С. Г. Тажбаева Редакция алқасы



Pdf көрінісі
бет29/58
Дата31.03.2017
өлшемі16,6 Mb.
#10941
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   58

٠
  tasks 
—٠
  c©ntent 
—٠
  means 
٠
  form 
٠
  methods and  insti-ucti©nal  techniques, exercises) and  in 
which stakeh©lders  play their r©le  (students <-»  teachers  <->  cu:at©rs 
٠٠
  dean's ©ffice  ^'©rkers  «   educational  work comitee,
Keyw©rds:  culture  ©f education,  educational  activity,  educational,  recreational,  pr©cess  optimization,  socialization  and 
individualization
УДК 086. E 41
ATA С Ө З І-Б А Т А  СӨЗ 
M.C. Елубаева -  п.г.к.,  доцент м.а.,  Таразмемлекеттік педагогикалык, институты
Ак бата, ак тілек, ак ؛؛пет, өсиет, алғыс -  халкымыздың атадан балага жалгасып келе жаткан өшпес асыл  мүрала- 
рыныңбірі.
Бата  берудің рухани, танымдык  маңызы  зор.  Бата сөздері  -  жас  жеткіншектің дүниеге  көзкарасының дамуына, 
адалдык, эділеттілік, патриоттык, танымдык касиеттеріне ыкпал етер кұнды мұра.
Халкымыздың  бағзыдан  бастау  алар  салт-дәстүрімен  біте-кайнасып,  бірге  келе  жатқан  бата-тілектер  хакында 
ұлан даланын ұлылары А.Райттың:  «Бата-біреуге алгыс білдіргенде айтылатын сөз.  Батаны аксакал адамдар айтады. 
Батагөй шалдар басы бар табакты тар^та келгенде де, асты жеп болганда да бата қылады» -  деген. Сонымен катар, 
халкымыздың азаттығы  мен  тзуелсіздігі  жолында жанын  пида  еткен  ардагер азаматтардың бірі  Х.Досмұхамедұлы: 
«©3  ісінін әбден төселген,  ысылған,  тежірибелі,  ақын,  баксы,  зергер  жзне  тагы  баскалар  өздерінің  касиетті  өнерін 
ізбасар шэкірттеріне аманат етіп тапсырғанда ак батасын беред؛» -д еп  айтқан [
١
,  15 б.].
Бата соз -  халкымыздың жақсылық  пен  жамандық,  адамдык пен  арамдык,  обал-сауап турасындағы  мораль- 
дык-этикалык түстерінің айғагы  іспетті.  Бата сөз көбінесе ерге, жауынгерлерге, астан  кейін  кы^,  келінге беріле- 
ді  [2,119 6.].
Сайып келгенде, бата -  мұрат-максатыңа абыроймен жетуіңе септігін тигізетін халык мұрасы.
Тірек создер: бата сөз; тіпек; ниет; өсиет; алғыс
«Бата»  -  жақсылық  пен  иті  ықыластың,  яғни,  ақ тілектің айғагы.  Ал,  «бата сұрау өзі  калаган  адамнан 
ықылас пен ризалық, жақсы тілек пен жарасымды алгыс сұрау деген С©3».
Қазақ  халқында  үйіне  келген  қонаққа  барын  беріп,  жасы,  жолына  карай  мүшелі  сүйектерін  тартудан 
тыс, білімді, мәртебелі, сыйлы конактарына бір малын  көлденең тартып, батасын алып сойып беретін сал^ 
бар, я؛ ни, үй иесі малын экеліп қонагына «Әумин!» деп  қолын жайганда, конак  га қолын жайып:
Мал-басың көп болсын,
Өрісің шөп болсын.
Қам-қашың 
» ٢
 болсын,
Ел-жүртың тоқ болсын.
¥л-қызыц ақты болсын,
Отбасың бақытты болсын!-деп батасын береді. Міне, бүл «бата сүрау» жэне «бата беру» деп аталган.
