарлауы, климаттық тербелістер мен экстремалды ауа-рай құбылыстары – адам денсаулығына және дамуына әсерін тигізеді. Экологиялық жағдайлар маңызды дәрежеде жұқпалы аурулардың таралуына жағдай жасайды: жыл сайын әлемдегі барлық өлімге ұшыратын адамдардың 20-25% жұқпалы аурулардан тұрады. Жер пайдалануын өзгерту ауру жұқтыратын микроағзалардың көбеюіне әкеледі, мысалы, ирригациялық жұмыстар (жерді суландыратын) мен дамбылардың құрылысы, суда өмір сүретін қоздырғыштар аурулардың таралуына әкелуі мүмкін. Адам денсаулығының деңгейін анықтайтын жағдайлардың өзгеруі тікелей болашақтың дамуына және кедейшілікті жеңуіне әсер етеді. Ал олар өз кезегінде адамның тіршілік ету және әлеуметтік ортасымен байланысқан көптеген факторларға байланысты. Демографиялық өзгерістер және денсаулық. Экологиялық өзгерістер қала жағдайының жақсаруына әсерін тигізеді. Ертеден келе жатқан холера ауруын 19 ғасырда Еуропада су құбырлары мен канализациялар арқылы жойған. Ауыр жағдайларда өмір сүру, әсіресе қалаларда, инфекцияның таралуына әкеледі. Бір жағынан, ірі қалалар арасындағы сауда байланысы, екіншіден, оларға жақын орналасқан ауылдар мен кішігірім елді мекен, экономиканың интеграциялануы бойынша глобальды жүйеге күшейеді. Орталықтармен транспорттық байланыстар көптеген аурулардың таралуына, соның ішінде ВИЧ ауруына әкелді. Денсаулықты сақтау жүйесінің инфраструктурасы жоқ, жаңадан ашылған аумақтарға адамдардың миграциясы олардың санын көбейтеді. Осы аудандарда адам өлімі де көбейеді. Қоршаған ортаның ластануы және денсаулыққа қауіптілігі. Шығарылған газдардың уытты компоненттеріне көміртек оксиді, көмірсутектер, азот оксидтері, күкірт диоксиді және қорғасын қосылыстары жатады. Олардың мөлшері, едәуір дәрежеде, двигательдің жұмыс істеу режиміне және пайдаланылған отындардың түрлеріне байланысты. Бұл қосылыстар белгілі бір концентрацияларда уытты болғандықтан, олардың қауіп тудыратын жағдайларын жан-жақты анықтаудың маңызы зор. Адамның тыныс алу органдарының қызметі - ауадан оттегіні сіңіру және CO2-ін организмнен бөліп шығару. Оттегі суда нашар ериді, бірақ қан гемоглобинімен әрекеттеседі. Тыныс алу жолдары және өкпе арқылы, ұлпа бетінің ауамен барынша жанасуы қамтамасыз етіледі. Ауадағы ластағыш заттар тыныс алу жүйесіне әсер етіп, өкпе ұлпасын қабындырады. Бұл кезде өкпенің активті ауданы кішірейеді, тыныс алу жолдары тарылады. 65 Әлемде ауа ластануынан жыл сайын шамамен 2,7-3 млн. адам қаза болады, солардың 90% дамыған елдерде тұрады. Ең қауіпті ластаушы заттарға жатады: - күкіртің қос тотығы жатады (көп мөлшерде күкірті бар мұнай мен көмір жануының нәтижесінде пайда болатын газ); ауада асылып тұрған бөлшектер (тұрмыста пайдалынатын ашық отты қолдану, энергетика мен кәсіпорындардың жұмыс істеу нәтижесінде түзілетін заттар); - көміртек тотығы (аутокөліктерден шығатын газдардың құрамында болады); Өнеркәсіп дамыған елдерде ауаны ең басты ластайтын - автомобильдер отынының жану өнімдері (~ 70 %) болып табылады. Қазіргі кезде дүние жүзінде 200 млн. астам автомобильдер пайдаланып жүр. Олар шығаратын газдарда, шамамен 200-дей зат түрлері кездеседі. Солардың ішінде канцерогенді көмірсутектер