1.Адамзат қоғамының заманауи дамуы кезеңінде адамның күнделікті өміріне қажет болатын күрделі механизмдер мен құрылғылар жасап шығарылған. Көтергіш крандар, экскаваторлар, тракторлар, бульдозерлер, мәшинелер және басқа да құрылыс механизмдері болмаса, құрылысшылардың жұмысы қандай қиын болатынын көз алдымызға келтірудің өзі қиынақ. Сондайақ біз заманауи тұрмыстық техникасыз өмірді елестете де алмаймыз. Адамзат көпғасырлық еңбектенудің нәтижесінде тіршілік қарекетін жеңілдететін құрыл ғыларды жасап шығарды және оны жетіл діріп отырады. Áұл саладағы үлкен жетістіктерге қарамастан, адамдар пышақ, қайшы, күрек, иінтірек, көлбеу жазықтық, балға және басқа да құрылғыларды пайдалануды жалғастыруда (5.18сурет). бұл механизмдерді пайдалану кезінде адамдар олардың пайда болу тарихы туралы ойлана да бермейді. Сендер жай механизмдер тірек сөздер: • жай механизмдер деп нені айтатынын білетін боласыңдар; • жай механизмдердің пайдаланылуына мысал келтіріп үйренесіңдер. Механизмдердің пайда болу тарихы көне заманнан бастау алады. Мысалы, Таяу Øығыста 4500 жыл бұрын көтергіш құрылғы — шадуф қолданылған. Бұл құрылғы бір жақ басына жүк, ал екінші жағына шелек ілінетін иінағаш болып табы лады.
163 Көне заманнан бізге белгілі бір әрекетті жүзеге асыру үшін бұлшық еттердің күші жеткіліксіз болғанда (мысалы, ауыр тасты көтеру үшін) адамдардың еңбегін жеңілдететін құралдар мен құрылғылар пайдала нылған. Áұл құрылғыларды жаé ìеõанèзìдер деп атай бастады. Демек, кез келген жай механизмді күштен ұтыс алу үшін пайдаланады. Адамның алғашқы пайдаланған жай механизмдеріне иін, көлбеу жазықтық, шығыр, сына, бұранда жатады. Адам өзінің әрі қарайғы ісәрекетінде жай механизмдердің түрлі үйлесімін пайдалана бастады, нәтижесінде алғашқы қарапайым мәшинелер (бұрандалы пресс, арба, арбалет (садақ), диірмен және т.б.) пайда болды. Біз адамның еңбегін едәуір жеңілдететін күрделі механизмдерді қолданамыз (экскаваторлар, бульдозерлер, сорғылар, крандар, гидравликалық престер, домкраттар). Сонымен, Жай механизмдер деп күшті түрлендіріп, қозғалыс бағытын өзгерту үшін қолданылатын құралдар жай механизмдер д а.