Ата-бабаларьгмыз  болашақ  ұрпактарынын  адал  жанды,  әдепті,  иманды  болып  өсуі  үшін  бата  беруді, 
^ілек  айтуды,  элеуметтік  әдепке,  ата-бабалық  дәстүрге  айналдырған.  Ата  дәстүрін  ардактау  -   қазак 
халқының 
™ ؛
٣
^  ұжданы.  «Атадан  бала  ту сай ты ,  ата  жолын  қусайшы»  деп,  халқымыз  атадан  балага 
мұра болып келе жатқан жақсы  қасиетгерді келесі ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тэрбиелеген.
Ата-бабаларымыз  тэжірибелерінен,  халыктық  әдет-гұрып  болып  қалыптасқан  дэстүрлерінен  үлгі- 
нүсқаларды  өнеге етіп,  бата беріп,  жастарды жақсы  жолга бастаған.  Бата -  адам  баласына тек жақсылық 
тілеу, халық тарихында ертеден қалыптасқан дәстүр.
«...жан  баласына  жақсылық  тілеу,  тілеп  қана  коймай,  өзің  жақсылық  жасау  -   «Болмасын  деген 
оңбасын»  деп  кесіп  айтқан  ата-бабапардың  өсиетнамасы,  адамгершілік  аманаты  жаңашылдық  -   біздің 
ұлгтық  мінезіміз»  деп  жазган  майталман  публицист,  шебер аудармашы,  зерделі  зерттеуші,  балдырғандар

Вестник КазНПУ им.  Абая,  серия «Педагогические науки», №1(45),  2015 г.
әдебиетінің ұясын  ұйымдастырушы,  эйгілі  эдебиетші,  өзіндік  ү«؛мен,  бітім-болмысымен, 
"
мен дараланатын  ойшыл  ақынымыз  Мұзафар  Әлімбаев  халқымыздың бата  беру тэрізді  қасиетті  дәстүрі-
ніңде қадірін дер кезінде түсініп, оны жинауға, зерттеуге үлкен үлес қосты.
«Ақ  батаның  аясы»  атты  зерттеме-эссесінде:  «Әттең,  ана  тілінің  уызымен  ауызданбаған,  ана  тілін 
білмеген,  ұмытқан  кейінгі  ұрпак  қазактың  атам  заманнан  бері  қалыптасқан  игі-тілек,  алалықсыз  ашық 
сөздерін  қазір біле бермейді.  Оның жөн-жосығын,  жол-жоралғысын,  өзіне жасалган жаксылықтың есесін 
қандай  қасиетті  сөзбен  міндетсімей  қайтарудың  да  жолын-жөнін  таппай,  жаттап  алган  жалғыз  сөзі 
«Рахмет!»  деген  атаудан  әрі  аса  алмай,  тосыла  беретініне  куэ  болып  келеміз»,  -   деп  өкінішпен  сөз 
бастаған көрнекті тұлга эрі қарай бата сөзінің астарына үңіліп, оны зерттеуге кіріскен [3,3 б.].
Автордыц  айтуынша  ең  бастысы  «Бата  парасатты  ойға,  тағылымды  қагидаға  құрылуы  тиіс...  Жас 
балага арналған батадан да бағалы ой, игі ниет, адамгершілік,  имандыпық тагьшым болуы тиіс».
Атадан  балага  жалғасып  келе  жатқан  халқымыздың  асыл  мұраларының  бірі  -   тілек-баталарға  ата- 
бабаларымыз  ерекше  мэн  берген.  Осының  арқасында  Майқы  би,  Төле  би,  Бөлтірік  шешен,  Жамбыл 
Жабаев сынды 
баска дана бабалардың бата сөздерін  халкымыз  эрдайым  қадірлеп,  жадынан  шыгар- 
май  бүгінгі  таңға дейін жеткізген.  Ата-бабаларымыз ақ бата жолымен халқын,  елін достыққа,  ынтымаққа 
шақырып,  эрбір отбасыга тыныштық пен татулық тілеген.  Сол  арқылы  жастарды  сабырлыққа,  әдептілік- 
ке, ойлылыкка, арлылыққа, парасаттылыққа, кешірімділікке, имандьиіық пен адамгершілікке баулыган.
«Қолыңнан келсе, өз көкейіңдегіні айт, төлтума тркырымды батаңды тарт», - д е п  бата беруді  мэдени- 
епгтендіру  міндетін  алга коя жазған  М.Әлімбаев халқымыздың осы  бір  қасиетті  дәстүріне дер  кезде көңіл 
бөліп, бата сөздердің көлемінің кеңеюіне, жаңаруына белгілі дәрежеде үлес қосты.
Көрнекті  түлганың мерзімдік баспасөзде дүркін-дүркін  үзбей  жарияланып  келе жатқан  өлең-баталары 
1996  жылы  «Атамұра»  баспасынан  «Батаменен  ер  көгерер»  деген  атпен  жеке  ^
٨
^
٢
؛'
  болып  шыққаны 
белгілі. Жинаққа 200-ден астам баталары енген.
Кемеңгердің алгыр ойын берсін!
Екідуниенің абыройын берсін!
Әумин!
٠٠٠
Еңбектеріц еселі болсын,
Кісіліктерің көшеліболсын!
Әумин!
*٠٠
Жалгыз басың мың болгай 
Кушагыңа гүл толгай,
Ардақталып есімің,
Арттагыга жыр болгай.
Әумин!
Қалиіьиідаган қансыздан сақта,
Арсылдаган арсыздан сақта,
Телі-тентек тексізден сақта,
Еңбек білмес епсізден сақта.
Естіге көнбес есерден сақта.
Дауасыз дерт пен кеселден сақта.
Өңеиіі толмас обырдан сақта,
Лауазымды содырдан сақта.
Жарыстан қалмас шобырдан сақта,
Тиянагы жоқ тобьірдан сақта,
Сөзінде түрмас сыргақтан сақта,
Қызыққа толмас бұлгақтан сақта.
Таригылықпен тоқтықтан сақта.
Тәубасы жоқ жоқтықтан сацта.
Ерлік-елдік салтымды сақта.
Менің данахалқымды сақта!
Әумин!
٠٠٠
Төзшді бол: тірлік сыны -  қиын сын:
Үстаздардың гүламасы бүйырсын.
Шәкірттердің сұцгыласы атанып,
Кәкірегіңе білім нүры құйылсын!
Әумин!

Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы,  «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45),  2015 г.
Болашак 
үрпақты эдепті, сабырлы, арлы,  кешірімді, елін, жерін, Отанын  қоргай алатын ержүрек азамат 
болуға баулитын бұл баталардың бірі -  ұлды үйлендіру тойында, қызды ұзатуда, келін түсіргенде, нэресте 
дүниеге  кел؛'енде,  бесікке  салғанда,  сапарға  аттанарда,  Отан  үшін  азаматтық  борышын  атқару  жолына 
шықканда айтылса,  енді бірі -  отбасына, дастарханға,  шаңыракқа, мүшел тойларға, ұлыстың ұлы күнінде, 
жақсы іс бастарда беріледі. «Үйіыде атасы бардың берер батасы бар». Үлкендердің, ересектердің мойнына 
жүкгелінген  моральдық,  этикалық парыз  бар екенін де  аңғартады  бүл  даналық сөз.  Өйткені  жасы  үлкен- 
дер,  ara 
ұрпак 
-  кашанда қайда да болса бала ұрпақ алдында тэлімгерлер!  Ата,  ага бола тұра ак бата бере 
алмас ақкөз надан атану, әрине, ұят. Үлкендер 
СОНЫ 
ойласын!  ...Орта жастагылар да, тіпті ұландар да бата 
ойлап  шыгару,  барды жаттау,  бата арқылы  жасы  кішілерді  қолдап-қоштау  парызым 
ДСП 
ұгынуына,  қоғам 
болып, адам баласын  ізгілікке шақыратын ақ батанын молая, дами, жаңара түсуіне ат салысуга үндеген.
Ақынның бата-тілектері -  адамның дүниетанымын таразылап, адамгершілікке меңзейтін өрісті өнеге.
Қорыта  келе,  казақ бата-тілектерінің гылыми  N€ ؛؟؛
 
٢
 
өте  ^
؛
لاﻟآ
'
ا
, тәлім-тэрбиелік рөлі  өте жогары.  Ол 
ұрпақтарды  ізгілікке,  жомарттыққа  және  конақшылдыққа  баулып,  үміткерлік  сенімдерін  жоғарлата- 
ды.  ‘ 
үлкенді сыйлап,  к؛ш؛ні  аялаудай тамаша мінез-қүлық қалыптастыруға дагдыландыра-
ды.  ‘ 
өзара  барыс-келіс,  алыс-берісін  жаксартып,  коғамдык  карым-катынасын  кенейтеді.
Өмірдің  мәні  мен  ؛tHK؛  заңдылықтарын  түсінуіне  мүмкіндік жасап,  жаман,  жиіркенішті  кылыктардан 
өздерін  аулақ  ұстауга  баулиды.  Сонымен  бірге,  адамдардың  көңіл-күйін  жаксартып,  түрлі  ауру-сыр- 
кауларга  шалдығу  мүмкіндігін  азайтып,  адамдардың  ақаусыз  өсіп-жетіліп,  сапалы  ұрпак  көруіне 
үлкен ғылыми  негіз қалайды.
Даналық энциклопедиясы.-  Алматы: Мектеп, 2009. -3686.
2 Қазац эдебиеті энциклопедиясы. -  Алматы:■ Аруна, 2005. -576 6.
3 Әлімбаев м.  Батаменен ер көгерер.-Алматы: Атамүра,  1996.  - 80 6.
Резюме
Добропожелание,  благословение,  доброе  намерение,  завет, благодарное?؛،,  признательность -  одно из драгоцен- 
ных наследий нашего народа, передающееся из поколения в поколение.
велико  духовное,  познавательное  значение  благословения.  Слова  благословения  являются  ценным  наследием, 
оказывающим  влияние  на  развитие  мировоззрения,  патриотических,  нравственных,  человеческих,  познавательных 
качеств подрастающего поколения.
Великий сын степи А.Райт дал свое мнение о благословении,  которое возникло  и развивается вместе с традиция- 
ми и обычаями народа: «Благословение -  слово, которое произносится для благодарности.  Благословение дают стар- 
цы.  ©ни дают благословение  и  во  время  подачи  кушанья,  и  после  трапезы».  Кроме  того,  один  из  деятелей  нашего 
народа, боровшийся за нашу независимость и свободу, Х.Досмухамедулы говорил: «Опытные, знающие акыны, бак- 
сы, ювелиры и другие давали своим ученикам благословения с целью избрания их своими преемниками» [1,с.  15].
Слова  благословения  -   свидетельство  морально-этических  сторон  как  добро  и  зло,  гуманность  и  бесчест- 
ность,  жалость  и  воздаяние.  Слова  благословения,  в основном,  даются  мужчине,  воину,  после трапезы, девуш- 
ке, невестке [2, с .
ا ا و
].
Таким  образом,  благословение  -   наследие  народа,  оказывающее  влияние  на  достижение  с  честью  своих 
целей и желаний.
Ключевые слова: слова благословения, пожелание, намерение, завет, наставление, назидание, благодарность
Summary
Good wishes, blessings, good intent, covenant, gra؛itude, appreciation -  is one ofthe precious heritage of our nation which 
is fransmitted from generation to generation.
The spiritual, cognitive signifieance of blessing is great.  Words of blessing are valuable heritage that can  have an  impact 
on the development ofworldview, pafriotic, educational qualities ofyounger generation.
The  great  son  of steppe  A.Rayt  has  given  his  opinion  of blessing  which  has  arisen  and  is  developing  along  with  the 
ttaditions and customs of nation: «Blessing is a word which is pronounced for gra؛itude. Blessing is given by elders, ?hey also 
give blessing at meal time, and after meals».  In addition, one ofthe  leaders of our nation,  0
ﺎ ﻣ
  fought for our independence 
and freedom, 1 l.Dosmuhameduly said:  «£xperieneed, knowledgeable akyns, Bucks, jewelers and others gave blessing to their 
disciples in order to elect their own successors» [l,p.  15].