және тетраэтилқорғасын да бар. Әрбір автомобиль 15 мың км-ден астам жол жүріп өткенде 4350 кг оттек тұтынып, 3250 кг көміртек диоксидін, 530 кг көміртек оксидін, 93 кг көмірсутектерді, 27 кг азот оксидтерін сыртқа шығарады. - атмосфералық ауадағы қорғасын (этилденген бензиннің және көмірдің жану нәтижесінде пайда болған). Атмосфералық ауаның ластануы тек қана адамның денсаулығына емес, басқа да жағымсыз әсерге әкеледі. Атмосфералық жауында химиялық заттардың еруі қышқылды жауын-шашын проблемасын тудырады. Қышқылды жаңбыр топыраққа, суға өсімдіктер мен жануарларға, ғимараттар мен құрылыстарға және де басқа нысандарға кері әсерін тигізеді. Органикалық тегі бар ластайтын заттарының әсері. Қоршаған орта ластануы автомобильдік және өнеркәсіптік шығындылардың, тыңайтқыштарды қолдану және пестицидтер нәтижесінде, сонымен қатар көп мөлшерлі қалдықтардың концентрациясы адамдарға зор әсерін тигізеді. Адамдар сапасыз ауылшаруашылық өнімдерін, малдан, құстан және балықтан жасалған өнімдерді тұтыну арқылы ластайтын заттардың ірі өндірушілері болып саналады. Мысалы, жаңа химиялық заттардың қолдануы жөнінде жөнге салуына жақын келуі АҚШ-пен салыстырғанда Еуропалық бірлестікте үлкен сақтық тенденцияда болады. Эндокриндік қиратушы бұл синтетикалық химиялық зат, организмге тиген жағдайда гормондардың нормалы өндіру процесіне енеді де, кейде әртүрлі бейнемен олардың санын өзгертеді. Мұның әсерінен ойдың қабілеттілігін төмендетеді, иммунитетті төмендетеді және репродукциялық функцияларға жағымсыз әсер етеді. Эндокриндік қиратушылары бар химиялық заттар ең жиі қолданылатын материалдардың құрамында қатысуы бар деп есептеледі. Фталаттар - бұл поливинилхлоридтің құрамында бар пластификаторлар, пластикалық пакеттердің даярлауы кезінде, күре тамырға салу инъекцияларға арналған жүйелерді, сонымен қатар сабында, шаштарға арналған лактарда және тырнақ және басқа да косметикалық өнімнің жасалуына қолданылады. ПХД (полихлорирленген дифенил) – қоқым-соқымдарды, бау-бақша және 66 тамақ қалдықтарының тіпті аз мөлшерін жаққанда, түтін бөлінеді және өткір иісті газдар пайда болады. Осындай жағдай ескі шиналарды немесе электркабельдерінің қаптағыштарынан металды қайта бөліп алу үшін жаққанда да байқалады. Қазір көп жерлерде қалдықтарды осылайша жағу арқылы мәселені ойдағыдай шешуге болады. Бұл кезде толық жану процесі іске асырылады және бөлініп шыққан аэрозоль бөлшектерді ұстап қалу қамтамасыз етіледі. Тұрмыс қалдықтарын жаққанда пайда болатын проблемалардың орны бір бөлек. Мұндай қалдықтардың үлкен бөлігі поливинилхлоридтен тұтатындықтан, жану кезінде ауаға хлорлы сутек бөлініп, қоршаған орта үшін қауіп-қатер тудырады. Диоксиндер - қалдықтарды өртеу кезінде және өнеркәсіптің нәтижесінде пайда болады. Мысалы, қағаз өндірісі кезінде болатын заттар. Еуропалық одақ бүгінгі ұсыныстар мен сәйкестіктерді химиялық заттардың мұқият тексерулерін көбірек зерттеу нәтижелері қажеттілікті көрсетеді. Нәтижелерінде заң шығаруы мен қабылдауы қажет. Осы мақсат бағытында БҰҰ келісім шарты туралы органикалық ластаушыларда елу ел бекітуінен кейін байланысты болды. Мына келісім-шартқа сәйкес, он екі улағыш заттар