С в м б л е в атындаты гылыми

озон  кабаты н  «корганы ш   кабаты »  деп  те  атайды .  Озон 
кабатынын 50%-га бузылуы ультракулгш радиацияларды  10 есеге 
кебейтедд. Озон кабатынан куннщ узын толкынды ультракулгш 
сэулелер!  (290-380  нм)  етш  кете/а.  Bipa3  мвлшерде  Timi  бул 
сэулелер  адам  ушш  пайд алы  да:  TepiMi3Ai  карайтып  куйддредд, 
организм нщ   корганы ш ты к  кы змет!  артады .  Тал  тусте 
ультракулгш  сэулелердщ  концентрациясы  кеп  болгандыктан, 
кунге куйш  кыздырыну процеон шадкай туске дейш жургтзген 
жен.
рЭоносфераньщ 
бузылуы орны толмас жагдайларга — 
Tepi 
как 
ауруынын  курт кебекмне,  кез  катарактасына,  жуйке жуйесшш 
eAcipeyiHe, 
мухнттагы планктонный  жогалуына,  ес1мд1ктер мен 
жануарлар 
алемшщ 
мутациясына алып келедд.^
1980 
ж ы лдары  
А нтаркти дадагы  
гылыми 
ж ум ы с 
станцияларында журпзмген  зерттеулерден атмосферадагы озон 
курамынын  темендегет  байкалган.  Осы  кубылыс  «озон  тест»  
деген  атау  алды.  1987  жылдын  кектемшде  Антарктиданын 
устшдеп  «озон Teciri» барынша  улкейш,  онын ауданы  шамамен 
7  млн км2 
-Д1 
курады,  я гни,  ауадагы мелшер! калыпты  нормадан 
30-50%-га темендеген.  Антарктидадагы бул кубылыс кыркуйек- 
караша  айларында  байкалып,  маусымнын  баска  кездершде 
озонныц мелшёр
1
 нормага ж  акын болады.  Кейш аньщталгандай, 
атмосферадагы озонный мелшер1 Солтуспк жарты шардын орта 
ж е н е   ж огары   енд
1
ктерш де  кы с-кектем   (кан тар-н аур ы з) 
айларында,  ecipece  Европа,  АКШ,  Тынык  мухит,  Ресейдш 
европалык  белшнде,  Шыгыс  Ci6ip,  Жаиония  устшде  жылдан- 
жылга  азайып  келедк  1992  жылы  Онтуспк Америка  курылыгы 
мен  оган  жакын  кегоспктерде  озон  курамынын  айтарлыктай 
темендеген]  (50%-га) "пркелдд.  1995 жылы кектемде Арктиканын
о зонды  кабаты  шамамен  40%-га  дейш  азайган.  Сонымен  6ipre 
Канаданыц солтуспк аудандарында жэне Скандинавия тубепнт, 
Шотландия  аралдарынын,  Казакстаннын,  Якутиянын  устйде 
«мини-тестктер» кальпггасканы -пркелген.
Озон кабатынын бузылуы,  я гни,  «озон теопнш» пайда болуы 
биосферада елеулд езгерктгер тудыруы мумкш. Сондыктан бул 
жагдай  курдел1  экологиялык  мэселенш  6ipi.\030H  кабатынын 
бузылу процесше  гарыштык, аппараттар,  дыбыстан да  жылдам 
ушатын  ушактар  ж эне  ондагы  толык  жанып  бггпеген  отын 
еншДер]  жане  ядролык  жарылыстардан  белшген  заттар  Эсер 
етед1.
176

{Алайда озон кабаты уппн ен кдупта заттар А- уй турмысы мен 
ен<еркесште  пайдаланатын  муздаткыштар  мен  аэрозольд! 
баллондарда пайдаланатын<ф}эеонда%). Осы заттар атмосферанын 
жогаргы  кабаттарына  кетерь\генде  каркынды  турде  озонды 
бузатын  хлор  немесе  баска  галогендердщ  атомын  тузетш 
фотохимиялык ыдырауга ушырайды, ал олар epi карай озоннын 
оттегше айн алу процесш жылдамдатады.  Дуние жузД бойьшша 
шамамен  1,3  млн  тонна  озон  ыдыратушы  заттар  ендфиип 
отырган. Онын 35%-ын АК.Ш,  40%-ын Европа елдер1,  10-12%-ын 
Жапония, 7-10%- ын Ресей ендфедг
Озон  кабатьшын  бузылуы  адам  денсаулыгы  мен  коршаган 
ортага ете зиян екендш ресми турде де айтылуда. Озон кабатын 
сактау ушш халыкаралык келДстдер кажет.  1987  ж.  Монреаль 
хаттамасында  фреондарды  ендфу  жане пайдалану ды  бакылау 
жайында  70  мемлекет  арасында  келкпм  жасалды.  Ол  кужат 
бойьшша озон кабатына каупгп фреондарды ендфу 2010 жылга 
дешн токтатылуы керек болатын.
Парникп эффект (жыл у эффект). [Жангыш казбаларды ертеу 
жэне  баска  да  енеркэсштш  процестер  эсершен  белшш, 
атмосферада  жинакталатын  кемДр  кышкыл  газ  (СО,), 
кемфсутектер, ягни, метан (СН4), этан (С2Н6) жэне т.б.  (жогары 
концентрациясы болмаса бул  заттар жекелей  аса  кауигп емес) 
газдары napmncri эффекгшщ пайда болуына алып кедедь’
Парникп эффектшщ механизм! карапайым. Бултсыз ауа райы 
ашык  кезде  кун  сэулелерД  Жер  бетше  онай  жетш  топырак, 
еомджтер жамылгысымен сщф1л.едд. Жер бел кызган сон жылу 
энергия сын узын толкынды сэулелену туршде атмосферага кайта 
беред!.  Алайда  бул  жылу  энергиясы  атмосферада  шашырамай 
жогарыда айтылган газдардыц молекулаларымен сщфШп  (С02 
жылу энергиясьшьщ 18%-ьш шире/а), молекулалардьщ каркынды 
козгалысьша жэне температураньщ кетер1луше алып келед!.
^Атмосфералык  газдар  (азот,  оттеп,  су  парлары)  жылу 
сэулелерш  сщфмей,  керДсгнше  оларды  шашыратады.' СО,-нщ 
концентрациясы  жыл  сайын  0,8-1,5  мг/кг-га  кетёр1луде. 
Зерттеулер  бойынша  С 02-нЩ  мелшер1  ауада  ей   есе  кебейсе, 
орташа  температура  3°С-5°С-ка  кетерДледьрул  ез  кезегшде 
климаттын,  галамдык,  жылуына,  ягни,  Антарктидадагы 
муздыктардын  жаппай  еруше,  ©лемдж  мухиттыц  орташа 
денгешнщ кетер1луше, кептеген жердщ су астьшда к,алуына жане 
баска да жагымсыз жагдайларга альш келедд.
177

Климаттыц галамдьщ жылуы 
у
-  биосфераныц  антропогендж 
ластануынын 6ip Kepimti. Бул климаттын жэне биотанын взгеру1: 
экожуйедеп ешмдшк процесгершщ, еамлдктер к;ауымдастьщтары 
шекараларыньщ, ауыл шаруашылыгы дакылдарынын ешмдшгшщ 
езгерушен бьинелд. Эареее климаттын езгерктср Солтустк жарты 
шардыц  жогары  жэне  орта  енджтершде  к,апы  байкдлады.  Бул 
аймав;тардын  табигаты  эртурлд  есерлердд  кабылдагыш  келедд, 
сондыктан  да  онын  кайта  калпына  келу1  ете  баяу  журедг. 
Болжамдар бойынша, температуранын KerepiAyi дал осы жерлерде 
жогары болады. Тайганьщ аумагы кей жерлерде солтустжке карай 
100-200  км-ге,  кей  ж ерлерде  одан  азырак;  жылжнды. 
Температуранын кетер1луше байланысты мухиттардын денгей 0,1 - 
0,2 м кетердледд. Бул ез кезепнде улкен езен ацга рла рыныц (edpece 
Ci6ip езендершщ) су астында калуына алып келедд.
Мэлшеттер  бойынша  келеа  гасырдын  басына  дешн  Ж ер 
бетшщ   температурасы  1,4°С-ка  кетердлед!.  1997  ж.  Киото 
хаттамасына сэйкес, енеркэаб] дамыган елдер 2008-2012 жылдары 
1990  жылмен  салыстырганда  парники  газдардын  атмосферага 
белшуш  55%-га  дейш  азайту  керек.  Ал айда  бул  хаттаманын 
шегшмдерд алд  кунте дейш  куппне енген жок.  ©йткеш дамыган 
елдер бул шеппмнщ дурыстыгына кумэнмен караула.
2000  жылы  Гаага  каласында  еткен  конференцияда  ap6ip 
индустриалды  елде  зиянды  заттарды  атмосферага  белуд! 
азайтудын  улттык  саясаты  журпз1лу  керекпп  туралы  шешш 
Кабылданды.  бкж ипке  орай,  кептеген  елдер  кем1ртег!нщ 
атмосферадагы азаюын ормандар мен топырактьщ ашрутнен емес 
ездершщ гс-эрекеттерд аркасында деп керсеткю келедд.
Казакстан да 2006 жылга дейш 2008-2012 жылдар аралыгында 
парникт!  газдарды  атмосферага  шыгаруды  азайту  бойынша 
мшдеттеме  алып,  аныкталуы  керек  ед
1
. 
EipaK 
ic  жузшде  бул 
маселе тек кагаз жузшде к,алып отыр.
Цышныл  ж анбырлар.  Галамдык  н е п зп   экологиялык 
проблемалардын 6ipi атмосферадагы ластаушы заттардын у за и, 
кашыктыктарга  тасымалдануы.  Алгашында  бул  проблема 
радиоактивт
1
  заттардын  улкен  кашыктыктарга  таралуына 
байланысты пайда болды.
Непзшен куюрт диоксидд жэне онын косылыстары, азот оксиш 
жене  онын  косылыстары,  ауыр  металдар  (acipece  сыяап), 
пестицидтер,  радиоактивт!  заттар  сиякты  улылыгы  жогары 
заттардын таралуына баса наэар аударган жен.
178

Куюрт диоксщи мен азот оксидтершщ жуылуы куюрт жэне 
азот  кыпщылдарыныц  туз!луше  эсер  етедь  Бул  улкен 
территориялардагы  табиги  ортанын  жалпы  кышкылдануына, 
айтарльщтай  экологиялык,  езгер!стерге  алып  келд11  Туз1лген 
кыпщылдар  жэне  олардын  косылыстары  жаугар  жауын- 
шашыннын курамында, кардын, жер бетшдеп су айдындарында 
жэне топырактын курамында кездесш экожуйелерге жагымсыз 
эсер  етуде.  Куюрт  диоксида  жэне  азот  оксидтершен  болатын 
кышкыл жанбырлар (орман биоценоздарына улкен зиян экелуде.1 
Кышкыл  жанбырлардан  жалпак  жапырНкты  ормандарга 
Караганда  кылкан  жапыракты  ормандар  катты  зардап  шегедь 
"Кышкыл  жанбырлар  топырак  кышкылдыгын  тудырадьи 
"Нэтижесшде  минералдык  тьвдайткыиггардын  пайдасы  азаяды. 
0cipece бул шымды кулгш топырактарда катты байкалады. 
у
Адам  организмшдеп  алгашкы  жагымсыз  реакциялар  ауа 
курамындагы  сульфаттардын  концентрациясы  6-10  мкг/м3, 
KyKipTTi  газ  -  50  мкг/м3 —ге  жеткенде  пайда  болады.  Бул 
Косылыстарды 
acipece 
есгмдгктер ете сезпш. Кыналардыц кейб1р 
TypAepi 
куюрт  кышкылынын  концентрациясы  10-30  мкг/м3, 
кылкан жапырактылар  - шекп мэлшерден бар болганы 3-4 есе 
кебейгенде ттриплтн жояды. Тущы сулардыц кышкылдыгы pH 
<  5,5  (табиги суларда 5,6-га жакьш)  кэрсетюште балыктардыц 
кебею1 темендеп, pH  =  4,5 жагдайда кебею журмейдь
K,a3ipri  тацда  антропогендж  эсерден  белшетш  куюрт 
диоксидднщ мелшер1 жылына 150 млн тоннаны курайды. KeMipAi 
пайдалану куюрттщ кеп белшуше алып келедд.  Жер шарыныц 
кейб1р  аудандарында, 
ecipece 
Европада,  Солтуспк Америкада 
антропогенддк куюрттщ 
Tycyi 
кеп малшерге жегп.  Жер бетше 
тускен  кышкылдар  мен  сульфаттар  топырак  курамына 
(топырактын  кышкылдануы),  еам дж тер  жабынына,  су 
айдындарынын кышкылдануына алып келуде.