Words of blessing are the evidence of both moral and ethical sides of good and  evil,  humanity and  dishonesty,  pity and 
refribution.  Words of blessing,  basically, are given to the man, the soldier, the girl, daughter in  law and after the meal  [2, p. 
119].
Thus, the blessing is the heritage ofnation that has an influence on the achievement with honor of their goals and desires.
Keywords: words ofblessing, wish, intention, covenant, instruction, edification, and gratitude

Вестник КазНПУ им.  Абая,  серия «Педагогические науки», №1(45),  2015 г.
УДК371..035.044.2
ҮЛТЫМЫЗДЬЩ ӨРКЕНИЕТ ӨРІНЕ БАСТАР БАҒЫТЫ 
А.М. К енж ан-п.г.к.,  доцент,  ҚазМемҚызПУ
«Өмір бойы білім алу» әрбір қазақстандықтың 
жеке кредосына айналуы тиіс 
ПрезидентН.Ә. Назарбаев
Макалада болашақ '^стардьің білімді болуына жағдай жасай отырып ұлтымыздың өркениетті елдердің қатарын- 
да  болуының бағыт бағдары  туралы  айтылады.  Ол  үшін  білім  б€рудің өзінің жаңа технологиясын  игеру  керектігін 
аңгартады. Ягни, білім беруді де жаңа элемдік стандарттар мен жаңа нормаларға, тың калыпка негіздеу керек. Бүгінгі 
дүниежүзілік  білім  бәсекесі  бізден  осыны  талап  етіп  отыр.  Білім  бәсекесі  демекші,  алған  біліміміз  баскалардың 
білімімен  бэсекеге  түсе  алмаса,  онда  уақыттың  боска  шығын  болғаны.  Сондықтан  алған  білімнін  бәсекелестікке 
қабілетті  болуы  біпім  алушының  бейіміне  тікелей  байланысты.  Онын  маңыздылығы  да  осында  жатыр.  Өйткені, 
білімді  игеру -  айтута  оңай  болғанмен,  жай  шаруа  емес,  аса  күрделі  кұбылыс.  Білімді  игеру  ушін  тынбай  іздену, 
үйрену  жеткіліксіз,  сонымен  бірге  білім  алушының  бейім-қабілетін  білу  керек,  сонда  гана  белгілі  бір  нэтиже 
шығатынына сенуте болады. Әйтпесе, төгілген тер де, кеткен шыгын да, бәрі бекер.
Тірек сөздер: акпараттык технология, өркениет, дәстүр, ұлттык психология
Бүгінгі  таңда XXI  гасырдьщ  білім  беру  саласы  негізгі  үш  ерекшеліктен  тұратынын  байқауга  болады. 
Олар: біріншіден, адамдар өмір бойы алган білімдерін жаңғыртып, дамытып отырады; екіншіден, оқушы- 
ның жас, ой, мүмкіндік ерекшеліктеріне қарай б ^ ؛м беріледі; үшіншіден, бүкіл білім беру жұмысы халык- 
аралық  деңгейде  басқалармен  қатар,  қат-кабат  іске  асырылады.  Білім  бәсскеге  сэйкес,  қазіргі  кезеңнің 
талабынасай ж^мыс істеуге бағытталады. Бұл ерекшеліктер қазірдің өзінде бізге байқалып келеді []].
Мысалы,  ақпараттық технология  саласындағы жаңалық күн  сайын  емес,  сағат сайын жаңару үстінде. 