бақылауға аалынған. Биологиялық әртүрліліктің жоғалуы және денсаулық. Әлемде ең нәтижелі фармацевтикалық құралдардың көпшілігі өсімдік пен малдан шығатын организмдерден алынған. Олар тропикалық климатты елдерде орын алады. Бұл жерде ең бай биологиялық әртүрлілік келеді, сонымен қатар адамдардың көбеюші әсерге душар болатын "биологиялық әртүрлілік облысының ыстық нүктелерінде" орналасқан. Егер өнімдер парасаттық бейнемен күйзелсе, бұл аштық басына және аурулардың таратуына әкеледі. Экологтар белгілі жерді пайдалануды жаңадан ашты: әртүрлілік өсірілетіндердің ауылшаруашылықтағы зиянды жәндіктерге кедергі өнімдер мен олардың мәдениеттердің даласына маңызын үлкейтуге қабілетті. Үлкен үмітпен мәдениеттердің қолдануы өсу шегімен байланыстырады, жасалғандардың гендік инженериясы көмегі арқылы және топырақтың күй- жағдайы ауылшаруашылықтың зиянды жәндіктеріне әсерлері. Адамдардың ерікті таңдауымен зерттеулерге арналған уақыттардың қорын жасай алады, сондай мәдениеттердің таратуын және қамтамасыз ету мақсаттарында білім алатын жұмыс орны олардың дамуына әкеп соғады. Адаммен көрсетілетін қоршаған ортаға жүкті тиеулердің төмендеуі мүмкін күйзеліске ұшырау әсерін жұмсартады 1992 жылы Рио-де-Жанейрода өткен БҰҰ конференциясында Брундтланд комиссиясы баяндамасымен енгізілген және заңдастырылған тұрақты даму ғылыми термині публицистикалық әдибиеттерде талқыланды. 1989 жылы ақпараттық ортаға «Біздің жалпы келешек» атты кітабының аудармасы шықты, бұл шығарылым ағылшын термині «sustainable development» орыс тіліне «тұрақты даму» деп аударылған болатын. Дәл осы ағылшын термині «sustainable development» − казіргі уақыттың қажеттілігін қанағаттандырады, бірақ келешек ұрпақтың қабілеттілігінің қажеттіліктерін қанағаттандыруды қауіп-қатердің астына қоймайды деп толық анықтамаға сай келтірді. Егер тұрақты даму терминінің тарихына келетін болсақ, ол алғаш рет 1960 ж. Канадада ауланған балық көрінісіне арналған «sustained yield» термині болатын. 1970 жылдар ортасында «sustainable yield» термині оны ауыстырды. Бұл термин - қолайлы қорлардың үйлесімді қоры деп түсінді. 1981 жылы неміс физик – радиотехнигі, әрі Нобель сыйлығының лауреаты Л.Браун «sustainable development» терминін қалалардың, ауыл шаруашылығының, өнеркәсіптердің дамуына және басқа да адамдар қызмет ететін салаларда қолдана бастады. Бұл термин Брундтланд комиссиясының «Біздің жалпы келешек» баяндамасын жариялағаннан кейін кең тарады. Осы комиссияның мүшесі болып Л. Браун да тағайындалған болатын. Тұрақты даму – бұл тек қана жаңа концепция емес, сонымен қатар, 1960 және 1970-ші жылдар аралығында экономика модификациялары осындай проблемаларды талқылап және табиғатты сақтау мен қоғам дамуына арналған шарттарды да қамтамасыздандырды. 1970-ші жылдың ортасында тұрақты даму терминін Барбара Уорд қолданды. Ол өз зерттеуінде «Қоршаған ортаны сақтамай, даму болмайды» деп көрсетті. Брундтланд комиссиясының баяндамасына тұрақты даму терминіне саяси ой қосқан болатын. Ал Рио-де-Жанейрода өткен конференцияда оның халықаралық, экономикалық, әлеуметтік аспектілеріне ерекше назар аударылған болатын. Нәтижесінде ХХ-шы ғасыр соңында тұрақты даму сөздің жіктелу үлгісі маңызды болды. Жылдар өте келе тұрақты даму ұғымын экологтар да енгізді. Экологиялық тәсілге сәйкес тұрақты дамудың анықтамасы әмбебап. 