С. м ұқ анов атында ғ ы Солт ү стік Қаза қ стан облысты
жүктеу/скачать 0,73 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сұрақтар жазылған карточкалар салынған конверттерді топ жетекшілері алып жауап береді.
- Жеті қат кӛк
- Жеті саны Жеті күн
- Жеті қазына
- Жеті жас
- Жеті септік Әкесі еді — Сандыбай. Атау айтты
- Барыс білмек
- Табыс таппақ
- Жатыс жатыр
- Шыгыс шықты
- Кітапханашы
- Екі топқа кезек-кезек сұрақ тастап, жауап алып отырады.
Жүргізуші: Ана тілің — арың бұл, Ұятың боп тұр бетте. Ӛзге тілдің бәрін біл, Ӛз тіліңді құрметте, - деп Қадыр ағамыз жырлағандай, ана тілінің мәртебесін кӛтеріп, құрметтейік! Жасай бер, ана тілім – қазақ тілі! Э.Қарабекова, Қызылорда облысы
Тіл - жаның, тіл - қаның, тіл - арың, тіл - әнің
Кітапхананың оқу залы тіл туралы ұлағатты сӛздер, ребус, мақал-мәтелдер, шешендік сӛздер және гүл шоқтарымен безендірілген. "Тіл—халық қазынасы " атты кітап кӛрмесі ұйымдастырылып, қазақ тілін зерттеушілердің портреттері ілінген.
деген сүйіспеншілікті арттырып, таза, шешен сӛйлеуге, елін, тарихын, тілін сүюге тәрбиелеу мақсатында ӛтеді. Ойын-сайыс әнұранмен басталады. Оқырмандар "Қыран", "Ұлан" топтарына бӛлінеді.
"Қыран" тобының ұраны: «Ардақтайық, ана тілді!». "Ұлан" тобының ұраны: «Менің тілім - мәңгі өлмейтін өлең-жырым». Сұрақтар жазылған карточкалар салынған конверттерді топ жетекшілері алып жауап береді. 1. Қазақстан қандай мемлекеттермен шектеседі? (Қазақстан жері ұлан - ғайыр. Солтүстіктен оңтүстікке дейін 1500 шақырым болса, батыстан шығысқа дейін 3000 шақырымды алып жатыр. Оның батысы Каспий теңізімен, шығысы Алтай тауымен, оңтүстігі Қырғызстан, Ӛзбекстан, Түркіменстан, ал солтүстігі Ресеймен шектеседі). 2. Еліміздегі ең биік тау шыңы.
(Хан тәңірі) 3.
"Қызыл кітапқа" енген Грейг жауқазыны қай қорықтың эмблемасы болып табылады? (Ақсу-Жабағылы қорығы) 4. Менделеев кестесіндегі 105 элементтің қаншасы біздің еліміздің кен қойнауында бар? (99) 5 .
Қазақ спортшылары арасынан тұңғыш рет Олимпиада чемпионы атанған кім? (Жақсылық Үшкемпіров) 6. Дүние жүзіндегі ең биік шың Джомолунгманы (Эверест) бағындырған (8848 м) қазақ альпинисі кім? (Қазбек Уәлиев). Кітапханашы: Жеті ұғымы. Табиғаттың тылсым сыры кӛп. Кӛшпенділер ұғымында күннің кӛзі 7 бӛлікке бӛлінеді. Аптада 7 күн. Бір ғажабы, бұл атаулар ӛзгермейтін ӛлшем бӛліктері. Қазақта 3, 5, 7 сандары киелі болып есептеледі. Білімдар кісіні "Жеті жұрттың тілін біледі" дейді. Әз Тәуке ханның "Жеті жарғысы" мен жеті қазына атауларындағы 7-лік санның тектен-тек тумағандығы айқын. "Жеті атасын білмеген жетесіз" деген даналық тұжырым ұрпақ кӛшінің үзілмеуін тілеген ізгі ниеттен шықты.
1. Құрғақшылық 2. Ашаршылық 3. Ӛрт
4. Оба 5. Соғыс 6.
7.
Зілзала Жеті қат кӛк 1. Меркурий (Шоқ жұлдыз) 2.
4. Күн
5. Марс (Ӛмірзая)
6. Муштари (Юпитер) 7.
Жеті жетім Тыңдамаған сӛз жетім, Киюсіз тозған бӛз жетім, Иесіз қалған жер жетім, Басшысы жоқ ел жетім, Аққу, қазсыз кӛл жетім, Жерінен айырылған ел жетім, Замандасы қалмаса, Бәрінен де сол жетім.
1.Сұлуәйел 2.
Ер жігіт 3.