Бүл  салада  б؛р  сэт  кеш  қалу  дегеніміз  ізбе-із  өкшелеп  келе  жатқан  бэсекелесімізге  орын  беріп,  жолдан 
ыгысып,  шыгып  қалу  деген  сөз.  Ал,  сол  жаңарган  технологияны  ©3  уақытында  тілін  тауып,  жұмысгың 
мүддесінен  шыгудың өзі тыным  таппай  ізденуді,  білмегенімізді  күні-түні  үйренуді  талап  етеді.  Жоғаргы 
техн©л©гия  саласын  айтпағанның  ©з؛нде,  қарапайым  ©.мірдс  осыдан  оншакты  жыл  бұрын  компыотерді 
игеру  дэл  бүгінгідей жалпыхалыктық  сипатқа не  болуы  мүмкін  еместей  көрінуші  еді.  Өзіміз  куэ  болып 
"  жағдай жылдам  өзгерді.  Бүгін  кез  келген  жұмысты  компьютерсіз  елестете  алмаймыз.  Бұған 
итермелеп отырған да заман талабы.  Бұдан былай білім берудін өзінің жаңа технологиясын  игеру ксрскт؛- 
гін  аңғартады.  Яғни,  білім  беруді  де жаңа әлемдік стандарттар  мен жаңа  нормаларға,  тын қалыпқа  нег؛з- 
^еу керек. Бүгінгі дүниежүзілік б ^ ؛м бэсекесі бізден осыны талап  етіп отыр.  Білім бәсекесі демекші, алған 
б ^ ؛м؛м؛з басқалардың білімімен бэсекеге түсе алмаса,  онда уақыттың босқа шығын болганы.  Сондыктан 
алған  білімнің  бэсекелестікке  қабілетті  болуы  б؛л؛м  алушының  бейіміне  тікелей  байланысты.  Оның 
маңыздылығы  да  осында  жатыр.  Өйткені,  білімді  игеру -   айтута  оңай  болғанмен,  жай  шаруа  емес,  аса 
күрделі  құбылыс.  Білімді  игеру  үшін  тынбай  іздену,  үйрену жеткіліксіз,  сонымен  бірге  біл؛м  алушының 
бейім-қабілетін білу  керек,  сонда гана белгілі  бір  нэтиже  шығатынына сенуге  болады.  Әйтпесе,  төгілген 
тер  де,  кеткен  шығын  да,  бэрі  бекср.  Бей؛мн؛н тасасында табандылық  нен  құштарлық,  батылдық  пен  өз 
!^нын  білетін  алгырлықтың  жасырынып  түратыны  белгілі.  Ойымыз  жұртшылыкка түсінікті  болу  үшін, 
оны үлкен кеңістікке а л ь т  шыгы□ дамытуымыз қажет.
Қазіргі жахандау процесінде  инновациялық білімді  қалыптастырумен  қатар,  ұлттық тәрбиені  болашак 
ұрпақтың бойына сіңіру де аса қажет.
Тэуелсіз Қазақстан Республикасының «Б؛л ؛^  туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің міндеті -  үлттык 
және адамзаттық құндьшықтар, ғьшым мен практика желстіктері  непзінде жеке адамды қалыптастыруга, 
дамытуга жэне  кәсіби  шындауга  бағытталған  б؛л ؛м  алу  үшін  қажетті  жағыдайлар  жасау»  екендігі  атап 
к©рсет؛лген  [2].
Қазақстан  Республикасының  «Білім 
١١١١
* »   Заңы  жас  ұрпаққа  жан-жакты  б؛л ؛м  мен  тәрбие  берудің 
мемлекеттік  саясатының  негізгі  ұстанымдарын  айкындап  берді:  Қазақстанның  барлық  азаматтарынын 
б ؛^؛м  алуга тең  құқылы, әрбір  азаматтың  интеллектуалдық дамуына,  психо-физиологиялык ерекшелікте- 
ріне  қарай, білімнін барлық деңгейіне  кен жол  ашылды.  Әрбір  азаматтың білім  алуга  құқылыгын  негізге 
ала  отырып,  оқушы  бойына  үлттық  кұндылык  касиеттерін  қалыптастырып,  к^рмеггсу!'е  тэрбиелеуде 
дидактикальіқ шарттар,  ягни  оқыту, тэрбиелеу, дамыту,  қапыптастыру  үрдісін  жан-жакты  камт^  қажетгі- 
Л)Г> 
туындаиды.
Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, сапт-дэстүрін, тілін,  б ؛л ؛м؛н  меңгерген мәдени- 
етті, адами қасиеті мол, шыгармашыл тұлга етіп тэрбиелеу -  өм؛р талабы, қоғам қажеттілігі [
ل
].