1989 жылы сондай Высокие технологии - залог устойчивого развития: Труды Международной научной конференции. - 2011. - 30-33 c. анықтамалардың саны 30-ға жуық әрекетке жеткен, қазір олардың маңызы көбірек болғандықтан, олар барлық айқын жүйеге топталады. Тұрақты даму қоршаған ортаның және қоғамның генерациялар теңдігінен, адамгершілік ұстанымынан, түрлерден, топтардан құрылады. Тұрақты даму анықтамасын Брундтланд комиссиясы екі қарама-қарсы түсіндірулер арқылы анықтайды: бірінші жағынан «әдеттегі өсу шегінің» баяулатылған екпіні, екінші жағынан, «қоршаған ортаның сыйымдылық шектерде шикізат шығынының өсуі». Кейбіреулер тұрақты дамудың қарапайым терминін қолданады. Тұрақты даму саяси ұран емес, ол шынында әрбір адамның түсінетін әрекетті жақсарту орны. Сайып келгенде, әрбір адам әдептанумен өзіне меншікті сәйкестікте тұрақты дамуды түсінеді. Тұрақты даму үш құрастырушыларға бөлінеді : − әлеуметтік тұрақты даму; − экономикалық тұрақты даму; − экологиялық тұрақты даму. Әлеуметтік тұрақты даму − бұл даму қорларды пайдаланудағы адамдардың тең құқығын қамтамасыз ету мақсатында және тиісті әлеуметтік әділеттіліктерге бағытталған. Әлеуметтік капиталдың ең маңызды түрлері болып, әлеуметтік амандық, мәдени даму, тәртіп және т.б. саналады. Экономикалық тұрақты даму − адаммен жасалған сүйемелдеу капиталы, адамдық капитал (соның ішінде ақпараттық және мәдениеттік) және табиғи капитал. Мыналардың жанында қоршаған орта күзетіне шығындардың экстернализациясынан кету қажет. Экологиялық тұрақты даму − адамдардың амандығы шикізат қайнарларын сақтау және қоршаған ортаны ластанудан қорғауды қамтамасыз ету. Сайып келгенде, тұрақты дамудың анықтамасында тұрақтылық жобаланбайды, даму ұзақ түрде және әрқашан болады. Сондықтан, тұрақты дамудың басты мақсаты - берік ғылыми база жасау. Тұрақты даму − қазіргі уақыттың қажеттілігін қанағаттандыратын, бірақ келешек ұрпақтың қабілеттілігінің меншікті қажеттіліктерін қанағаттандыруды қауіп-қатердің астына қоймайтын даму. Болашақта тұрақты дамуды 4 белгіге ерекшелеуге болады. Тап осы белгілер табиғи қорлардың топтастыруларынан және олардың ұдайы өндіріс динамикасынан құрылады: Қайта жаңаратын (жер, орман) табиғи қорлардың санының біраз уақытта азаймауы. Қайта жаңара алмайтын (күн, жел) табиғи қорлардың азаюын мүмкіндігінше баяулату. Мүмкіндігінше қалдықтарды азайтатын қор жинақтаушы технологияларды және аз қалдық шығаратын өндірістерді енгізу. Қоршаған ортаның ластануы (жалпы және бөлек түрде), оның деңгейінен, шамадан тыс аспауы керек . Заңға сүйенген тұрақты дамудың негізін жасау, табиғатты қолдану экономикалық механизмдер арқылы жөнге салу және қоршаған ортаны қорғау. Бұл төрт белгіні тұрақты даму концепциясын өңдеу кезінде тиісті есепке алынуы керек. Тұрақты даму концепциясы − бұл дамуда қоршаған орта факторлары, әсіресе экономика ескеріледі. Тұрақты даму концепциялары өркениет тарихында өте маңызды лайықты талаптар туралы дамудың негізі болатын принциптерді келтіреді: − табиғат