Рылысы. Комплексті симбиотикалық организмдер. Олар екі компоненттен — балдырдан және саңырауқҰЛАҚтан тұрады. Балдырлар организмнің

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Орындаған:Михтибек Орынгул
Қабылдаған:Кулбекова Айман
Абдижаппаровна
ҚЫНАЛАР

ҚҰРЫЛЫСЫ. КОМПЛЕКСТІ
СИМБИОТИКАЛЫҚ ОРГАНИЗМДЕР.
ОЛАР ЕКІ КОМПОНЕНТТЕН —
БАЛДЫРДАН ЖӘНЕ
САҢЫРАУҚҰЛАҚТАН ТҰРАДЫ.
БАЛДЫРЛАР ОРГАНИЗМНІҢ
ӨМІРІНЕ ҚАЖЕТТІ
УГЛЕВОДТАРДЫ СИНТЕЗДЕЙДІ,
ОЛАР ТАЛЛОМДА ЛИХЕНИН
ТҮРІНДЕ ЖИНАҚТАЛАДЫ. АЛ
САҢЫРАУҚҰЛАҚТЫҢ ГИФАЛАРЫ
ОРГАНИЗМГЕ ҚАЖЕТТІ СУДЫ ӨЗ
БОЙЫНА СІҢІРЕДІ ЖӘНЕ
ТҰРАҚТАНДЫРАДЫ.
 

ҚЫНАЛАРДЫҢ ТАЛЛОМЫ
САҢЫРАУҚҰЛАҚТЫҢ МАТАСҚАН
ГИФАЛАРЫНАН ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
АРАСЫНДА ОРНАЛАСҚАН ЖАСЫЛ
НЕМЕСЕ КӨК-ЖАСЫЛ
БАЛДЫРЛАРДАН ТҰРАДЫ.
ТАЛЛОМНЫҢ ЕКІ ТҮРІ БОЛАДЫ:
ГОМОМЕРЛІ ЖӘНЕ ГЕТЕРОМЕРЛІ.
ГОМОМЕРЛІ ТАЛЛОМ ЕРТЕРЕКТЕ
ПАЙДА БОЛҒАН ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫСЫ
ҚАРАПАЙЫМ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
МҰҢДАЙ ТАЛЛОМДА
БАЛДЫРЛАРДЫҢ КЛЕТКАЛАРЫ
БЕЛГІЛІ БІР ЖҮЙЕДЕ
ОРНАЛАСПАЙДЫ НЕМЕСЕ ОЛАР
ТАЛЛОМНЫҢ БАРЛЫҚ ЖЕРІНДЕ
БІРКЕЛКІ ТАРАЛҒАН БОЛАДЫ 
ҚЫНАЛАР
A-В-ЖАПЫРАҚТЫ ҚЫНА
ПАРМЕЛИЯ (А-ТАЛЛОМНЫҢ
ЖАЛПЫ КӨРІНІСІ
АПАТЕЦИЯСЫМЕН; Б-ГЕТЕРОМЕРЛІ
ТАЛЛОМНЫҢ КӨЛДЕНЕҢ
КЕСІНДІСІ; В-СОРЕДИЙДІҢ
ТҮЗІЛУІНІҢ АЛГАШҚЫ ФАЗАСЫ); Г-
ЖАПЫРАҚТЫ ҚЫНА ЛЕПТОГИЯ
(ГОМОМЕРЛІ ТАЛЛОМНЫҢ
КӨЛДЕНЕҢ КЕСІНДІСІ); Д-
АҒАШТЫҢ ДІҢІНДЕГІ ҚАСПАҚТЫ
ЖАЗБА ҚЫНА; Е-БҮТАЛЫ БҮҒЫ
ҚЫНАСЫ ЯГИЛЬ; Ж-БҰТАЛЫ
САҚАЛДЫ ҚЫНА: 1-ЖОҒАРҒЫ
КЫРТЫСТЫ ҚАБАТ; 2-
ГОНИДИАЛЬДЫ ҚАБАТ; 3-
ГИФАЛАРДАН ТҮРАТЫН ӨЗЕК 
ҚАБАТЫ; 4-ТӨМЕНГІ КЫР ТЫСТЫ
КАБАТ. 

