С. К. Ахметкалиева А. Ш. Оразымбетова

 
51 
 
it
m
j
jt
ij
R
x
r




1
,  
n
i


1
, 
T
t


1
           (2.2.3) 
0

jt
x
,  
m
j


1
, 
T
t


1
 
               
(2.2.4) 
jt
c
-ны 
t
  қызмет  ету  кезеңінде  өнімнің 
j
-інші  түрін  өндіруге  кеткен 
шығындар    (




n
i
it
ij
jt
u
r
c
1
  екенін  ескерейік,  мұндағы   
it
u
  -  уақыттың  берілген 
интервалында  
i
-інші  ресурстың бағасы) деп қабылдаймыз.  
Сызықтық  бағдарламалау  модельдері  арқылы  90%  өндірістік 
мәселелерін шешуге болады, ал RP технологияларының әдістемелері өндірісті 
логистиканың негізін құрайды.  
 
3.3  MRP  ақпараттық  технологиясын  өндірістік  логистикада 
қолдану 
 
MRP  (material  requirements  planning)  –  материалдарға  қажеттілікті 
жоспарлау.  Бұл  жүйенің  негізгі  мақсаты  -  үдерістердің  іске  қосылуы  тиіс 
көрсететін  уақытын  өндірістік  цикл  кестесін  құру.  Ол    өндіріс  жұмыс  істеу 
үшін қандай уақытта шикізат пен жартылай фабрикаттардың санын ауыстыру 
қажет екендігін көрсетеді. Өндірістік цикл сұлбасын құру үшін (ол сондай-ақ 
MRP жоспар-сұлбасы деп аталады). Бізде  келесі ақпарат болуы тиіс: 
- уақыттың әрбір кезеңінде дайындалатын әрбір атауы бойынша дайын 
өнімнің көлемін көрсететін өндірістің негізгі сұлбасы; 
-  материалдар  арналымының  ведомості,  ол  дайын  өнім  бірлігінің 
құрамына кіретін материалдар мен тораптардың тізбегі; 
- қорлар бойынша есеп құжаттамасы (әрбір атауы бойынша қорлардың 
қоймадағы мөлшері қанша). 
Өндірістің негізгі кестесі клиенттердің тапсырыстары бойынша немесе  
кәсіпорын өндіретін тауарларға қажеттілікті болжау негізінде жасалады. 
 
3.1- Кесте. Өндірістің негізгі кестесі 
Айлар 
Мамыр 
2014 
Маусым 
2014 
Шілде 
2014 
Тамыз 
2014 
Қыркүйек 
2014 
... 
онкүндігі 
1  2 
3  1  2 
3  1  2 
3  1 
2 
3 
1 
2  3 
... 
Өнім 
HOS 
339852 
 
40   
 
 
 
 
60   
 
 
 
39   
 
... 
Өнім 
HOS 
339854 
 
 
 
 
111   
 
 
 
95   
 
 
 
14  ... 
Өнім 
HVG 
432906 
6   
 
 
35 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
... 
... 
...  ...  ...  ...  ... 
...  ...  ... 
...  ...  ...  ...  ...  ...  ... 
... 