және қоғаммен аралық теңдік; − қоғам ішіндегі теңдік кезеңдегі даму (бөлек елдер мен олардың аймақтары, өркениеттер мен ірі дүние жүзілік агломерациясы); − адамзаттық қазіргі заманғы және келешек жағдайының аралық теңдігі. Келешек ұрпаққа арналған табиғи қорлардың тіршілігін сақтауы. − егер адамзат ақылға табиғат пен өз меншік өмірін бағындырса, онда бақытын табады. Тұрақты даму бағдарламасы 5 негізгі қайшылықтан тұрады. Оларды шешу үшін әр түрлі даму тәсілдерін қолданады. Бұл қайшылықтар өзін жою жолымен рұқсат ете алмайды, рұқсат синтезін талап етеді: − нақты өмір аралығындағы және табиғат пен үйлесімді өмір сүру; қайшылығы, адамдардың тиісті орнында болуы және табиғатпен үйлесімді өмірде болуы; − нақты даму және қоршаған орта қайшылығы; − қазіргі заманғы және келешек ұрпақ аралығындағы ынта қайшылығы; − бай және кедей елдердің адамдары аралығындағы қайшылық; − экономика ішіндегі қайшылықтар: өндіріс үлгілерінің орындаулары және оны тұтынуға жағдай жасаушылар, тұрақты дамуды шығаруды және азайтуды болжайды. Тұрақты дамудың негізгі маңызды мақсаты – қажетті мөлшерде организмдердің табиғи бірлестіктері қайта қалпына келуі. Жалпы алғанда, адамзат тарихында қиындықтар әртүрлі дәрежелі проблемаларда жетіспеушілік еш уақытта болмады. Тарихта алғаш рет барлық даму жолдары адамзат таңдаудың алдында болды. Әдетте, пайда болатын жағдайда адамдар өздері табиғи ортасын таңдайды. Глобальды тұрақты даму проблемаларының сапалы ерекшелігі, адамдардың тіршілігінде өте маңызды роль атқарады. Ереже сияқты анықтамада тұрақты дамудың глобальды проблемалары бірінші жоспарға қойылған. Тұрақты дамудың глобальды проблемалары биосфераның күй-жағдайымен тұйықталады, экологиялық проблеманы айналып келіп, барлық олардың жиынтығы орталық орынға ие болады. Глобальды экологиялық проблемаларды талқылаудың, яғни сараптаудың негізі болып қоршаған ортаның биотикалық реттеу теориясы ең басты рольді атқарады. Биотикалық реттеу теориясында келесі принциптерді белгілеп қою керек. Биота - тірі организмдердің жердегі өмір жүйесі. Кейін ол өзі жеке пайда болған соң өзінің тұрақтылығын үлкейту үшін, өзінің қоршаған ортасына әсер етеді. Қоршаған орта көптеген реттеу механизмдерінде анық емес. Қажетті хабарлардың жоқ болуы әсерінен шынжырлар қатары салыстырмалы, мұнда ең алдымен, сандық мінездемелердің білімдері жеткіліксіз болғандықтан, жиі болатын сапалы хабар артықшылығын алып жүреді. Тұрақты ұзақ уақыттық дамудың күрделі ұғымын талдай отырып, олардың бір қатар аспектілерін, құрастырушы элементтерін айтуға болады. Саяси - заңға сүйенген аспекті: а) қазіргі заманда демократияның дамуы, халықтық үкімет, конституциялық үкіметтер, заңға сүйенген мемлекеттер, нағыз азаматтық қоғамның дамуы; ә) ақылды заң шығару және салық салудың жүйесі; б) әлеуметтік, әділеттілік, бостандықпен қамтамасыз ету және барлық адамдардың заң алдындағы теңдіктері; в) бостандық қамтамасыз ету және барлық адамдардың заң алдында теңдіктері; г) патриотизмді және интернационализмді бірлік, халықтар достығы, азамат және қоғамның өзара жауаптылығы; ғ) үкімет және қоғамдық құрылымдардың үйлесімділігін және қоғамда ноосфераның дамуын