Тірек сөздер: құзіреттілік, субқұзіреттілік, қатысымдық кешен, тақырыптық-м`тіндік, қатысымдық-функ-
ционалдық, жағдаяттық-тақырыптық, п`ндік-мазмұндық.
Бүгінгі білім берудің мақсаты – дүниетанымы кең, интеллектісі дамыған, білім деңгейі жоғары
индивид қана емес, сонымен қатар, көп жағдайда қоғамның болашағы зияткерлік, саяси, м`дени
деңгейінің дамуымен байланысты рухани тұлғаны қалыптастыру.
Шеттілдік білім беруді жаңарту ж`не дамыту келесідей м`селелерге бағытталуы мүмкін:
– үлкен тұлғалық-дамытушы басымдылыққа ие м`дениетаралық парадигма аясында шетел тіліне
үйретуге;
– шеттілдік м`дениетаралық қарым-қатынас жағдайында туған елін ж`не оның м`дениетін,
сондай-ақ тілін үйреніп жатқан елдің м`дениетін таныстыра алу біліктерін дамытуға;
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж.
83
– оқушыларды шетел тілін меңгеру саласында өзін-өзі бақылау ж`не өзін-өзі бағалау негіздерімен
таныстыруға;
– тілді үйрету ж`не ұлттық м`дениетпен ж`не тілін үйреніп отырған елдің м`дениетін үйрету
процесінде өзіндік білім алу потенциалын, интеллектуалдық ж`не шығармашылық қабілеттерін
дамытуға.
Көп тіл білу біздің мемлекетіміздің халықаралық байланыстарын дамытуға мүмкіндік беретін
тұлғааралық ж`не м`дениаралық қарым-қатынастардың аса маңызды құралы болып табылады.
Қазақстан Республикасының шетелдермен халық-аралық байланыстары күннен-күнге арта түсуде.
Сол байланыстарды дамыту үшін шет тілін білетін мамандар қажет-ақ.
Президентіміз Н.d. Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауындағы білім беру жүйесінде үш тілдің -
мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, ұлтаралық қатынас тілі ретінде орыс тілін ж`не `лемдік эконо-
микаға үйлесімді кірігу тілі ретінде ағылшын тілін меңгерген, б`секеге қабілетті маман даярлау мін-
детін атап көрсеткенін білеміз. Бұл дегеніміз оқу орындарына жаңа міндеттер, жаңа талап, жаңа
мақсаттар қойып отыр дегенді түсіндіреді. Негізгі мақсаты – өмірден өз орнын таңдай алатын өзара
қарым-қатынаста өзін еркін ұстап, кез-келген ортаға тез бейімделетін, белгілі бір ғылым саласында
білімі мен білігін көрсете алатын, көптілді ж`не көпм`дениетті құзіреттіліктерді игерген полим`-
дениетті жеке тұлға қалыптастыру.
Шеттілдік оқыту мен оқып үйренудің маңыздылығы ж`не т`рбиелілік мүмкіндіктерін анықтауда
Елбасы Н.d. Назарбаевтың [1] Қазақстан халқына жолдауындағы «Тілдердің үштұғырлығы» м`дени
жобасы басшылыққа алынды. Шет тілін оқытудың жетекші мақсаты коммуникативтік, білім беру,
т`рбиелік ж`не дамыту қызметтерінжүзеге асыру.
Шетел тілін оқыту мазмұны оқушыларды сөз қатынасының жаңа т`сілін ғана емес, сол тілде
сөйлейтін халықтың м`дениетін, оқылатын тіл елінде сөйлеу дағдысының ұлттық-м`дени ерекшелігін
білуге бағыттап отыруы керек. Ол оқушының бойында басқа қоғамның қазіргі өмірінің, тарихы мен
м`дениетінің түрлі салалары туралы түсінік қалыптастыруға тиіс. Мұндайда оқушыларға тілді сол
қолданыстағы елді мекендеген халықтардың м`дениеті арқылы п`нді оқытудың алғашқы қадамынан
бастап үнемі жүзеге асыруға тиіс.
Шеттілдік білім беру бойынша дайындалған нормативтік құжаттарда шеттілдік білім берудің
п`ндік мазмұнының түрлі аспектілерін деңгейлеп құрастыру үлгісінің мысалдары беріледі: 1) қаты-
сымның екі түрі (ауызша ж`не жазбаша) бойынша п`ндік мазмұнды деңгейлеп құрастыру; 2) ког-
нитивтік-лингвом`дени кешеннің компоненттік құрамының өзара байланысын үлгілеу; 3) тілдік ж`не
шеттілдік білім берудегі оқу деңгейінің халықаралық бейімделген салыстырмалы үлгісі.
Шеттілдік білім берудің п`ндік мазмұнын қатысымның екі түрі бойынша деңгейлеп құрастыру
үлгісі ұсынылған [2].
Қатысымның екі түрі (ауызша ж`не жазбаша) қарым-қатынас формасын меңгерудің деңгейлік
іріктеу үлгісі болып табылады.
Қатысымдағы халықаралық бейімделген алты деңгейі (A1, A2, B1, B2, C1, C2) бойынша сөйлеу
`рекеті түрлерінің маңыздылығы бар қарым-қатынастың ауызша ж`не жазбаша түрін меңгерудің
бірізділік үлгісі оларды мақсатты түрде қалыптастырып оқу мен меңгерудің стандартты деңгейіне
дейін жеткізуді қамтамасыз етеді.
Жаңа когнитивтік-лингвом`дени кешендерді меңгеруге бағыталған мазмұнның п`ндік аспектісі
негізі мазмұнның жинақталған бірлігі болып табылады, ол біздің отандық ғалымдардың еңбектерінде
көрініс тапқан:
– «тақырыптық – м`тіндік бірлік» – Д.Н. Кулибаева [3]
– «қатысымдық – функционалдық блок» – А.Б. Тыныштықбаева
– «тақырыптық – кешен» – Н.К. Стамғалиева
– «жағдаяттық – тақырыптық блок» – Г.Д. Закирова ж`не т.б. болып табылады.
Бұл мазмұнның бірлігі м`дениетаралық қатысым субъектісінің концептуалды, прагматикалық,
`леуметтік ж`не лингвом`дени ж`не т.б. м`дениетаралық қатысымдық компотенциясының аспекті-
лерін қалыптастыру үшін п`ндік мазмұнды қамтамасыз ете алатын оқыту бірлігі де бола алады.
Егер, осындай мазмұн бірлігі ретінде, ядросы инофондық м`тіндер болып табылатын оқыту
материалдарының мазмұндық-функционалдық-тақырыптық бірлестігі болып табылатын «тақырып-
тық-м`тіндік бірлікті» алар болсақ, онда мазмұнды үлгілеуге мазмұнның процессуалдық жағы маз-
мұнның п`ндік аспектісінің жүйелі танымдық функциясының жалғасы ретінде енеді де, м`дениет-
аралық қатысымдық компетенцияның субкомпетенцияларын қалыптастыратын негіздің қызметін
атқарады [2].
|