 
52 
 
 
Өндірістің  негізгі  кестесіне  сәйкес  кәсіпорын  қыркүйектің  үшінші 
онкүндігінде HOS 339854 өнімінің 14 бірлігі, қыркүйектің алғашқы он күнінде 
HOS 339852 өнімінің 39 бірлігі және т.б.  шығаруы керек. 
Материалдардың толық спецификациясы - бұл дайын өнімді құрайтын 
барлық  компоненттердің  сұлба  түрінде    көрсетілуі.  Дайын  өнімдер  0 
деңгеймен  белгіленеді,  құрамдас  деңгейлерінің  номері  жеткізушілерден 
кәсіпорын  сатып  алатын  материалдарға  дейін  1,2  және 
т.б.
  деп  белгіленеді. 
Осы  деңгейдегі  элементтердің  саны  жүз  мың  бірлік  болуы  мүмкін.  Өнімнің 
спецификацияларын графикалық (деңгейлер құрылымы) тәсілінен басқа, кесте 
көрінісін  қолдануға  болады.  Көріністің    көркемділігінің  жоғалуына 
қарамастан, егер MRP жүйесінің жұмысы компьютерлендірілген болса оның 
кестелік  түрі  ыңғайлы.  Өнімнің    спецификациясы    кестелік  көрінісінің  
«асханалық үстелінің» мысалы  3.2-кестеде келтірілген. 
Қорлар  бойынша  есепке  алу  құжаттамасы  кесте  түрінде  беріледі  оның 
ішінде  өнімді  дайындауға  пайдаланылатын  материалдар  мен  жартылай 
фабрикаттар,  қалдықтар  қарастырылады.  Бұл  кесте  қорларды  басқарудың 
автоматтандырылған жүйесінен алынған анықтама ретінде  ұсынулуы немесе 
өнім  партиясына  өндіріс  кестесін  дайындау  кезінде  қолмен  құрастырылуы  
мүмкін. 
 
3.2-кесте.  Асхана  үстеліне  арналған  өнім  спецификациясының  кестелік 
көрсетілімі 
 
Өнім коды 
Аты 
Саны  
Өлшем 
бірлігі 
Ескерту 
СТО34 
Асхана 
 
 
Дайын өнім 
НО3416 
үстел аяқтары 
модификациясы  
4 
дана 
 
БО12 
Емен 
ағашы, 
қимасы 100 мм 
1 
жүк.ө 
 
КРО34162 
Бекіткіштердің 
аяқтарын 
модификациялау  
асхана, 
монтаждау  
1 
жинақ 
 
СТО34002 
Үстел 
модификациясы  
1300 × 800 мм 
1 
дана 
 
ПСО340021 
Кенепке 
арналған үстел, 1 
түсті 
1 
дана 
 
... 
... 
... 
... 
... 
 

 
53 
 
А  өнімінің  100  бірлігін  шығару  үшін  материалдарға  қажеттілік  жоспар-
кестесін  құрудың  мысалын  қарастырамыз  (100  бірлік  -  бұл  негізгі  өндіріс 
кестесінен  алынған  дайын  өнім  партиясының  мөлшері).  Спецификацияға 
сәйкес,  А  өнімі  бір  В  өнімінен  және  үш  өнімнен  тұрады.  C  өнімі,  төрт  D 
өнімдерінен  және  бір  E  өнімнен  тұрады.  3.3-кестеде  әр  өнімнің  дайындалу 
уақыты және олардың қор көлемдері көрсетілген. 
 
 
3.3-кесте. MRP жоспар-кестесінің туралы мәліметтер 
 
Өнім аты 
Дайындау 
уақыты, күні 
Қорлар көлемі, дана 
A 
2 
10  
B 
1 
30 
C 
2 
0 
D 
3 
10 
E 
1 
10 
 
           Ең алдымен, өндіріс кестесін жасау керек (ол «өндірістік цикл кестесі» 
деп те аталады). Оның пайдалылығы дайын өнім бірлігінің өндірістік циклінің 
ұзақтығын  және  әр  үдерістің  басталу  мен  аяқталу  мезеттерін  визуалды 
анықтауға болады. А өнімін өндірудің циклдік кестесі 3.9-суретте көрсетілген.  
 
                
 
 
3.9-сурет. А өнімінің циклін құру кестесі 
 
Цикл  кестесінен  көріп отырғанымыздай,  А  өнімінің  бірлігін дайындау 
үдерісі 7 күнді алады. Екінші күні В және С өнімдерін өндіру үдерісі аяқталып, 
дайын  өнімді  (А  өнімі)  құрастыру  үдерісі  басталуы  керек  екенін  ескереміз. 
Мұндай үдерістердің түйісу нүктелері әрі қарай біз үшін өте пайдалы болады, 
өйткені  олар  MRP  кестесінің  дұрыстығын  тексеруге  мүмкіндік  береді. 
Мәселен,   цикл  аяқталғаннан  кейін  екінші  күнінен  бастап  бұл  өнімді  өндіру 
кестесінде A, B және C үдерістеріне жоспарлануы керек, цикл кестесінде бұл 
күні басқа үдерістер жоқ, сондықтан бұл күні кестеде болмау керек.  

