С. Б. Балшыкеев
жүктеу/скачать 1,13 Mb. Pdf көрінісі
|
| сопылықтың
әсері зор болды, ол халық бҧқарасы арасынан қолдау тапқан: сопылар мансапты, байлықты, билеушілердің озбырлығын айыптады; әркімді Қҧдайды тануға және оған жақындасуға мҥмкіндік тудыруға ҥйретті; олар ӛздері тақуалық және жоғары адамгершілікке толы ӛмір сҥру салтын ҧстанды. Жоғарыда аталып кеткендей, сопылық бірыңғай болған жоқ – онда радикалдар да, бірыңғай және ерекше «рухани революционерлер» де болды. Алайда, барлық сопыларға билік басындағылардан тәуелсіз болу, Қҧдайды дәстҥрлі емес, сонымен қатар, арнайы тәсілдермен тану сияқты қасиеттер тән болды. VIII ғасырда исмаилиттер қозғалысы Бағдат халифатына қарсы туындайды. Бҧл қозғалыстың себебі алтыншы имам Джафар Садықтың ӛзінің ӛлімінен кейін имаматты тҧңғыш ҧлы Ысмайылға аманат етуден бас тартумен ҧласты. Ысмайылдың жақтастары оның ӛліміне сенбей, соңында «жасырын» жетінші имам деп жариялап, қажет болған жағдайда оның адамдарға кӛрінетінін айтты. Алайда, кейбір исмаилиттер жасырын жетінші имам ретінде Ысмайылдың ӛзін емес, оның ҧлы Мҧхаммедті санайды. Исмаилизмнің сипаттамалық ерекшелігі - эзотериялық болып табылады. Қатаң тәртіппен байланысты қауымдастықтың мҥшелері ҧсынуды жеті (басқа деректерге қарағанда тоғыз) дәрежеге бӛлді. Бірінші дәрежеде қатардағы аз қамтылған мҧсылмандар болды, келесіде – ол азая бастады, жоғары дәреженің тек аз бӛлігі ғана ҥлестірілген. Осыған сәйкес, ислам плебейлері оның сыртқы діни жақтарын ҧстанды, ал оның ақсҥйектері ҧсынылмағандардың мәнін иеленді. Мҧндай ақсҥйектікке Қҧранның аллегориялық тҥсініктемесі, жалпы әдет-ғҧрыппен бекітілген жоққа шығарулар мен пантеизм тән. 104 IX ғасырда исмаилизмнің жаңа қанаты, жаңа бағыты пайда болды, оның ізбасарлары ӛздерін Хамдан Кармат уағызшының есімімен байланысты карматтар деп атаған. Карматтар ортодоксальді суннизм мен оның салттарына бірден қарсы шықты. Х ғасырда олар жеке мемлекеттерін қҧрды (Шығыс Арабия), онда карматтардың жақсы тҧрмысы кӛршілес мҧсылман мемлекеттерін тонау және тҧтқынға алынған қҧлдарды аяусыз қанаумен қамтамасыз етілді. Карматтар мемлекеті 150 жыл ӛмір сҥрді және 1029 жылы ӛмір сҥруін тоқтатты. XI ғасырда исмаилизмде Оңтҥстік Ливан аумағында друздар қозғалысы пайда болды. Бҧл кезде тау халықтары тҥрік басқыншыларымен, сонымен қатар, ӛздерінің феодалдарымен соғысты. Сондықтан да, Даразидің жасырын имамның тәртіп орнату мақсатында келуі жӛнінде уағыздары зор қолдау тапты. Ортағасырлық мҧсылман мемлекеттерінде қауіпті кҥш ретінде ассасиндер танылды. Ассасиндердің ҧйымдастырушылық қҧрылымы қатардағы мҥшелерінің «жасырын имам ӛкілдеріне жақындасуға» рҧқсат болмай қоймай, сонымен қатар, олар имамдардың есімдерін де білмейтіндей ҧйымдастырылды. Шалғайдағы тау қамалдарындағы шейхтер Таяу және Орта Шығыстың әр тҥрлі мемлекеттеріндегі билеушілерін ӛлім жазасына кескен, бҧл әрекеттерді табынушы фанаттар - кісі ӛлтірушілер бҧлжытпай орындаған. Ассасиндер Батыс Еуропа мен Рим Папасының ӛзіне ҥрей тудырған. Жоғарыдағы ассасиндер суннизм мен шиизмнің қағидаларына бағынбаған, олар жағдайға байланысты әрекет жасап отырған. XIII ғасырда ассасиндерді ҧйымдастырылған қозғалыс ретінде Иранда моңғолдар және Сирияда мысырлықтар жойды. X ғасырда ӛздерін жақсы жасырған философиялық бауырластықты білдіретін жүктеу/скачать 1,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|