қамтамасыз етеді. Экономикалық аспекті: а) халықтық, шаруашылық, мемлекеттік, қоғамдық және жеке меншік ақылды үйлестіру, тауарлық базарлы мәдениетті экономика; ә) демонополизация және өндірушілердің, сатушылардың азат бәсекелестігі; б)ауылшаруашылық және өнеркәсіптік өндірістік өнім, планета барлық тұрғындардың негізгі тіршілік қажеттіліктерін қанағаттандыруына арналған мәдениетті игіліктер. Экологиялық аспекті: а) қоғамның және табиғаттың коэволюциясын қамтамасыз ету, адамның және биосфераның салыстырмалы үйлесімі арқылы аралық қалпына келуге, құрылуға трансформацияның барлық көздеуі негізгі тіршіліктің қажеттіліктерін қанағаттандыруы; ә) табиғи қорларды теориялық өңдеу және нәтижелі қолданып, олардың әдістерінің практикалық орындалуы; б) ноосфералық дамудың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету; в) аз қалдықты және қалдықсыз өндірістің биотехнологиясын тұйық циклмен кеңінен дамыту; г) энергетиктер негізін салған органикалық отынды өртеуде, баламалық энергетикте энергия қайнарлары қолданылады; ғ) өнегелі кодекстің - экология талаптарының өңдеу міндетін сақтауы. Әлеуметтік аспекті: а) аштықты және кедейшілікті, жұмыссыздықты түп тамырымен құрту, яғни азайту; ә) мосқал адамдарға, ауруларға және жарымжандарға қамқорлық; б) мектепке дейінгі балаларды және жасөспірімдерді тәрбиелеу; в) ең жақсы оқу мекемелерінің, кәсіпшілік орталардың кең және арзан дамуы. Халықаралық аспекті: а) дүниежүзілік соғыстарды және аймақтық дауларды қақпайлау, саяси құралдармен бейбітшіл шешім қабылдау; ә) барлық серіктестік елдерді өнеркәсіптермен қамтамасыз ету, ауыл шаруашылыққа, халыққа , мәдениетке және ғылымға екі жақты немесе көп жақты әсер ету; б) экономиканың даму аспектілерінде әлсіз дамыған елдерге әр түрлі жан-жақты көмек көрсетуі; в) БҰҰ–ның қорғаушылық қызметі, оның белсенді қызмет көрсетуі. . Хабарлы аспекті: а) ғылымның жоғары дәрежеде дамуы, техникалардың іске асырылуы; ә) табиғи және қоғамдық ғылымдардың теорияларының қарым- қатынасының жеңуі; б) бұқаралық хабар құралдарының кең таралуы; в) стратегиялық тұрақты дамуды жете бағаламаудың фактілерінің сыншысында идеологиялық жұмысқа электрондық, бұқаралық, хабар құралдардың кең таралуы; г) ақпараттық қорларды басты орында ұсыну; ғ) болмыстық сананың дамуының адамдарға ғылыми болжау қабілеттіліктері. Тұрақты дамуға хабарланған негізгі келесі аспектілер болады. Толассыз сандық өсу шегі, экономика облысында негізгі аспектімен тиісті болмайды. Тұрақтылыққа жету жүйелерінің мақсаттары – қоғам мен мемлекеттің уақытының ұзақтығына сәйкес болады. Даму үшін, сандық өсу шегінен аса қажетті. Тұрақты дамудың негізгі приоритеттеріне ең алдымен адамдардың, халықтың өмірі сапалық жағынан жоғары болуы тиіс. Өмір сапасы ол адамның, жанұяларын тұрмыс жағынан жақсартады немесе жақсартуға үлес қосады. Сонымен қатар, төменде затсыз игіліктердің өте кең спектрі көрсетілген: жеке қауіпсіздік, кепілдік, мүмкіншілік, сапалы білімдер, сапалы дәрігерлік қызмет ету, мәдениеттің дамуы және эстетикалық сапалары биік көтерілгендей көрініс табады. Білім, медицина, мәдениет, ғылымды қосқанда, дамуда және әлеуметтік жүйенің толық жетілдіруінде тиісті приоритет гуманитарлық аспектімен қайталануы шарт. Одан қоғамның физикалық, өнегелі және рухани денсаулығын анықтайды, ақыр соңында өмір сапасын қалыптастырады. Тіршілікті тәртіпті дамытуға әрбір адам немесе әлеуметтік топ тиісті құқықпен қамсыздандырылған болуы қажет. Одан кейін, қоғамның тұрақты дамуының психологиялық жағынан алғанда толық жабдықталуы қажет. Адамдардың мақсаттары көптеген экономикалық, заң шығаратын, әкімшілік өлшемдерден тұрады. Адам идеологиясыз өз идеологиясымен өмір сүре алмайды және ол қоғамды құрайды немесе біріктіреді. Экологиялық қоғам дамуы үшін жаңа әлеуметтік, экономикалық идеология құру және тұрақты бекіту қажет. Қазіргі әлемде бәсеке өте көп, ал келісумен ынтымақтастық өте аз. Өнегелі принциптерге қандай болмасын бірлесіп әрекет қылған мемлекет ермейді, оларды негізінде саясатшылар түсінігі бойынша шектелмеген ұлттық мүддеге жатқызады. Барлық мемлекеттердің өзіне меншікті назарлары жалпы зиянға түседі және оны нақты өзінің бар күшімен қорғайды. Ердің құны болса да тұрақты дамудың ұлттық стратегияларының жалпы мақсаттары барлық қозғалыс бағдарламасына ұқсас емес. Дүниежүзілік реттің құрылуы барлық келісілген тұрақты дамуға жатпайды, ал Ұлттық стратегиялық өлшемдерімен әлеуметтік дағдарыстың дамуы сәтті болса экологиялық апатты бәсеңдетеді. Келешекте тұрақты даму бағдарламасының үлгісін іске асыру керек. Бұл приоритет өлшемін қамтамасыз етумен, экономика субъекттісімен тұрақты дамудың өлшеміне пайдалы. Саясатшылар белгілі мақсатқа бағытталған және ойластырылған инвестициялық тұрақты дамуды талап етеді. Негізгі әдебиеттер :Оспанова Г., Бозшатаева. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000. 2.Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.-292 бет. 3.С.Ж. Колумбаева, Р.М. Бильдебаева. Общая экология: Учебное пособие. Под. ред. А.Б. Бигалиева.-Алматы: Қазақ университеті; 2005.-126 с. Экология и устойчивое развитие /журнал/ Астана, 2004, № 1-12. Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология. Человек-Экономика-Биота-Среда: Учебник для вузов.-2-е изд., перераб. И доп.-М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001. – 566 с. А.М. Никаноров, Т.А. Хоружая. Экология.-М.: 2001.-304 с. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы,«Ғылым», 1997, қаз.ауд. Көшкімбаев Қ.С. Байтулин И.О. Экология Казахстана. Алматы, 2003. Қосымша әдебиеттер:Бондаренко Л.Г., Крячина О.В. Книга для чтения по экологии. Петропавловск, 2003. Б.М. Маркин, Л.Г. Наумова. Популярный экологический словарь. Под. ред. А.М. Гилярова.-м.: Устойчивый мир, 1999. 304 с. Коробкин В.И., Передельский А.В. Экология. Конспект лекций (зачет и экзамен) Ростов-на-Дону, 2004. Казахско-русский, русско-казахский терминологический словарь. Экология Алматы, 2000 г. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Экология және табиғат қорғау Алматы, 2002 ж. Мамедов Н.М., Суравечина И.Т. Экология: Уч. пособие для 9-11 классов.- М.: «Школа-Гресс», 1996-464 с. Экологиялық энциклопедия А.Ж. Ақбасов, Е.Ү. Жамалбеков, Т. Қалыбеков және т.б. Алматы 2007 ж.-303 бет. жүктеу/скачать 1,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|