 
  125   


Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы,  «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45),  2015 г.
Қазақ мэдениеті -  ғасырлар бойы  ^ ь іп т а с қ а н  
ﺂ ﺻ لا ر آ
 мэдениет.  Ол ұлттық тәлім-тәрбиенің негізінде 
дамып қалыптасады.  Ұлттық тәрбие сол ұлттың мэдениетін дамытудың козгаушы ^
؛
ا'لاﻟ
 болып табылады.
Әлемдік тәжірибеде  мойындалған  бір  ақикат бар.  Ол -  ел  болудың биік  мағыналы  ұгым  екені.  Оның 
іргетасы  -   мемлекет,  ягни  ұлттық  мемлекет.  Тек  мемлекет  кұрған  ел  ғана  әлемдік  көшке  ؛лесе  алады, 
өзіндік  келбеті  бар  өркениет  жасай  алады,  өз  кезегінде  өркениет  жасай  алган  ел  ғана  баска  өркениетті 
елдермен  терезесі  теңесе  алады.  Олай  болса,  еліміздің  тап  бүгінгі  болмысы  мен  әлсмдік  кеңістіктен  өз 
орнын табуга ұмтылысын  мемлекетшілдік бастаулары деп айтуға толық негіз бар.  Ресейге  отар ел  болып 
тұрғанымызда  “туған  үлт”,  “ұлттық”,  “үлтшылдық”,  “үлттық  идея”,  “ұлттық  мүдде”,  “ұлттық  тәрбие” 
м^селес؛ туралы  сөз  қозғау  мүмкін  болмады.  Өйткені,  бұл  жайыңда сөз  қозгау отарлаушы  елдің “жасам- 
паз” 
’  идеологиясына қарсы шыққандықдеп есептелетіп.  Ал, бүгінгідей тәуелсіздіктің
ақ таңында өмір сүріп отырған қоғамда ©3 ұлтының ұлттык каимақтарын, соның ішінде Т1Л, дін, Д1Л, салт- 
дэстүр, 

٣ ٢ ٢
^  тэрбие  сияқгы  негізгі  кұндылықтарын  бетке  шығармаған  үлт  ©3  мэртебесін  жогалтады. 
Сондай-ак,  ұлттық  мүддені  сақгау  жэне  оны  қорғау  сол  үлттың  эрбір  азаматының  адамдык  борышы. 
Әрбір  мэдениетті,  білімді  адам  өзінің дүниетанымдық,  кәсіптік деңгейін  ұлттық  мэдениетпен  үштастыра 
білуі  керек.  Білімді  болғанымен,  ұлттық мэдениетті  бойына сіңіре б؛лмеген болса,  ондай  адам  үлт алдын- 
да  мэңгүрт, 
'  болып  көрінеді  де,  халықгың  наразылығына үшырайды.  Білім  беру  мен  тэрбие-
леудің  мақсатын  айқындау  үн]؛н,  Жүсіпбек  Аймауытовтың  айтқан  сөзін  еске  түсірейік:  «Мектеп  6
اا
؛
ﺄﺗ
؛
ا
؛'
 
шыққан  соң бала бүкіл  әлемге,  өзгенің және  ©з؛н؛н өміріне  білім  жүзімен  ашылган  саналы  акыл  көзімен 
қарай  білсе,  м؛не білімдендірудің көздейтін  тү'^к؛  мақсать[  осы.  Мектеп  осы  багьггта баланың келешекте 
жетілуіне  мықты  негіз  салуы  керек»,  -   деі'еп  екен.  Мектептегі  оку-тәрбие  жұмыстарын  ұйымдастыру 
гылыми  педагогика жэне халықтық педагогика арқылы жүзеге асырьшады  [
١
].
Ұлттьгқ мектептегі тәрбиенің нег؛зг؛  міндеттері:
-  Оқуиіыларды ұлт алдында тұрған ерекше өзекті  мәселелерді  шешуге даярлау;
-  ©3 халқының ғасырлар бойы ^©л жеткізген табыстарын бағалау;
-  Ата-баба салтын, дэстүрлі эдет-ғұрпымен қайта табыстыру;
-  Мектептің тэрбие жүйесін гылыми педагогика мен үлттык педагогикаға негіздеу;
«Адамга ең бірінші білім  емес, тәрбие берілуі керек, тэрбиесіз берген білім -  адамзаттың қас жауы,  ол 
келешекте  оның  бар  ©міріне  опат  әкеледі»,-деді  элемнін  екінші  ұстазы  атанган  эл-Фараби.  Оның  аса 
көрегенділікпен  айтқан  пікірі  ©3  қүндылығын  қазірдің  өзінде  де  сақтап  келеді.  Халқымыздың  гасырлар 
б©й^•  қалыгггасқан  озық әдет-ғүрып,  дэстүрлері  мен  ؛зг؛  қасиеттерін  сіңіре  отырып,  дені  сау,  рухани  бай, 
парасаггы,  казіргі  к©гам  дамуының  үрдісіне  сай  білімді,  жеке  түлғаны  калыптастыру  тэрбиенің  өзекті 
максаты болып табылады.
Осы орайда, тэрбие мен білім беруде  этнопедагогиканьт  мүмкіңдігінше, эр-түрлі эдіс-тәсілдер  арқылы 
бере отырып, тамендегідей нэтижелерге к©л жеткізуге болады:
-  Жастардың танымдык қабілетін жетілдіру;
-  ¥ л т а іқ т ә р б и е  аркылы адами қабілеттерді калыптастыру;
-  Ізгілікке, адамгершілікке тэрбиелеу;
-  Шыгармашылық касиеттерін оятады;
-  Данышпандық, көрегендік қасиеттердің дамуына жо^ ашады.
¥лттың мүддесі мен мақсатын, алдымен қазақ жеткіншектерінің сана-сезіміне басты  нэрсе етіп орнық- 
тырган  жағдайда  үлтгың  тэрбиесі  ықпалды  болмақ.  Бұл  күбь^ыска  бастамашыль[қ  ©3  ұрпагымыздан 
қолдау тапканы орынды.  Осы тұста,  ойымызғахалқымыздың ардакты  азаматы  М.Жұмабаевтың мынадай 
пікірі  оралады:  «Әрбір  үлттың бала тэрбие  қылу  туралы  ескіден  келе  жатқан  жеке-жеке  жолы  бар.  ¥ л т  
тэрбиесі баяғьщан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақжол болгандықган, эрбір тэрбие- 
؛
لاﻟ
,  сөз  жо^  ұлт  баласы  ©3  үлтының  арасында,  ©3  үлты  үшін  кызмет  қылатын  болгандықтан,  тэрбиеші 
баланы сол ұлт тэрбиесімен тэрбие кылуга міндетті. ¥ л т тэрбиесінің жақсылыгы көп»  [2].
¥лттық  тэрбиенің  топтасу  жүйесі  әр  жасерекшелігіне  байланысты  болмақ,  себебі,  түрлі  үлттық 
ойывдар мен  баланың дамуына эсер ететін  іс-шаралар баланың жасына байланысты тандалынып,  жүзеге 
асырылады.
Ғалымдардың  еңбектерінде  ұлттық  тэрбиенің  жалпы  эдіснамалык  серпіні  басым  болғанымен,  эрбір 
топтагы  жастардың жас  ерекшелігі  ескерілмеген.  Онда үлттық -гәрбиенің  құрылымдык сипаты,  мазмұны 
мен мэні жалпы сипатта тұжырымдалган.
Қазакстан  Республикасында  қазақ  ұлтының  бірегейленуі  жүріп  жатыр.  Бұл  мндетті  жүзеге  асыруда 
ұлттық тэрбие  зор  ықпал  етеді.  Ол  үшін  халқымыздың тарихи  жетістігі  мен  мақтаныштарын  арқау етіп, 
бүгінгі қогам жағдайымен үйлестіре жүргізгендегана куатты болм ақ

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   58




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет