С тұр сын ға лиева
жүктеу/скачать 9,59 Mb. Pdf көрінісі
|
809-003-001к-19 КазЛитра 9 каз УЧЕБНИК Book
- Бұл бет үшін навигация:
- Сөз мар жан АР МА Н - ПВ ба сп ас ы
- Баласағұн қаласының шығу тарихы туралы
| Зергер сөз
Ру баи – үл кен ой, түй ін ді тұ жы рым ды біл ді ре тін бір шу мақ ты, ли ри ка лық өлең тү рі. Ру баи – араб тың төл сө зі. Ма ғы на сы – «ру ба ғи» – «төрт тік» не ме се «төрт жол дық өлең» де ген тер мин ді та ны та ды. Бәйіт – араб, пар сы жә не түр кі тіл дес ха лық тар поэ зия сын да ғы қос тар мақ ты, егіз ұй қас қа құ рыл ған өлең тү рі. Ай ты лар ой ба рын ша тұ жы рым ды бо лып ке ле ді. Сөз мар жан АР МА Н - ПВ ба сп ас ы 16 Ж.Ба ла са ғұ нның ту ған же рі Ба тыс Тү рік қа ға на ты ның бас ты ас та на сы, сая си, эко но ми ка лық, сау дасат тық жә не ру ха ни мә де ни ет тің ор та лы ғы ре тін де аты әлем ге әй гі лі бол ған ор та ға сыр лық ірі қа ла Ба ла са ғұн екен ді гі та рих тан бел гі лі. Ба ла са ғұн – «кө рік ті тас қа ла» де ген ұғым ды біл ді ре ді. Ба ла са ғұн қа ла сы ға сыр да пай да бо лып, ХІІІ ға сыр дың ба сын да қи ра ған. Ба ла са ғұн қа ла сы та ри хи сах на дан тү сіп, уа қыт тың өтуі мен аты да, ор на лас қан же рі де ХІ ға сыр да бел гі сіз бо лып, кей ін жер гі лік ті тұр ғын дар ша һар дың ор та сын да сақ та лып қал ған би ік тө бе нің аты мен Ақ тө бе деп атап ке те бер ген. Сөйт іп, Шу өзе ні нің сол жа ға сын да ор на лас қан, та рих та ор та ға сыр лық Ақ тө бе қа ла сы де ген ат пен бел гі лі ес ке рт кіш ті те рең зерт теу ар қы лы оның та ри хи Ба ла са ғұн екен ді гі дә лел ден ді. Б.Әбдікәрімұлы Баласағұн қаласының шығу тарихы туралы Зерттеушіғалым У.Шалекенов өзінің «Қазақ мәдениеті» атты кітабында былай дейді: «Қашқари еңбегінен Баласағұн қаласының этимологиясын анықтадық: «Сағұн» – қарлұқ жұртының мықтыларына берілетін ат, лақап. Түрік тәуіптерін Ата сағұн дейді». Қаланың аты екі сөзден құралған. «Бала» деген түрік сөзі баршаға мәлім болса, «сағұн» – хакан, хан, князь. Олай болса, Бала хакан; бала князь; бала хан болып, Баласағұн деген ұғымды құрайды, яғни жас түркеш, әйтпесе қар - лұқ хаканының қаласы деген сөз» деп өз ойын түйіндейді. Ал С.Сыздықов өзінің «Қарлық – Қарахан мемлекеті» атты монографиясында: «Осы қала атының әуелгі екі түбірі бары байқалады. Олар: «бола» және «сағұн». Этимологиялық талдауда: біріншісі – «боло», «було», яғни тайпа аты, ал екіншісі – «соғұн», «сағұн» болып, қарлық тайпасының көсемі атағын білдіреді. Қала атауы екі негізден тұратыны айқын. Бұл атауды «Балауса және ғұн» деп ал - сақ та болады. «Балауса» сөзі көне түріктің осы күнге дейін мағынасын жоғалтпай сақтап келе жатқан ежелгі сөзі екені белгілі. Ол жас дегенді білдіреді, ал ғұн Орта Азиядағы ежелгі ұлы тайпалардың бірі екені белгілі. Сонда «Жас ғұн, яғни жас не - месе балауса ханзада» дегенді білдіреді. Қалай болғанда да, бұл қаланы ғұндар - дың жас патшасы салдырғаны немесе билегені осы атауданақ байқалады. А.Шайділдаев жүктеу/скачать 9,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|