Атмосфераны  кущрт  диоксидшен  коргау,  оларды  ауа 
бассейншщ  жогары  кабаттарында  шашырату  аркылы  жузеге 
асыруга  болады.  Ол  ушш  жылу  электр  орталыктары 
муржаларыныц  бшктш  180,  250,  тши  370  м  бижтжте  болуы 
керек.  Одан  баска  жолы  -  отынды  пайдаланбас  бурын 
курамындагы куюрттп отынды белш алу кажет.
(Улы жэне фотохимияльщ  туман.  Улкен  калаларга тан,  жш 
баикалатын  кубылыс  —
  улы  туман  (туман  мен  тутшшц 
косылысы). Улы тумандар уш турл1 -  ылгалды, курган, жэне музды
179

болып  келед
1
, Ылгалды улы туман  (Лондондык тип)  -   газтзрйд1 
ластаушы зяТтар, 
шац 
ж ене туман тамшыларынын косылыстары. 
Бул  к,осылыстагы 
заттар  6ip-6ipiMeH  химиялык,  реакцияга  тусш 
бастапкы  
турлершен  элдек,айда 
KayinTi  косы лы стар  ту зед ь 
Атмосфералык ауанын  100-200 метр бш гппнде улы, саргыш тусп 
лас, 
ылгалды 
улы  туман  осылай  пайда  болады.  Мундай  туман 
тевдзге 
жакын,  туманды,  ауанын  салыстырмалы  ылгаллылыгы 
жогары елдерде туз
1
лед
1
.
Цургак,  улы  туман  (Лос-Анджелеспк  тип)  -   озонным  пайда 
болуы кезшде химиялык, реакциялардын эсершен атмосфералык 
ауанын екшпп рет ластануы.  Кургак улы туман Лос-Анджелесте 
(АКД1) 
калын туман емес,  кекппл ту тш тузедд.
Улы  туманный 
y n r i r a n i   T y p i  
— м узды  улы туман  (Аляскалык 
тип). Ол Арктика мен Субарктикада антициклон кезшде теменп 
температурада  пайда  болады.  Мундай  ауа  райында  ластагыш 
за т т а р д ы н   а з   м в л ш е р д е   б е л ш у ш щ   e3i  м у зды н   м айда 
кристалдарьшан тура тын  калын туманный пайда болуына алып 
келедд.  Сондай-ак  улы  туман  шункырлы  жерлерде  орналаскан 
калаларга,  мысалы,  Алматы,  Ереван,  Кемерово,  Новокузнецк, 
Братск,  Мехико жене т.б. тан.
Улы туман кезшде, жарыктын 
эсершен 
зиянды заттардын ауа, 
ы лгал  ком поненттер1м ен  ф о то х и м и я л ы к   р е а к ц и я л ар ы  
нэтижесшде 
косымша  улы  ешмдер  (альдегидтер,  кетондар) 
туз1лед1.
Атмосфералык ауанын  тумандануы  кала  микроклиматынын 
нашарлауына  -   туманды  кундердщ  кебеюше,  атмосферанын 
туныктыгына,  мелдДрлкше  эсер  етелд.  Мысалы,  1946  жылы  26 
казанда Донора  (AKJLU,  Пенсильвания)  каласында  калын туман 
мен  тутш нщ   косылуынан  (улы  туман)  жоллын  кершу!  ете 
нашарлап  каланы  кара куйе басып  калган.  Адамдардын тыныс 
алуы  киындап,  тамактары  ауырып,  кездерД  ашьш,  кускылары 
келген. Сейтш  жанбыр жауганга дейш  3-4  куннщ шпнде  14000 
кала тургындарынын 6000 тургын ауырып,  20 адам кайтыс болтан. 
