С тұр сын ға лиева
жүктеу/скачать 10,65 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Даналық ойдан дән ізде А РМ А Н -П В б ас па сы
| БҰ ҚАР ҚАЛ ҚА МА НҰЛЫ
Бұ қар Қал қа ма нұлы – қа зақ тың ұлы жы ра уы, ХVІІІ ға сыр да жоң ғар бас қын- шы ла ры на қар сы қа зақ тың азат тық со ғы сын бас тау шы сы әрі ұй ым дас ты- ру шы сы, атақ ты Абы лай хан ның ақыл- шы сы. Сөй ле ген де кө ме кейі бүл кіл деп, ау зы нан тек өлең сөз тө гіл ген дік тен, «кө ме кей әу лие» атан ған. Бұ қар жы рау ту ра лы сақ тал ған мә лі- мет тер ге қа ра ған да, ол 1668 жы лы Пав- ло дар об лы сы Ба янау ыл ау да нында туып, 1781 жы лы өз елін де қай тыс бол ған. Ке зін де Бұ қар Ар ғын ру ының қа быр- ға лы, бе дел ді би ле рі нің бі рі бо лып, өмі рі нің бі раз ша ғын Абы лай хан ның ма ңын да өт кі зіп, ел бас қа ру ісі не бел се не қа тыс қан. Ол Абы лай дың ақыл шы сы, қа те лі гін тү зеп оты рар да на сы, ел мен хан ды қос қан дә не ке рі бо ла ды. Бұ қар жы рау мұ ра ла ры ның ішін де өз за ма нын, сол кез де гі та ри хи шын дық ты бей не лей тін тол ғау-жыр лар мен ше шен дік-на қыл сөз де рі аз емес. Бұ қар өлең де рін та қы рып та ры мен маз мұ ны на бай ла ныс ты өмір, бір лік, ер лік жә не Абы лай хан ту ра лы деп бө лу ге бо ла ды. БҰ ҚАР ҚАЛ ҚА МА НҰЛЫ (1668–1781) Жы рау ту ын ды ла ры кө ңіл пер не сін дөп ба сар әсер лі лі гі мен, көз де генін орып тү сер өт кір лі гі мен, аз сөз ге көп ма ғы на сый ғыз ған нақ ты лы ғы мен, сұ лу саз ды көр кем ді гі мен, асау сер пім ді қу аты мен ерек ше ле не ді. М.Мағауин Даналық ойдан дән ізде А РМ А Н -П В б ас па сы 87 Бұ қар – ха лық та ри хын да ғы ең ірі тұл ға лар дың бі рі Абы лай ға сан шу мақ та рын ар на ған жы рау. Хан ның ке ңес ші сі әрі қа зақ хан ды ғы дер бес ті гі нің жар шы сы Бұ қар жы рау хан ның іш кі жә не сырт қы сая- са ты на мей лін ше әсер ет кен да рын ды адам бол ды. Бір лік жай ын да тол ғап, бө лін беу ді, қа зақ хал қы ның тұ тас ты ғын сақ тау ды: «...Жат бой ынан тE Gіл сін, бә рі Gіз бір ене ден ту Aан дай бо лы Gыз», – деп ба са ай та ды. Ер лік ті, ел дік ті на си хат тай ды, кім нен сақ та ну ды ес кер те ді. Жы рау кей де Абы лай ды асы ра кө те ріп мақ та са, кей де қа тал сы най ды: Қай ғы сыз ұй қы ұй ық тат қан, ха ным-ай, Қай ы ру сыз жыл қы бақ тыр ған, ха ным-ай, Үш жүз дің ба сын қос қан, Абы лай!.. – деп, Абы лай хан ның ісі не сүй сін се, ен ді бір де: Ашу лан ба, Абы лай, Өк пең ме нен қа бын ба, Өтің ме нен жа рыл ма, Орыс пе нен со ғы сып, Ба сы на мұн ша кө тер ген Жұр ты ңа жау лық са лын ба, – деп хан ға ба су ай та ды. Бұ қар жы рау дың тол ғау ла ры – Абы лай хан дәу ірі нің ай на сы. Жы рау хан ның ұс тан ған сая са ты мен кө ре ген- ді гін, ал ғыр лы ғы мен біл гір лі гін ту ын ды ла ры ның ар қауы ет кен. Со ны мен қа тар хан ның кем ші лі гін де бе ті не бас қан ба тыл жы рау бол ған. «Әй, Абы лай, Абы лай!» ат ты өле ңін де: Әй, Абы лай, Абы лай! Се ні мен көр ген де, Тұ рым тай дай ұл едің, Түр кіс тан да жүр едің. Әбіл мәм бет пат ша ға Қыз мет ші бо лып тұр едің. Сен қай жер де жү ріп же тік тің? Үй сін Тө ле би дің Түй есін бақ қан құл едің! Сен жи ыр ма бес ке кел ген соң, Ал тын тұ ғыр үс тін де Ақсұң қар құс тай тү ле дің. Дәу лет құ сы қон ды ба сы ңа, Қы дыр кел ді қа сы ңа. Бақ үйі не тү не дің, жүктеу/скачать 10,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|