 Қыналар ұзақ уақыттар бойы сусыз өмір
сүре алады. Бірақ осы кездерде
олардың тіршілігі (мысалы, фотосинтез
процесі) тоқтайды.
Қыналардың бояуы олардың ерекше
пигменттеріне, бездерінен шығатын
тұздарға, әртүрлі қышқылдардың құра-
мына және концентрациясына
байланысты болады. Жалпы
қыналардағы қышқылдардың саны 230-
ға жетеді. 

ҚЫНАЛАРДЫҢ КӨБЕЮ
Қыналар тек вегетативтік жолмен көбейеді. Көбіне олар талломдарының сынып түскен
бөліктері арқылы, кейде соредий, изидий және лабул деп аталынатын арнайы бөліктері
арқылы көбейеді.
Соредилер сыртын саңырауқұлақтардың гифалары ора ған, екі немесе бірнеше
бірклеткалы балдырлардың клеткаларынан тұратын ұсақ микроскопиялық түйіршіктер .
Изидилер формасы дөңестеу болып келген таяқша тәрізді талломның үстіңгі бетінде
болатын өскіндер. Оларда да қыналардың компоненттерінің екеуі де болады. Соредилер
мен изидилер желмен, су жэне жануарлар арқылы тарайды. Қолайлы жерге түсісімен,
олар жаңа талломның бастамасын береді.
Лабулдар талломның үстіңгі бетіне тігінен орналасқан немесе оның шеттерінде болатын
қабыршақтар. Олар изидилерге ұқсас болып келеді.
Жыныссыз және жыныстық көбеюлері қыналардың компоненттерінің тек біреуінде —
саңырауқұлақтарда ғана болады. Қыналардың талломы тек мына жағдайда ғана пайда
болады. Егер саңырауқұлақтың спорадан өскен ги фалары қыналардың осы түріне сәйкес
келетін балдырды кездестірсе. Ал егер керекті балдырларды кездестірмесе, гифалар
өледі.

Микобионттың систематикалық жағдайына қарай қыналарды төрт
класқа бөледі: 
фиколихенес класы (Phycolichenes)
қалталы қыналар класы
(Ascolichenes)
базидиальды қыналар класы (Basidiolichenes)
дейтеролихенес класы (Deuterolichenes). 
Осылардың ішінде ең кең тарағаны қалталы қыналар класы.
КЛАССИФИКАЦИЯСЫ 

Қыналардың халық
шаруашылығында
маңызы зор. Ең
алдымен олар солтүстік
бұғы- ларының
қорегі.Олардың
медицинада және
парфюмерияда
қолданады. Кейбір
түрлері глюкозаны және
химиялық индикатор —
лакмусты дайындауға
пайдаланылады.
Тастардың бетінде өсетін қыналар сол жерде
қына қышқылын бөліп, тастарды үгітіп,
топыраққа айналдырады.Сол жерде өсімдіктер
өседі.
Бұғы мүгі қынасы бұғылардың негізгі азығы.
Қант, спирт, лакмус алынады.
Ағаш діңінде өсетін жер қынаны
қайнатып,дизентерия ауруын емдейді.
Құрамында 44 -крахмал, 4 -қант, С, В, В1, РР1-
дәрумендері,аланин, лизин, валин
аминқышқылдары кездеседі.
Ауа тазалығының индикаторы. Оттегіне бай,
таза ауада,жарық жерде тіршілік етеді.
“Исландия мүгі” құрамында углевод өте көп
болғандықтан манна қынасы деген атпен
тамаққа қосылады.
Египетте нанға жақсы дәм беру үшін
РОЧЧЕЛЛА қынасын “емен мүгін”
парфюмерияға,косметикада қолданылады.
ҚЫНАЛАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!