 
54 
 
Материалдардың  қажеттілік  кестесі  дегеніміз  -  олардың  қатарында 
өнімдер,  ал  бағандарда  -  өндірістің  басталуы  немесе  аяқталуы  орын  алған 
күндер  көрсетілген  кестелер.    MRP  жүйесінің  жұмыс  істеуінің  қарапайым 
нұсқасында әр өнім үшін үш қатар бөлінген: БҚ (брутто-қажеттілік) - жалпы 
сұраныс  (келесі  операцияға  берілуі  керек  өнімдер  саны),  қор  (осы  атаудағы 
өнімнің  қолда  бар  қоры)  және  өндіруге  тапсырыс  (өндірілетін  өнім  саны). 
қолда бар қорлар негізінде жалпы сұранысты қамтамасыз ету үшін өндіріледі). 
3.4 кестеде - MRP кестесінің үзіндісі көрсетілген. 
Кесте 3.4. MRP кестесінің үзіндісі 
 
 
Уақыт 
        
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
A  БҚ 
 
 
 
 
 
 
 
100 
қор 
10 
 
 
 
 
 
 
 
тапсырыс 
 
 
 
 
 
90 
 
 
B  БҚ 
 
 
 
 
 
90 
 
 
қор 
30 
 
 
 
 
 
 
 
тапсырыс 
 
 
 
 
60 
 
 
 
C  БҚ 
 
 
 
 
 
27 
 
 
қор 
0 
 
 
 
 
 
 
 
тапсырыс 
 
 
 
270 
 
 
 
 
 
Цикл  кестесіне  сәйкес  өндіріс  циклның  ұзақтығы-7күн.  Сондықтан, 
MRP  кестесінде  жеті  күннің  әрқайсысы  үшін  бір  баған  беріледі    және  өнім 
өндіру  циклын  бастау  үшін  нөл  бағаны  қосылады.  А  өніміне  БҚ  (брутто-
қажеттілік)  100  бірлікті  құрайды  және  жалпы  сұраныс  7-ші  күнде  пайда 
бодады.  Бұл  күні  А  өнімдерінің  партиясын  шығару  аяқталды  және  олар 
міндетті  түрде дайын өнімнің қоймасына немесе тікелей тапсырыс берушіге 
тапсыру керек. 
Қоймада  А  өнімінің  10  бірлігі  бар,  сондықтан  бізге  90  дана  өндіруді 
жоспарлау  керек  (90  =  100–10).  Біз  5-ші  күні  өндірісті  бастаймыз,  өйткені 
қажеттілік  7-ші  күні  және  өнімді  жинау  кезінде  пайда  болады  В  және  С 
өнімдерінен 3.3 кестеге сәйкес екі күнді алады. А өнімін жинауды 5-ші күні 
бастау үшін, бізде В және С өнімдерінің қажетті мөлшері болуы керек, өйткені 
спецификацияға сәйкес осы өнімдерден  А өнімі алынады. В және С өнімдеріне 
қажеттілік 5-ші күні пайда болады және В өнімінің 90 бірлігі (бір А өніміне бір 
В өнімі келеді; біз A өнімінен 90 жинаймыз) және C өнімдерінен 270  (бір A 
өнім үшін үш C өнімі керек) алынады. Өнімді дайындауға тапсырыс беру 4-ші 
күні жасалады (В-ға деген қажеттілік 5-ші күні туындайды, В өнімін шығару 
бір күнге созылады); B өнімге тапсырыс 60 дана (сұраныс - 90 дана, қолда бар 
қор  -  30  дана);  60  =  90-30.  С  өнімін  дайындауға  тапсырыс  3-ші  күні  берілуі 
керек (бұл өнімдерге қажеттілік 5-ші күні пайда болды; өндіру ұзақтығы 2 күн) 
және  270  бірлікті  құрайды  (қорында  С  өнімі  жоқ,  сондықтан  өндірістегі 
тапсырыс көлемі жалпы сұранысқа сәйкес келеді). Назар аударыңыз, 5-ші күні 

 
55 
 
(соңынан  есептегенде  екінші  күн)  A,  B  және  C  өнімдерімен  байланысты 
үдерістер  цикл  кестесіне  сәйкес  ертерек  пайда  болады.  Басқа  өнімдерге 
тапсырыс  беру  мерзімі  мен  көлемі  дәл  осылай  анықталады.  MRP  толық 
жоспар-кестесі кестеде 3.5-кестеде келтірілген.  
Егер  сіз  өнімнің  әрбір  партиясы  үшін  арнайы  MRP  кестесін  құратын 
болсаңыз,    нөлдік  күнді  міндетті  түрде  толтыру  керек  -  осы  күні  бір  немесе 
бірнеше  үдерісті  бастау  үшін  жоспарлау  керек.  Біздің  нөлдік  күн  болған 
жағдайда 1070 бірлік  D өнімін шығару басталады 
 
3.5-кесте MRP кестесі 
 
 
 
  
                                       Уақыт 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
БҚ 
 
 
 
 
 
 
 
100 
қор 
10 
 
 
 
 
 
 
 
тапсырыс   
 
 
 
 
90 
 
 
БҚ 
 
 
 
 
 
90 
 
 
қор 
30 
 
 
 
 
 
 
 
тапсырыс   
 
 
 
60   
 
 
БҚ 
 
 
 
 
 
270   
 
қор 
0 
 
 
 
 
 
 
 
тапсырыс   
 
 
270 
 
 
 
 
БҚ 
 
 
 
1080   
 
 
 
қор 
10 
 
 
 
 
 
 
 
тапсырыс  1070   
 
 
 
 
 
 
БҚ 
 
 
 
270 
 
 
 
 
қор 
10 
 
 
 
 
 
 
 
 тапсырыс   
 
260   
 
 
 
 
 
 
Құрылған  MRP  кестесі  қай  үдерістің    қай  күні  басталатынын,  қайсысы 
аяқталатынын көрсетеді. Оны көмегімен жөндеу, көлік және әртүрлі қосалқы 
қондырғылардың жұмысын жоспарлау үшін қолданыңыз. 
Мысалы, MRP кестесінде (3.5 кестені қараңыз), бірінші және алтыншы 
күндер «бос», яғни бұл күндері жұмыс жүріп жатқан жоқ. Демек, көлік бірлігі 
осы  күнгі  жұмыс  басқа  жобаларға  бағытталуы  мүмкін  немесе  жабдыққа 
техникалық  қызмет  көрсетуді  жүзеге  асыра  алады.  Тағы  бір  мысал 
қарастырайық.  D  өнімі  өндірілетін  жабдық  кесте  бойынша  нөлдік  күннен 

 
56 
 
үшінші күнге дейін бос емес.  Сондықтан төртінші күннен бастап, біз оған кез-
келген басқа  тапсырмалар қоя аламыз. 
 Әдетте MRP моделі монтаж жұмыстары кезінде немесе еңбек заттарына 
тәуелді  сұраныс  болған  кезде  қолданылады.  MRP  жүйесің  қолдану  шикізат 
қорларының мөлшерін азайтады, тауар қорларының  айналым жылдамдығын 
арттырады, жабдықты пайдалану дәрежесі жоғарлатуға мүмкіндік береді. Бұл 
жүйенің негізгі кемшіліктері сыртқы ортаға жедел жауап бере алмайтындығы 
және ақпараттар алмасудың қажеттілігі.  
 
 

жүктеу/скачать 2,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: