Сабақ №11 Тақырыбы: Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелері

1. 
   Мына сөйлемдердің бастауышы мен баяндауышын ажыратыңыз. Сөйлемдердің тұрлаулы мүшелерін сұрағына, тұлғасына, байланыс түріне, құрылысына, тұрған орындарына қарай жан-жақты талдаңыз.
   

Қайыңның бүршіктерінен дәрі-дәрмек әзірленеді. Бұтақтарынан сыпырғыш жасайды. Қабығынан жеміс-жидектер теретін себет пен ыдыстар тоқиды. 2. Құйрықсыз қосмекенділерге бақалар, құрбақалар, жайынауыз жатады. 3. Қоқиқаздың алты түрі белгілі. Оның кәдімгі қоқиқаз деген түрі Қорғалжын, Теңіз көлдерін мекендейді. 4. Тас көмір – тамаша отын. 5. Халықаралық жарыстарда күрестен Қазақстан спортшылары үлкен жетістіктерге жетіп келеді.

1. 
   Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелеріне толық талдау жасаңыз.
   

Амантай қанжығадан екеуіне екі қоян шешіп берді. 2.Кітапты Абай бұл шақта көзілдірікпен оқиды. 3.Барғысы келмеген әкемді нағашым еріксіз әкетті. 4. Ол өзінің қамын жейтін адамды тапты. 5.Мезгіл күзге тақала Сыр бойының да халі қиындады. 6.Ардақ Жанәбілдің қулығын жаңа сезді.

Үйде Ералин басқарған комиссия күреске оқушылар іріктеп отыр. Сол екі арада-ақ Нұрғалидің көзіне дейін терлеп үлгеріпті. Балқияның үлкен көздерінен ірі-ірі ыстық жастар домалап кетті. Ауылдан кеткен аз уақыттың ішінде Аман көп өзгеріпті. Қарапайым жұрттың ішінде беделді Бұланбайды Байжан да қатты қадірлейтін еді.

Әр жұмыстың өзіндік қызығы болатынын білесіз. Үй салудың да сондай қызықтары болады. Әсіресе, іргесі көтеріліп бөлме-бөлмеге бөлініп күннен-күнге биіктеп келе жатқанын көргенде, құрылысшы қуанбай тұра алмайды. Оның жауапкершілігі де, өз жұмысына деген ықыласы да арта түседі, өз өнеріне деген сыны да, тағылар міні де күшейе бастайды. Кейде мен өз өнерімді суретшілікке ұқсатамын. Суретші бір нәрсені көркемдеп шығару үшін суреттің барлық көрінісімен қатар көлемін де, бояуын да – бәрін де ойлап есепке алады. Бұл үшін бойда бар барлық өнерін жұмсайды. Үйші де сол сияқты. Ең аяғы Егер бір кірпіш орнын таппаса, яки сәл қисықтау қойылып кетсе,бүкіл үйдің сәнін бұзады.дұрыстап сырланбаса да, сыланбаса да әдемілік қашады. Сондықтан да құрылысшы келешек үйдің көрінісін бірінші кірпішті қолына алмай тұрып ойлайды.

1. Аты шулы Жоңғар қақпасының ең қысылшаң, тар жері де - осы Жалаңашкөлдің тұсы. Көлдің ені төрт километр болса, тауға дейін төрт километрдей ашық жер бар. Осы арамен жол өтеді. Қақпаның ең қысылшаң жері осы болғандықтан да, Ебінұр мен Сайқын желдерінің ең күшті ойнағы осы арадан өтеді (С. Бақб.). 2. Таудағы шөп шабыс науқанының аяғы қусырылды, шөп машиналар түгелдей жығылды. Осынау асқар таудың бір алып қойнауы бұрын шалғы тиіп көрмеген түкпір-түкпіріне шейін түгел шабылып, ұшан-теңіз мал азығы дайындалды (Б.Соқп.). 3. Жұмыстың қауырт жүргізілгенін мынадан біліңіз: кәдімгі екі, төрт пәтерлік құрама ағаш үйлер үш-төрт күнде бітіп, сапқа қосылып жатты.

1. Асқар екі нәрсені қолына берік ұстады біреуі төрт бұрышты фанер тақтайға желімдеп алған жоғарғы манифест, екіншісі винтовка. 2. Қалғып кеттің болды тыңайып сала бересің (С.М.). 3. Сәуленің соны айтуы –ақ мұң екен елден бұрын Олжай қолын ала жүгірді. 4. Ә, екеуіңіз жақсы отыр екенсіздер сіздермен сөйлесетін бір үлкен жай бар (Ә.Ә). 5. Егер сен мінбеге шыққан екенсің ендеше кәне дұрыстап сөйле (Ә.Н.).