Етістіктің сөйлемдегі қызметі

1. 
   Қазақ тілінің грамматикасы. І.Морфология. А.,1967. 192-201- беттер.
   
2. 
   А. Ысқақов. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. А.,1974. 321-334-беттер.
   
3. 
   Ы. Маманов. Қазіргі қазақ тілі. А.,1966. 3-79-б.
   
4. 
   Т. Қордабаев. Қазіргі қазақ тіліндегі етістіктің шақ категориясы. А.,1953. 39-114-б.
   
5. 
   С. Омарбеков. Қалау рай және оның кейбір түрлері жөнінде. ҚазССР ҒА Хабарлары, филология және өнертану сериясы, 1960, 1. 14-шығуы.
   
6. 
   Н. Оралбаева. Бұйрық райдың синтетикалық және аналитикалық формасы.//Қазақстан мектебі. 1971. 4 .89-92-б.
   
7. 
   Н. Оралбаева. Етістіктің жіктелуі. //Қазақстан мектебі. 1963.2.
   

ХХІІІ. Үстеу

1. 
   Үстеудің лексика-грамматикалық сипаты.
   
2. 
   Үстеудің мағыналық топтары: мезгіл үстеулері, мекен үстеулері, мақсат үстеулері, себеп-салдар үстеулері, мөлшер үстеулері, күшейткіш үстеулері, сын-қимыл үстеулері.
   
3. 
   Үстеудің жасалуы.
   
4. 
   Үстеудің басқа сөзбен тіркесу ерекшеліктері.
   
5. 
   Үстеудің сөйлемдегі қызметі.
   

Үстеуді жеке сөз табы деп танытатын оның басты белгісі - семантикалық сиптаы болып табылады. Ол қимылдың, іс-әрекеттің (яғни етістіктің) әр алуан мезгілдік, мекендік, мөлшерлік, сындық-амалдық белгілерін, болу себебі мен мақсатын, т,б. білдіреді. Үстеудің басты грамматикалық сипаты – оның арнайы морфологиялық түрлену жүйесінің және грамматикалық категорияларының жоқтығы. Кейбір жекелеген үстеу сөздерге шырай жұрнақтары да жалғанады: жоғары-рақ, төмен-ірек, тез-ірек, ақырын-дау, әрі-рек, ілгері-леу, ерте-рек, ерте-леу, бері-рек, дәл-ірек, т.б. Осыдан көрінетіндей, шырай жұрнақтары кейбір мекен үстелеріне де (жоғары-рақ, әрі-рек), мезгіл үстеулеріне де (кеш-іре, ерте-рек), сын-қимыл үстеулеріне де (тез-ірек, ақырын-дау) жалғанады. Бірақ үстеудің мағыналық түрлерінің ешқайсысы да толық түрінде шырай категориясымен түрленбейді. Мысалы, мекен үстеулерінің (әлдеқайда, жол-жөнекей, әріде, сонда, алға, т,б.), мезгіл үстеулерінің (бүгін, былтыр, биыл, әлі, енді, қазір), сын-қимыл үстеулерінің (тікелей, бірден, әлінше, лезде, зорға) кейбіріне шырай жұрнақтары қосылмайды. Бұның өзі «негізгі үстеулердің көпшілігінен шырай категориясы жасаладың (А. Ысқақов) деген пікірдің қате екенін көрсетеді. Үстеуде ондай категория болу үшін я шырай категориясының қосымшалары барлық үстеуге немесе үстеудің белгілі тобына енетін барлық сөзге немесе барлық негізгі түбір үстеуге түгел жалғана алуы керек. Ондай жаппайлық қасиет мұнда жоқ, сондықтан үстеуде шырай категориясы жоқ. Әрине, бірлі-жарым үстеуге шырай категориясының қосымшалары жалғануы кездейсоқ емес. Олар көбіне негізгі түбір және қимылдың сапалық мәнін білдіретін үстеулер болып келеді. Бұның өзі тарихи жағьнан үстеудің сын есіммен жақындығын, төркіндес екендігін ғана көрсетсе керек. Синтаксистік қызметі, ең алдымен, үстеудің семантикалық ерекшелігіне байланысты болғандықтан, яғни үстеу қимылдың, іс-әрекеттің алуан түрлі белгілерін білдіретіндіктен, етістіктермен тіркесіп, көбіне пысықтауыш қызметін атқарып тұр.