Қыран бүркіт
4. Берен мылтық 5.Жүйрік ат 6. Құмай тазы 7. Ақыл, білім
Ӛтетілеуұлының жеті ұғымына арнаған "Жеті, жеті" ӛлеңдер топтамасынан үзінді оқып береді.
—улде, Сәрсенбіде — Сібірде, Бейсенбіде — Берлинде, Жұма күні — Меккеде, Сенбі күні — Стамбулда, Жексенбіде — Жайықта Болдым! — десем, Айып па? Күдігіңді ұғамын, Бірақ, шын бұл, жарқыным, "Саяхатқа" шығамын, Теледидар арқылы.
Киелі сан "жеті" деген Дүйсенбіде — Делиде, Сейсенбіде — Сеулде, Сәрсенбіде — Сібірде, Бейсенбіде — Берлинде, Жұма күні — Меккеде, Сенбі күні — Стамбулда, Жексенбіде — Жайықта Болдым! — десем, Айып па? Күдігіңді ұғамын, Бірақ, шын бұл, жарқыным, "Саяхатқа" шығамын, Теледидар арқылы.
Байланысты жетіменен. Сейсенбіде — Сеулде, Сәрсенбіде — Сібірде, Бейсенбіде — Берлинде, Жұма күні — Меккеде, Сенбі күні — Стамбулда, Жексенбіде — Жайықта Болдым! — десем, Айып па? Күдігіңді ұғамын, Бірақ, шын бұл, жарқыным, "Саяхатқа" шығамын, Теледидар арқылы.
Кӛп ұғымы халқымыздың Сәрсенбіде — Сібірде, Бейсенбіде — Берлинде, Жұма күні — Меккеде, Сенбі күні — Стамбулда, Жексенбіде — Жайықта Болдым! — десем, Айып па? Күдігіңді ұғамын, Бірақ, шын бұл, жарқыным, "Саяхатқа" шығамын, Теледидар арқылы.
Белгісіндей салтымыздың. Бейсенбіде — Берлинде, Жұма күні — Меккеде,
ң. Жеті қат кӛк жер үсті, Жұма күні — Меккеде, Сенбі күні — Стамбулда,
Жеті қабат жер асты. Сенбі күні — Стамбулда, Жексенбіде — Жайықта Болдым! — десем,
Болдым! — десем, Айып па? Күдігіңді ұғамын, Бірақ, шын бұл, жарқыным, "Саяхатқа" шығамын, Теледидар арқылы.
Жеті Жарғы - заң жеті, Айып па? Қазынамыз бар жеті Күдігіңді ұғамын,
жарқыным, "Саяхатқа" шығамын, Теледидар арқылы.
Қазынамыз бар жеті. Ағайынды жеті жұт. Қызықтырар құбыла, Жеті түсті шұғыла. Жерде 1-жеті керемет, .Жеті шелпек - берекет. Сӛз, сӛйлемдер бағынар, Жеті септік тағы бар.
Ағайынды жеті жұт. "Саяхатқа" шығамын,
Қызықтырар құбыла, Жеті түсті шұғыла. Жерде 1-жеті керемет, .Жеті шелпек - берекет. Сӛз, сӛйлемдер бағынар, Жеті септік тағы бар.
Қызықтырар құбыла Теледидар арқылы. Жеті түсті шұғыла. Жерде 1-жеті керемет, Жеті түс Жеті шелпек - берекет. Жаңбыр жауып басылды, Сӛз, сӛйлемдер бағынар, Жеті септік тағы бар.
Сӛз, сӛйлемдер бағынар, Күн де шықты жарқырап. Жеті септік тағы бар. Аспан
шайдай ашылды,
Құлпырды бар атырап. Жеті қазына Түрлі түстер құбыла Жүйрік аты - жігіт қаны, қанаты, Кӛкжиекке шашылды. Қыран құсы - қарым күші, қуаты. Алып доға, шұғыла - Алғыр иті - бастан берік сенімі. Кемпірқосақ асылды. Берен мылтық — сӛнбес оты, серігі. Қыр гүліндей қызыл түс,
Қақпан-тұзақ, ау-жылымы - әдісі. Қоңыр-қызғылт лағыл түс. Ӛнер-білім - байлығының мәндісі. Алтын сары асыл түс, Қазан-ошақ - берекесі тірліктің. Жапырақтай жасыл түс. Осы - жеті қазынасы жігіттің. Кӛл түсі бар — кӛгілдір, Бозғылт тартқан күлгін түс.
Бір жасымда қаздаң бастым, Сәнді сұлба салады, "Тұсау" деген таудан астым. Кӛздің жауын алады. Екі жаста еркін сӛйлеп, Еркеледім менмін деп. Үш жасымда үлкендердің,
Сӛзін ұғып, соңына ердім. Тӛрт жасымда талаптанып, Тақпақ айттым, жаттап алып. Бес жасымда "Сүндеттелдім", "Мұсылмандық міндет" дедім. Алты жаста атқа міндім, Шауып желіп, тоқтай білдім. Жеті жаста мектеп бардым, Ұқтым білім, еңбек барын.
Әлди, әлди, әлди-ай! Тек ата ғой ол саған, Тыңда, бӛпем, қалғымай. Туажатсың сен оған. Сенің атың — Балғынбай, Әлди, әлди, әлди-ай! Белбаласың сен маған, Бесік жырым бұл менің: Әке болам мен саған. Жеті атаңды біл дедім. Әлди, әлди, әлди-ай! Күнде айтамын осылай, Менің атым — Малдыбай, Жаттап ӛскін осыны-ай! Әкем менің — Қалдыбай. Әлди, әлди, әлди-ай! Болады ата ол саған, Немересің сен оған.
Ал атаңның Қалдыбай Жеті септік Әкесі еді — Сандыбай. Атау айтты:
Арғы ата ол саған, - Кім бұл бұзған ережені? Шӛбересің сен оған. Не зат соқкан терезені? -
Әлди, әлди, әлди-ай! Ілік ілді: Арғы атаңның Сандыбай, - Кімнің ісі дүрліктірген? Әкесі еді — Жандыбай. Ненің
буы желіктірген? -
Баба болар ол саған, Барыс білмек: Шӛпшексің ал сен оған. - Кімге
Неге қылды дӛрекі істі?
-
Әлди, әлди, әлди-ай! Табыс таппақ: Ал, бабаңның Жандыбай - Кімді бұның басынғаны? Әкесі еді — Мәндібай. Нені
кӛздеп, тасынғаны?
- Түп ата ғой ол саған, Жатыс жатыр: Неменесің сен оған. - Кімде
Неде кетті есесі? — деп Әлди, әлди, әлди-ай! Шыгыс шықты : Түп атаңның Мәндібай - Кімнен
Әкесі еді — Сәндібай. Неден туған бұл ісі? - деп. А л көмектес:
-Кіммен, — деді, - адасып жүр?
Немен
Жеті септік сұрақтарын Жатқа білгін, шырақтарым! Кітапханашы: Келесі ойын-сайысымыз "Тапқырлық". 1. Шешендік өнер. Тарихта Тәуке хан, Тӛле би, Қазыбек би, Әйтеке би, Сырым батыр, тағы басқа белгілі адамдармен катар Жиренше, Досбол, Жидебай, Сауытбек, Қылышбай тағы да басқа шешендердің аты белгілі. Халық шешендік сӛздерді заман ӛткен сайын әрлеп, әсерлеп ұрпақтан ұрпаққа жеткізуде. Би-шешендердің жиналған ортасы.
Шешендерден шыққан қара сӛздің ӛзінде ӛлеңге бергісіз үйлескен ырғақ болады. Сӛз бен сӛз ӛзара ұйқасып жатады. Үш кемеңгер дүлдүлім, Сақтаған ел бірлігін! Қазақта қара қылды қақ бӛлген Тӛле би, Қазыбек би, Әйтеке билердің сӛз үлгілеріне зер салайық.
Уа, халқым! Кӛсіле шабар жерің бар! Тау кӛтерер елің бар, Қол бастайтын ерің бар, Атадан калған сара жолың бар, Сӛз қадірін біліңдер!
елдің арасында бітімші болған батыл елші, парасатты тәлімгер ретінде мәлім. Он бес жасында Тайкелтір би бастаған елшілерге еріп барып, қалмақ ханы Қоңтажы тұтқынында жатқан қазақтарды батылдығымен, шешендігімен босатып алады. Қазыбектің қалмақ ханы Қоңтажыға айтқаны: "Біз қазақ деген мал баққан елміз. Бірақ ешкімге соқтықпай, жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп найзаға үкі таққан елміз. Ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сӛз асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзымызды ақтай білген елміз. Асқақтаған хан болса, хан ордасын таптай білген елміз. Атадан ұл туса, құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса, күң боламын деп тумайды, ұл мен қызды қаматып отыра алмайтын елміз. Сен қалмақ та, біз қазақ Қарысқалы келгенбіз. Сен темір де, біз кӛмір Еріткелі келгенбіз. Танымайтын жат елге Табысқалы келгенбіз. Табысуға келмесең, Шабысқалы келгенбіз. Сен қабылан да, біз арыстан Алысқалы келгенбіз. Тұтқыр сары желімбіз Жабысқалы келгенбіз. Берсең, жӛндеп бітіміңді айт, Не тұрысатын жеріңді айт.
Қазыбек, сен жаңа үйреткен жас тұлпар екенсің. Сенің айтқан сӛзіңе менің буыным шыдамай сіресіп тұра алмады. Сондықтан саған екі түрлі белгі беремін. Біреуі - сенің дауысың қаздың дауысындай қаңқылдап шығады екен, сондықтан бұдан былай "қаз дауысты Қазыбек" болсын. Екінші - тоқсан жеті жүлдені саған арнап байладым. Бұдан былай сен екі сыбағалы бол" депті. Содан бері Қазыбек би атанып кетіпті. Енді Әйтеке бидің сӛзіне құлақ түрейік.
Тартылмайтын бұлақ жоқ. Тамыры суда тұрса да, Уақыты жеткенде, Қурамайтын құрақ жоқ... Тек жақсыдан ӛлмейтін сӛз қалады... Кітапханашы: Сӛз танығыш жастарға үш бидің біреуі он түрлі сұрақ қояды. Твле би: Айтсам, он түрлі жұмбағым мынау. Бір, екі, үш, тӛрт, бес, алты, жеті, сегіз, тоғыз, он. Қазыбек бидің жауабы: Бір дегеніміз — бірлігі кеткен ел жаман. Екі дегеніміз — егесіп ӛткен ер жаман, Үш дегеніміз — үш бұтақка бӛлінген ағайын жаман, Тӛрт дегеніміз — тӛсектен безген жас жаман, Бес дегеніміз — белсеніп шапқан жау жаман, Алты дегеніміз — асқынып кеткен дерт жаман, Жеті дегеніміз — жесір қалған жас жаман, Сегіз дегеніміз — серпілмеген қайғы, Тоғыз дегеніміз — торқалы той, топырақты ӛлімге бас кӛрсетпесе, сол жаман, Он дегеніміз — оңалмас кәрілікке дауа болмас деген сӛзіңіз. Кітапханашы: Міне, балалар, ел тірегі болған аталардан қалған асыл сӛздердің мән- мағынасын байқадындар. Билердің, халық тарихын, әдет-ғұрып, салт-санасын жете білген ел ақсақалдарының, атақты шешендердің жастарға берер ақылы ӛсиет болып қалған.
жарысын ӛткіземіз. Тіл туралы мақал-мәтелді екі топ кезекпен жарыса айтады. Жүйелі сӛз - киелі.
Тіл - кӛңілдің кілті.
Ең тәтті де - тіл,
Ең ащы да - тіл. Ең жұмсақ та - тіл, Ең қатты да — тіл.
Жаман шайқап сӛйлер.
Жүзден біреу - шешен, Мыңнан біреу - кӛсем.
Надандықтың белгісі.
■
Біреудің сӛзі әдемі, Біреудің кӛзі әдемі.
Қызыл тілдің қадірін Тоқтағанда білерсің. Кітапханашы: Осылайша мақал-мәтел жарысы ӛткізіліп, кезек жұмбаққа келеді. Сүйексіз ғып жаратқан, Жұртты аузына қаратқан. (тіл) Ӛңшең тістің арасында Бір патша.
Сүйектен қаланған қорғанда Сүйексіз күзетші тұрады. (тіс және тіл)
Бұл жағы мәрмәр. Ортасында Сандуғаш сарнар. (тістер және тіл)
Жағалай-жағалай тас қойдым, Жирен атты бос қойдым. (тіс пен тіл)
Отыз екісі диірмен тартып, Бірі қапқа салады. (тіс және тіл)
Тӛңкерілген қала. Арасыңда соның Қызыл шақа бала. (тіл)
Екі әскер соғысып жатыр, Ортасында бір елші. (тіс пен тіл) Қызыл түлкі інінен шықпайды. (тіл) Әрі сүйексіз, Әрі тиексіз. (тіл)
Ақтоғайдың ішінде Кісінейді күрең тай. (тіл)
Бірін сәл-пәл кем бұра. Нағыз қазақ қазақ емес, Нағыз қазақ - домбыра" демекші енді екі топ домбырамен күй шертіп, ән айтудан жарысады.
орасан зор байлығында. Тіл мәселесі қазір ең бір шешуші мәселе болып отыр. Қандай табыстарымыз бар?
1.
Қазақстан тәуелсіздік алған жыл. 1991 жыл 2. Қазақстан Республикасының тұңғыш Конституциясы қашан қабылданды? 1993жылы 3.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі қай тіл?
Қазақ тілі
4. Ана тілі үшін, елі үшін құрбан болған азаматтарды атаңдар. Ахмет Байтұрсынұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Жүсіпбек Аймауытов, Мағжан Жұмабаев, Міржақып Дулатов, Мұстафа Шоқай, Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров. жүктеу/скачать 0,73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|