Сонымен катар кептеген кусгар,  иттер мен мысыктар да елген.
1952  жылы  желтоксанда  Лондон  каласында  улы  туманный 
эсер 1нен 3-4 кун шпнде 4000 адам кайтыс болды. Ce6e6i ауасы лас 
калада  ж ел  болмай,  атмосфералык  ауа  курамындагы  куюртп 
ангидридтщ мелшер
1
 катты кебейш кеткен.
XX  гасырдын  30-шы  жылдарынан  бастап  Лос-Анджелес 
каласында  да  жылдын  жылы  маусымында.  адетте  жазда  жене
180

ерте  кузде  ылгалдылыгы  70%  курайтын  туман  пайда  бола 
басгады. Бул туманды фотохимиялык, туман деп атайды.
Улы  туман  кезш де 
KepiHy 
каб1леттШ п  нашарлап,  уй 
жануарлары  (ит,  кус)  еле  бастайды.  Адамдардын  тыныс  алуы 
киындап,  K03Aepi  жасаурап,  тамак  пен  мурыннын  шырышты 
кабаттарынын  ттркенуш е,  екпе  жэне  баска  да  созылмалы 
аурулардын  козуына  алып  келед
1
.  Улы  туман  еамджтерге, 
acipece 
буршак, кызылша, а стык тукымдастар, жуз1м жэне сэцаД 
eciMAiicrepre 
де  зияны  кеп.  Алдымен жапырактары 
icbrin,  6ipa3 
уакыттан кейш жапырактын темени жагы акшылданады жэне 
саргаяды да, еамдж курай бастайды.
\ОлемАйс мухит проблемалары. Ж ер бетшщ 2/3 белитн алып 
жаткан Элемдж мухит -  суынын салмагы  1,4-102' кг-ды курайтын 
улкен  резервуар.^тухит  суы  планетадагы  су  корьшын  97%-ын 
Курайды) Сондай-ак  Элемдж  мухит  планета  халкынын  тагам 
ретшде^пайдаланатын  барлык  жануарлар  белоктарынын  1/6 
белшмен  камтамасыз  етедь  Жер  бетшдеп  TipuiiAiKTi  сактауда 
Heri3ri 
роль  мухитка,  онын  ш ш де  мухиттын  жагалаудагы 
аймактарына жатады.  ©йткеш  планета  атмосферасына  тусетш 
оттегшщ  70%  планктондарда  журетгн  фотосинтез  процесшш 
нэтижес
1
>©лемд
1
к мухит биосферадагы тепе-тенадкп сактауда 
улкен ролр-аткаратын болгандьщтан, оны коргау халыкаралык 
эколргияльщ езекп мэселелердщ 6ipi.
©лемдш  мухиттын  зиянды жене  улы  заттармен,  мунаймен 
жене  мунай  ен
1
мдершен, радиоактив/ni  заттармен  ластануы 
улкен алацдатушылык тудырып отырТ\\астанудын масштабын 
мына мэл1меттерден керуге болады:  жагалаудгы суларга жыл 
сайын 320 млн тонна тем1р, 6,5 млн тонна, фосфор, 2,3 млн тонна 
Коргасын  белшуде.  1995  жылы  тек  Кара  тещ з  бен  Азов 
тещздерш1н  езш е  гана  7,7  млрд/м3 лас  турмыстык  жэне 
енеркэспптк  агын  сулар  теплген. 
©cipece 
Персия  жэне  Аден 
шыганактарынын  сулары  жэне  Балтык  тещз1  мен  Солтуспк 
теЕйздщ сулары да катты ластанган.  1945-1947 жылдары кенес, 
агылшын  жэне  американдык  команда  баскармалары  колга 
тускен жэне ездершщ улы заттары бар (иприт,  фосген)  300 мын 
тонна ок-дэршер1 суга батырылды. Суга батыру операциялары 
асыгыс, экологиялык, каушаздж нормалары сакталмай жасалды. 
Судын  есерш ен  Ka3ipri  кезде  химиялык  ок-дер1лерд1н 
корпустары  катты  закымдалды,  ал  муньщ  арты  жаксылыкка 
апармайтыны белг
1
л
1
.
181

(  Мухитты  катты  ластаушыларлын  6ipi  мунай  жэне  мунай 
втмдерй Элемдж  мухитк,а  жыл  сайын  орта  есеппен  13-14  млн 
тонна Мунай 
emMAepi 
тепл уде.  Мунаймен ластану дын ею 
турлз 
Kayiri 
бар: 
б1ршппден,  су бетшде тещз фаунасы мен флорасына 
кажетп 
OTTeriHi 
ж!бермейтш  пленка  туз1лед);  екшгшден, 
мунайдын 
©3i 
жартылай ыдырауы у за к, уакытка созылатын улы 
зат болып 
ееептеледь Судын курамында мунайдын мелшер)  10- 
15  мг/кг  жагдайда  планктон  мен  майда  шабак,тар  к,ырылып 
к,алады.  Улкен  танкерлердщ  апатк,а  ушырауы  кезтнде  мунай 
ешмдершщ  суга  тегтлуш  нагыз  экологиялык  катастрофа  деп 
айтута болады.
VrQcipece радиоактивтi  калдыктарды  (РАК)  кому  кезшдеп 
радиоактивт
1
  ластану  ете  ка у inn  болып  табыладьг т^лгашында 
радиоактивт) кокыстардан арылудын жолы РАК-аы л<ухиттар мен 
тещздерде  кому  болды.  Эдетте  булар  200  литрлж  бешкелерге 
салынып, успне бетон куйып тещзге тастайтын белсендшп темен 
кдлдыктар болды. Алгапщы РАК-аы АКШ Калифорния каласынан 
80  км  кашыктыкта  кемдЬ  1983  жылга  дейш  РАК-лы  ашык 
тещздерге кемудд  12 ел журпзш келлд. Тынык мухит суына  1949-
1970 жылдары арасында РАК салынган 560 261  контейнер кемглген.
Сонгы уакытта Элемдщ мухитты коргауга арналган б]рнеше 
кужаттар  кабылданды.  1972  жылы  Лондонда  жогары  жане 
орташа  денгейдеп  радиациялар  калдыктарымен  тещздерд! 
ластауды токтату бойынша  Конвенпияга кол койылды.  Орташа 
жене  темен  денгейдеп  радиоактивт)  калдыктарды  кому  тек 
арнайы руксатпен журпзметш болды.  70-uri жылдардын басынан 
6epi 
10 тещзд!
6ipre 
игеретж элемнщ  120 мемлекетш бдрпшретш 
БУУ-нын  «Аймактык  тешз»  экологиялык  багдарламасы  ж у мыс 
жасап келедд. Аймактык кепжакты: Солтуспк-Шыгыс Атлантика 
тещз ортасын коргау Конвенциясы (Париж,  1992 ж.);  Кара тенгш 
ластанудан коргау бойынша Конвенция  (Бухарест,  1992 ж.) жене
б)ркатар баска да келюмдер жасалды.
9.2 
Аймактык экологиялык проблемалар
Ормандардын  азаюы.  Жанбырлы  тропикалык  ормандар 
оттепнщ  басты  кез>  жене  оттеп  тепе-тенднтн  сактауда  улкен 
роль аткаралы. Сондыктан тропикалык ормандарды «планетшшн 
жасыл  екпес)»  деп  те  атайды.  Сонгы  50  жылда  адамнын 
катысуымен Жер бетшдеп ормандардын 2/3 белю, ал сонгы  100 
жылда  Жер бетшдеп орман массивтёршЩ 40% жойылган.  Жыл
182

сайын дуние жузшде 15-20 млн гектар (Финляндия аумагындай) 
тропикалык,  ормандар  жойылуда.  Сонгы  10  жыл  шпнде 
ормандардын  жойылу  к,арк,ыны  90%-га  ecin,  жылына  1,8%-ды 
к,урайды.  Ен  кеп  шыгынга  ушырап  жатк;ан  елдердщ  к;атарына 
Бразилия, Мексика, Унддстан, Таиланд жатады. Егер тропикалык, 
ормандар осындай к,арк,ынмен жойыла берсе 30-40 жылдан сон 
Жер бетшде мундай ормандар к,алмайды.
