С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| раттық жүйелерді (ГАЖ) қалыптастырды. Бұл атаулардағы «географиялық» дегеннің өзі кеңістік-
тік деген мағына берумен қатар, зерттеу ұстанымының кешенділігі мен жүйелілігіне де қатысты қолданылған. dлемдегі ең алғашқы ГАЖ ХХ ғасырдың 60-жылдарында Канада мен АҚШ-та жасал- ған болатын [1, c. 2]. Қазіргі кезде алуан түрлі салаларда мыңдаған ГАЖ қолданылады. ГАЖ барлық кеңістіктік деңгейлерді (ғаламдық, аймақтық, ұлттық, жергілікті) қамтып, қоршаған орта мен қоғам туралы барлық дерлік ақпаратты (картографиялық, статистикалық, қашықтан зондылау, меторология- лық ж`не т.б.) жүйелейді. Бүгінде ГАЖ жасауға ғылыми ж`не білім беру мекемелері ғана емес, халықаралық ұйымдар (Біріккен Ұлттар Ұйымы, ЮНИСЕФ, ЮНЕСКО, ЮНКТАД ж`не т.б.), мемлекеттік мекемелер, министрліктер мен статистикалық басқармалар, геологиялық, картографиялық ж`не жер қатынастары жөніндегі мекемелер де қатынасады. Көптеген дамыған елдерде ГАЖ жасауға ед`уір қаржы жұмса- лып, жетілген геоақпараттық инфрақұрылым мен автоматтандырылған картографияны дамыту, геоақпараттану саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру, ақпаратты ұлттық жоспарлау, жинақтау ж`не тарату секілді қызметтерді дамытуда. XXI ғасырдағы ғылым мен технологияның дамуы барлық зерттеу ақпараттарын, `дістерін ж`не олардың н`тижелерін өңдеуді сандық түрге көшіруді талап етіп отыр. Бұл бағыт картография сала- сындағы ГАЖ технологиясын пайдаланып, сандық түрге көшіруді қажет етуде. Мұндай `дістер д`стүрлі картографиялық зерттеу `дістеріне қарағанда, кез келген зерттеу нысаны туралы ақпарат- тарды жүйелеуге мүмкіндік береді. Бұлар тұтынушыға Жер шарының кез келген нысандарын көзбен көріп, ол туралы қосымша м`ліметтер (координатасы, биіктігі, тереңдігі, ауданы, арақашықтығы ж`не т.б.) алуға, компьютерлік өңдеуге жағдай жасайды. ГАЖ құру үшін қолданылатын бағдарлама- лардың негізін – ArcGIS, MapInfo, ArcInfo, ERDAS Imaging, ENVI ж`не т.б. бағдарламалар құрайды [2, 33-34 б.б.]. ГАЖ-өнімдерін алдыңғы қатарлы `лем университеттері өздерінің зерттеу жұмыстары мен білім беру процесінде кеңінен қолданады. Мысалы, АҚШ-тағы 500-ден астам университетте ғылыми зерттеулерде ж`не студенттерді оқыту барысында 1996 жылы Қоршаған орта жүйелерін зерттеу институты (ESRI) жасаған ARC/INFO бағдарламалық өнімдері пайдаланылады. Бұл өнімдер ең алдымен кестелердегі, м`тіндік, картографиялық ж`не басқа ақпаратты қамтитын компьютерлік деректер базасын жасау мақсатында жасалған. ARC/INFO бағдарламалық өнімдері АҚШ бойынша 40-қа жуық департаментте қолданысқа енгізілген. dсіресе бұл өнімдерді география, геология, с`улет Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 15 өнері, қалалық ж`не аймақтық жоспарлау, орман шаруашылығы, қоршаған ортаның жай-күйін зерттейтін ұйымдарында аса маңызды орын алады. АҚШ-та жүргізілген сауалнама деректері бойын- ша, ГАЖ-технологияларын оқып-үйренетін оқу орындарының жартысына жуығында ARC/INFO бағдарламалық өнімдері орнатылған. Жыл сайын бұл елде аталған бағдарламалық өнімдермен жұмыс істеуді үйрететін арнайы курстарды 20 мыңнан астам студент оқып шығады. АҚШ-тағы білім беру мекемелері мен ғылыми орталықтарда ГАЖ-технологиялардың қол жетімді болуына барлық жағдай жасалған. Мысалы, Джорджия университеті құрамына енетін Карл Винсон үкіметтік институтында ARC/INFO 1200-ден астам лицензиялық орында орнатылған, соның арқа- сында ғылыми қызметкерлер, оқытушылар мен студенттер қалашығының кез келген тұрғыны бұл өнімдерді пайдалана алады. Кейбір мекемелерде ГАЖ-технологияларды ұжымдық деңгейде пайда- лану үшін арнайы құрылымдар жұмыс істейді. Мысалы, Оңтүстік Каролина университетінде компью- терлік лаборатория базасында арнайы үйлестіруші кеңес құрылған, ол ГАЖ бойынша кеңес берумен, оқытумен, осы технологияларды енгізу, қолдаумен айналысады [3]. Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Өйткені, т`уелсіз Қазақстанның дамыған б`секеге қабілетті 30 елдің қатарында терезесін тең ететін – білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқыту үрдісін технологияландыру м`селесін қойып отыр. Қазіргі географиялық білім берудегі ақпараттық технологиялардың бірегейі – ГАЖ технологиялар. ГАЖ бағдарламаларын жүйелі білім беруде тиімді пайдалану – бұл жаңашыл- дықтың белгісі. Сондықтан да ГАЖ бағдарламаларын білім беруде тиімді пайдалану м`селелері бойынша ғылыми `дебиеттерге шолу жасалды. Дамыған шет елдер т`жірибесіне талдау жасау арқы- лы салыстырмалы-географиялық, ақпараттарды жүйелеу, географиялық болжау ж`не картография- лау `дістері қолданылды. Ғылым мен білім беру саласы ГАЖ-өнімдерді қолдану ауқымы жөнінен басқа салалардың барлы- ғынан алда тұр. Өйткені кез келген елде мұрағаттық ж`не тағы басқа ақпарат қорына жылдам қол жеткізу мүмкіндігінің болуы елдегі ақпараттық тордың даму деңгейін ж`не жалпы алғанда елдің еркін, демократиялық сипатын көрсетеді. Мұндай ақпарат ғылыми қызметкерлерге, білім алушыларға ғана емес, кез келген азаматқа қол жетімді болуы қажет. Ақпарат массиві арасында `сіресе тарих, табиғат жағдайлары, экономикалық ж`не `леуметтік жағдайды сипаттайтын көрсеткіштерді қамти- тын деректер базасының орны ерекше [4, с.76-80]. Қазіргі таңда география ғылымының дамуында зор маңызға ие болған ГАЖ құру, оны география- лық білім беруде ж`не зерттеулерде, картографиялық зерттеу `дістерінде тиімді пайдалану, ғылым- ның `ртүрлі салаларында қолданыс тапты. Жүйеленген ақпараттарды арнайы құралдар көмегімен көрсетіп, оны түсіндіру `дістері бүгінгі педагогика ғылымының ақпараттық-инновациялық дамуында аса зор м`нге ие болуда. Соның мысалы ретінде, Қазақстан аумағында кеңінен таралған ESRI компа- ниясының өнімі болып табылатын ArcGIS 9.3 (10) версиясындағы идентификатор ж`не гиперсілтеме құралдары арқылы кез-келген форматтағы ақпараттарды білім алушыларға көрсетіп, түсіндіру, алынған н`тижені жариялау, географиялық зерттеу жұмыстарының жүйелілігін көрсетеді. Мысалы, Қазақстанның физикалық географиясы курсы бойынша Қазақстанның табиғи зоналары мен геомор- фологиясына арнап құрылған ГАЖ-дан мысал келтіруге болады. Көп жағдайда ГАЖ сандық ақпарат- тың өте мол банктері мен деректер базасы негізінде жасалады. Сонымен қатар, географиялық обьект туралы қосымша деректер кесте негізіндегі атрибуттық деректер базасына жүйеленеді. Бұл дереккөз- дер арасында статистикалық материалдар, жергілікті жердегі көп жылдық байқаулардың материал- дары, қашықтан зондылау деректері мен картографиялық материалдар бар (1-сурет). Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 16 жүктеу/скачать 7,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|