С. Б. Оразова Г. Ж. Уəлиханова «биотехнология негіздері: Өсімдіктер биотехнологиясы»
жүктеу/скачать 2,87 Mb. Pdf көрінісі
|
|
7 т а р а у. Гендік инженерия ДНҚ-ң рекомбинантты технологиясының пайда болғанына дейін, адамзатқа ақуыз, ферменттік препараттарды алудың мөл- шері аз ғана болып, өндірісі көп қаражатты қажет ететін. Гендік- инженериялық əдісі жəне рекомбинантты ДНҚ технологиясы арқасында гендерді өзгерту немесе тіптен ағзаға жаңа ген енгізу мүмкіндігі туды. Бұл жұмыстардың негізгі мақсаты – реком- бинантты (генетикалық модификацияланған) ағзаларды құру, себебі олар жаңа қасиеттеріне ие болады (13-сурет). Нəтижесінде алынған ағзалардың құндылығы мен өнімділігі сонша, дəрі-дəрмек өндірісінде де пайдаланылып келеді. Қазіргі кезде əртүрлі адам 112 Тұрашева С.К., Оразова С.Б., Уəлиханова Г.Ж. ақуыздарының 400 гені клондалған. Олардың көпшілігі дəрілік препарат бола алады. плазмидалар ДНҚ бөліктері Рекомбинантты ДНҚ молекулаларды құрастыру Əр нысана жасушасына трансформацияны іске асыру Арнайы селективті ортада трансформацияланған жасушаларды өсіріп көбейту Əр колонияда тек қана бір рекомбинантты ДНҚ молекуласының копиялары (көшірмесі) бар 13-сурет. Рекомбинанттық ДНҚ алу технологиясы (Genomes. Garland Science, 2007) Гендік инженерияны өсімдіктердің жаңа түрлерін алу үшін қолданады. Өсiмдiктердiң жаңа түрлерiн жасауды үш кезеңге бөледi. Бiрiншiсі – вирустарға, паразиттерге немесе гербицидтерге Өсімдіктер биотехнологиясы бойынша теориялық мəліметтер 113 қандай да бiр жаңа тұрақтылық қасиетi бар өсiмдiктердi жасау. Бiрiншi кезең өсiмдiктiң түрлерiн жасауда салыстырмалы шапшаң жетiстiк енгiзiлген тұрақтылық қасиетi бiр генмен айқындала- тынымен түсiндiрiлдi, ал гендер көзi өсiмдiктердiң вирустары немесе топырақ бактериялары болды (жəндiктерге, гербицидтерге тұрақтылықты кодтайтын гендер). Бiрiншi кезекте – майлы дақыл- дарда өзгертiлген май құрамы, сондай-ақ құрамында дəрумендерi көп жемiс пен көкөнiс, құнарлығы жоғарылатылған бидай дақыл- дары жəне т.б. Екінші кезең – жаңа агрономдық функциялық қа- сиеттерi бар өсiмдiктердi жасау. Бүгiнде əлемнiң жетекшi зертха- наларында үшiншi кезеңнiң өсiмдiктерi жасалуда жəне таяудағы он жылда олардың нарыққа шығуын күтуге болады. Кейбiр бағыттар туралы сөз қозғасақ: өсiмдiктер – вакциналар, пластиктiң əртүрлi түрлерi, бояғыштар (мысалы, индиго), техникалық майлар жəне қозғауыштарға арналған қондырғылар өндірісіне қатысатын өсiмдiктер – фабрикалар. Өсімдіктер қоршаған ортаның көптеген қолайсыз факторларының əсеріне тап болады. Олар жоғары жəне төмен температура, ылғалдың жетіспеушілігі (құрғақшылық), то- пырақтың тұздануы (сор топырақ), ауаның газдануы, минералды заттардың жетіспеушілігі немесе, керісінше, шектен тыс көбеюі, т.с.с. Бұл факторлар өте көп болғандықтан олардан қорғану жолдары да əртүрлі – физиологиялық қасиеттерден құрылымдық өзгерістерге дейін. Өсімдіктің қандай болмасын стресс факторына төзімділігі көптеген гендерге байланысты. Сондықтан, өсімдіктің бір түрінен екінші түріне барлық төзімділік белгілерін бір əдіске ғана сүйеніп толығымен тасымалдап енгізу, əрине, мүмкін емес. Кейбір жағдайда гендік инженерия арқылы өсімдіктердің төзімділігін арттыруға болады. Мысалы, абиотикалық факторларға өсімдіктің метаболиттік реакциясын бақылайтын жеке гендермен əрекеттер жүргізуге жағдай бар. Қоршаған ортаның жағдайларына жауап реакцияларының физиологиялық, биохимиялық, генетика- лық негіздерін одан əрі зерттеу гендік инженерия əдістерін қолданып, төзімді өсімдіктерді шығаруға мүмкіндік береді. Гене- тикалық өзгерiлген немесе генетикалық модификацияланған өнiмдер – бұл ДНҚ-ға ерекше табиғаттан берiлмеген ген енгiзiлген өсiмдiктерден алынған өнiмдер, оның арқасында олардың бойында əртүрлi жаңа қасиеттер пайда болады. 114 Тұрашева С.К., Оразова С.Б., Уəлиханова Г.Ж. Гендік инженерия əдісі көмегімен бактериялардың геномына жаңа гендерді плазмида арқылы яғни сақина тəрізді біртізбекті ДНҚ арқылы енгізуге болады (13-сурет). Будандық плазмида- ларды, яғни құрамында бізге қажетті генмен болатын плазмида- ларды, E.coli дақылына қосады. Бактерияларда плазмида сіңіп, ген ретінде қызмет етеді, сонымен қатар плазмида бактериялық жасушаларда көбейіп, жаңа ақуыз синтезін қамтамасыз етеді. Одан кейін рекомбинанттық ДНҚ өсімдіктердің тірі жасушаға енгізіледі. Жаңа геннің экспрессиясы өтеді де, жасуша бөтен ген белгілейтін ақуызды синтездей бастайды. Вектор ретінде агробактерия плаз- мидалар, хлоропластық жəне митохондриялық ДНҚ, жылжымалы генетикалық элементтер, вирустар қолданылады. ДНҚ өсімдік жасушасына электропорация мен биобаллис- жүктеу/скачать 2,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|