Тропикалык,  ормандар  аумагынын  азаюы  эсерш ен 
атмосферадагы  оттегшщ  мелшер1  XX  гасырдын  ортасымен 
салыстырганда жыл сайын  10-12 млрд тоннага азайып,  ал 
KOMip 
к,ышк,ыл газынын мелшер110-12%-га кебеюде, ягни, оттеп тепе- 
тенддгшщ бузылу K,ayni бар.
Ормандардын  жойылуынын  басты 
ce6enrepi: 
орман 
алк,аптарынын  ауыл  шаруашылыгы  дак,ылдарын 
ecipy 
ушш 
енделуь  агаш  отындарга  сураныстын  артуы,  ормандарды 
енеркэсш к,ажеттт уппн к,ьфк,у жене дамудын улкен маспггабты 
жобаларыньщ 
icKe 
асуы.
Халыктын тропикалык; аймак,тарга кбшуш мысалы, Бразилияда 
(Амазонияны  колонизациялау  жобасын  ioce  асыру  ушш)  ауыл 
шаруашылыгы  ушш  жана  жерлерд1  игеру  мак,сатында  кейде 
угамет  денгейшде  к,олдайды.  Латын  Америкасы  мен  Кариб 
бассейш елдершде экспортк,а шыгару ушш мал шаруашылыгьш 
дамыту  саясаты  тропикалык,  ормандарга  улкен  зиянын  тиг1зд1. 
Дамушы  елдердеп  кедей  халык,  санынын  ecyi  энергетикалык, 
кризиспен 6ipre ормандардын жойылуынын тагы 6ip ce6e6i болып 
табылады.
BYY-нын  мел1меттер1  бойынша,  Азия,  Африка  жене  Латын 
Америкасы елдершдеп ауыл тургындарьшын шамамен 90%, к,ала 
халк;ынын  30%  неггзшен  агаш  отыНдарды  пайдаланады. 
Коммерциялык, орман дайындау жумыстары эдетте к,ырк;ылган 
агаш орнына агаш еплмей,  экологиялык, талаптар орындалмай 
журпзгледД.
BYY-нын Рио-де Жанейродагы конференциясынан  (1992 ж.) 
сон  дамушы  елдер  орман  ресурстарын  сак,тау  проблемасы 
бойынша  халык,аралык,  кел!амге  дайын  екенджтерш  растады.
1993 жылы Бандунг саласындагы (Индонезия) кездесуде элемнщ 
барлык,  климаттык,  аймак,тарында  орман  шаруашылыгынын 
дамуын  к,амтамасыз  ететш  багдарламалар  жасау  жане  оны 
бащылау  туралы  халык,аралык;  комитет  к,уру  женшде  ойлар 
айтылды.

Казахстан аумагынын 3,2% гана орманды алкал.  Мамандардын 
пшршшё, елЬйз орман коргау ici бойынша элемдцс тэларибедён 
кеп a p rra  калып к,ойган. Осы кунге дейш  улттык орман саясаты 
калыптаскан  жок.  Сонгы  кездер!  агашты  зансыз  кесу  ерекетп 
белен алды.  Эсзресе елдмздщ орман корынын 40%-ын курайтын 
ceKceyiAAi  отау  куш ейш   барады .  Ал  сексеуглдщ   онсыз  да 
экологиясы  нашар,  ылгалы  аз,  топырагы  кунарсыз,  кумды 
аймак,тарда есетпп 6apiMi3re белгий.  Айта  кетерлМ,  1992 жылы 
орман кешеттерш отыргызу  id 80,7 мын гектар болса,  он жылдан 
сон 2002 жылы бул керсетюш 8,9 мын гектарга дейш к,ыск,а рган.
Су тапшылыгын кептеген галымдар сонгы кездеп атмосферада 
KeMip  к,ышк,ыл  газы  м ел ш ер ш щ   к еб ею ш е  б айланы сты  
температуранын кетерглутмен байланыстырады. Осыдан 

жүктеу/скачать 10,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: