Хас Ха жыб  – араб сө зі,  хан ның ең жа қын, ең се­ нім ді ке ңес ші сі, ұлы уә зір  де ген ма ғы на ны біл ді ре ді. Бі лік

14
Дас тан да ғы ой-пі кір: пат ша ел-жұр-
тын қы лыш тың кү ші мен, қа тал тәр тіп-
пен бас қар са, ға лым дар қа лың бұ қа ра ны 
ақыл-па ра са ты мен бас қа руы ке рек. Адам 
бой ын да ғы зұлым дық, қа ты гез дік, са-
раң дық, опа сыз дық, т.б. түп теп кел ген де, 
бі лім сіз дік тен, на дан дық тан ту ын дай ды 
деп есеп тей ді.
«Құт ты бі лік» дас та нын да ав тор ерек-
ше мән бе ріп, зор ша быт пен жа зыл ған аса 
ма ңыз ды мә се ле лер дің бі рі – адам дар дың 
бі рін-бі рі құр мет теуі, ізет көр се туі, сый ла уы. Жас тар дың қарт-
тар ға, қа рия лар дың жас тар ға, әкім дер дің қыз мет ші ле рі не, жал-
шы лар дың қо жа ла ры на, ба ла лар дың әке-ше ше сі не, ата-ана ның 
пер зент те рі не де ген із гі-құр ме ті қан дай бо луы ке рек де ген сау ал ға 
жау ап бе ріл ген.
Ж.Ба ла са ғұ н жақ сы мі нез-құ лық, әдеп ті лік, кі ші пей іл ді лік, 
ең ал ды мен, адам ның тә лім-тәр бие сі не бай ла ныс ты де ген ой 
түйеді. Әдеп ті лік тің сан тү рін жыр лай ке ліп, со лар дың ішін де гі 
ең бас ты сы – тіл әдеп ті лі гі де ген қо ры тын ды жа сай ды. Қыс қа әрі 
маз мұн ды сөй лей бі лу – әдеп ті лік тің ба сы де ген пі кір ай та ды.
Тіл қа дір лі етер, ер ге бақ қо нар,
Қор қы лар тіл, ке те тұ ғын бас бо лар.
Бі ліп айт қан сөз бі лік ті са на лар,
Бі лік сіз сөз ба сың ды жеп та ба лар.
Көп сөй ле сең, «ез бе сің» деп жек кө рер,
Сөй ле ме сең, «мыл қау екен» деп сө гер.
Бұ лай бол са, тең ор та сы – ке ре гің,
Тіл ге ұс там ды бол саң, өсер бе де лің!
Қа лар мұ ра – сөз, кі сі ден кі сі ге,
Сөз ді мұ ра тұт саң, пай да ісі ңе.
«Құт ты бі лік» дас та ны ның бас ты идея сы төрт ұс та ным ға 
не гіз де ліп жа зыл ған: бі рін ші сі – мем ле кет ті дұ рыс бас қа ру үшін 
қа ра қыл ды қақ жа ра тын дай әділ заң ның бо луы. Ав тор әділ дік тің 
бей не сі ре тін де Күн ту пат ша ны көр се те ді. Екін ші сі – бақ-дәу лет, 
яғ ни ел ге құт қон сын де ген ті лек. Бақ-дәу лет мә се ле сі дас тан да 
пат ша ның уә зі рі Айт ол ды бей не сі ар қы лы жыр ға қо сыл ған. Үшін-
ші сі – ақыл-па ра сат. Ақыл-па ра сат тың қо ғам дық рө лі уә зір дің ба ла сы 
Өгдүлміш бей не сін де жыр ла на ды. Төр тін ші сі – қа на ғат-ын сап 
Жү сіп Хас Ха жыб Ба ла­
са ғұ н – түр кі ха лық та ры 
та ри хын да ғы қай та өр­
леу дәу ірі нің аса көр нек ті 
ақы ны, есі мі күл лі Шы ғыс 
ел де рі не мәш һүр бол ған 
да ныш пан ой шыл, атақ ты 
ға лым, бел гі лі қо ғам жә не 
мем ле кет қай рат ке рі.
Н.Ке­лім­бе­тов

жүктеу/скачать 9,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: