Сабақ жоспарын өңдеу
жүктеу/скачать 39,12 Kb.
|
1 2
|
Ринолалиясы бар баламен логопедиялық сабақ жоспарын өңдеу Ринолалиясы бар балалармен жұмыс кезіндегі басты шарт – сөйлеу аппаратының сау бөліктерін (төменгі және ортаңғы бөлімдерін) жоғарғы ақаулы бөлімге аз салмақ түсуі керек. Курстық жұмыстың өзектілігі: қазіргі таңда сөйлеу дағдыларын дұрыс қалыптастыру үлкен, маңызды рөл атқарады, сондықтан олармен жұмыс жасаудың ең тиімді жолдарын табу өте маңызды болып табылады. Курстық жұмыстың мақсаты: ринолалиясы бар балаларды түзету жұмыстарының негіздерін талдау. Курстық жұмыстың міндеттері: - ринолалияға шалдыққан балалар мәселесіне байланысты ғылыми әдебиеттерге шолу жасау; - ринолалияға шалдыққан балаларды түзету жұмыстарының мазмұны мен әдістемелерін талдау; - ринолалия кезінде кездесетін әртүрлі ауытқуларды түзету мүмкіндіктерін қарастыру; - операцияға дейінгі және операциядан кейінгі ринолалия кезінде логопедиялық жұмыстың ерекшеліктерін талдау. Курстық жұмыстың нысаны: Операцияға дейінгі және операциядан кейінгі кезеңдегі ринолалиясы бар балалар жағдайы. Курстық жұмыстың зерттеу пәні: Ринолалияға шалдыққан балалармен логопедиялық жұмыс жасау үрдісінің мазмұнын анықтау. Ринолалияны зерттеудегі теориялық негіздер Таңдай жарығымен шартталған ринолалияны зерттеу тарихы Ринолалияны зерттеу тарихы ұзақ және азапты жолды басынан кешірді. Оны зерттеуіне дәрігерлер, психологтар, дефектологтар қатыстан. Ринолалия бойынша алғашқы жұмыстарды дәрігерлер жазған болатын. Олардың күш-жігерлері қайта қалыптасқан таңдай пердесі (жұмсақ таңдай) жеткілікті ұзын және қозғалмалы болуы үшін және ауыз қуысын мұрын үйлесетіндей етіп, таңдай жиынтығын толық жедел қайта қайта қалпына келтіруге бағытталады. Осы нәтижеге қол жеткізу қаңқа мен мұрын арасындағы өткелді еркімен тұйықталу мүмкіндігін қамтамасыз ететіні және сөйлесудегі мұрындық реңкін жою үшін немесе оны толығымен алып тастау үшін алғышарттар дамытылады деп есептелген болатын. Н. И Пирогов (1844), Н. В Воронцовский (1875), П. Субботин (1894), М.И Пайкин (1936) өздерінің жұмыстарында таңдайдың көлемдері қандай деңгейде жедел шараларының әсерінен түрін өзгертуге қабілетті,; таңдай көлемдерінің қандай көрсеткіштері мыңқылдау кезінде анақұрлым сәттілікті логотерапияға қолайлы болатыны туралы мәселені талқылаған еді. Н. И Пироговтың оқушысы Н. В Воронцовскийдің 1870 жылы периосталды уранопластика қалыпты сөйлеуді қалпына келтірудің жолында ең тамаша қадам жасағаны туралы хабарлаған болатын. Оның ойынша, уранопластикадан кейінгі мылқыдаудың сақталу себебі – жұмсақ таңдайдың екінші қайтара қысқаруы, оның қозғалымдығының жеткіліксіздігі мен жалпақтығы бойынша кернеу болып табылады]. Ауыз қуысындағы анатомиялық ақауды түзетудегі хирургтардың қол жеткізген сәттіліктеріне қарамастан, олардың ешқайсысы тек жедел араласудың көмегімен ғана сөйлеудің фонетикалық жағын өндеуінде жағымды нәтижелеріне қол жеткізе алмады. Уранопластика өздігінен-өзі жоймайтындығы жалпыға зақымдалған балалардың сөйлеуінде назалды дыбыстауды жоймайтындығы жалпыға мәлім болып айналуда. А. А Лимбергтің айтуына сәйкес, сүзілмелі ақауды емдеу және ақауды жеңу ісінде хирург оның үлесіне түсетін рөлді нақты түсінуі керек. Хирургиялық емдеудің міндеті – қызметтерінің қалыпты даму мүмкіндігін бұзбау деформацияланған мүшелердің формасы мен көлемін мүмкін болғанша толығымен қалпына қайта келтіру болып табылады. Мүшенің бұрмаланған және жеткіліксіз қызметін түзетуі (сөйлеу қызметтерінің ерекшеліктері) өздігінен-өзі сирек және кездейсоқ қана беріледі. Хирургиялық емдеу сөйлеудің музыкалық құралы сияқты жақтар мен қақпақшаларды құрастырады. Осы құралды түпкілікті өңдеу мен түзету және онымен ойнауға үйрету емдеудің басқа да қосымша әдістерінде жатыр, олар: ортопедиялық емдеу, ортодонтия мен логопедия. Ринолалияны зерттеу мен логотерапияның дамуын жетілдіруге шетел мамандары үлкен үлес қосты. Мысалы, Лемонье, Б. Лангбек, Макуэн, Кез және басқалары таңдайдың жарылуын хирургиялық емдеуді жетілдіруді және сөйлеуі ашық болуы үшін жасөспірімдер мен үлкендерге хирургиялық араласуға қарағанда, оқыту көбіректі беретінін үнемі атап айтқан. Таңдай пердесінің Пассаван валигімен түйісуі және осының салдарынан таңдай-жұтқыншақ қақпағының жақсаруы обтураторды салуда немесе мұрын шеттерін қысу кезінде қол жеткізіледі, өйткені осы уақытта, ауызда күшті қысым пайда болады. Бұл таңдай пердесінің жоғарыға қарай көтерілуіне әрекеттеседі. Сөйлеу жаттығуларының негізінде – жоғарылатылған дыбыстағы дауысты пайдалану болып табылады. Дауысты айтудың өнімділігі дыбысты сөйлеу кезінде ауыз қуысының барлық ішкі бөліктерінің күшті жүйкеленуі орын алатынымен шартталады; осы кезде таңдай пердесінің белсенділігі жоғарылайды. Фрешельс сөйлеу ақауын жоюдың серпеліс түріндегі әдісін ұсынды. Жұмыс істеудің осындай әдіс кезіде бір уақытта, қажырлы фонациямен немесе қысқа дыбыстық үйлесімдерді айту кезінде кеуде деңгейіне дейін көтерілген, қатты қысылған жұдырықтардың қозғалуының қарқынды серпіліс түріндегі әдісін ұсынды. Жұмыс істеудің осындай әдісі кезінде бір уақытта, қажырлы фонациямен немесе қысқа дыбыстық үйлесімдерді айту кезінде кеуде деңгейіне дейін көтерілген, қатты қысылған жұдырықтардың қозғалуының қарқынды серпеліс түріндегі бағыттары жасалынады. Осы кезде дамытылатын энергия осы кезеңде жұмыс істейтін барлық бұлшықеттерге таралады да оларды қосымша жұмыс істеуіне мәжбүр еткізеді. Бұл таңдай қақпасының дамуына және нығайуына алып келеді. Хватцев М.Е. әдістемесі. Жеке тәжірибе негізіндегі неміс мектебінің қағидалары М. Е. Хватцевпен модификацияланған болатын. Онымен ұсынылған әдістеме, отандық, сондай-ақ, шетелдік көптеген мамандардың тәжірибесін жалпылай отырып, тіпті ең қиын жағдайларда онды нәтижелерге қол жеткізеді, бірақ, логопедтен жоғары шеберлікті және сөйлеу аппаратының анатомиясы мен физиологиясын жетік білуін, ал науқастардан – күш салуды және ынталануды талап етеді. Ол науқастың сөйлеу аппаратын дамыту үшін жаттығулардың күрделі кешенін, жұмыстардың көптеген механикалық әдістемелерін ұсынады [3]. Осы әдістеменің қиындығы мен жеткіліксіз тиімділігі автордың өзімен бірнеше рет айтылған болатын. Француз бағыты кейбір модификациямен кеңес авторларының (Ф. А Рау, Е. Ф Рау, З. Г Нелюбова, Т. Н Воронцова, А. Г Ипполитова) жұмыстарының бірқатарында дамыды. Осы жұмыстарда операцияға дейінгі, сондай-ақ, операциядан кейінгі ринолалия кезіндегі логопедиялық жәрдемінің қажеттілігі көрсетілген болатын. Дегенмен, көптеген жайдайларда, назар операциядан кейінгі жұмысқа берілетін және операцияға дейінгі сабақтардың мүмкіндіктері туралы тек байқап қана айтылатын. 1931 жылы Ф. А Раудың «Дооперационные логотерапевтические упражнения при врожденных небных щелях», («Туа біткен таңдай қуыстары кезіндегі операцияға дейінгі логотерапевтік жаттығулар») тақырыбындағы рефераты жарияланған болатын. Осы жұмыста операцияға дейінгі кезеңдегі дұрыс сөйлеуді тәрбиелеуге бағытталған сабақтарды дыбыстарды қоюдың жалпы қабылданған әдістемесі бойынша жүргізу ұсынылған болатын. Ф. А Рау дұрыс артикуляцияларды операцияға дейін тәрбиелеу қиынырақ, ал дұрыс емес тәрбиеленген қозғалыстар операциядан кейінгі логопедиялық жұмысты шиеленістіру мүмкіндігі туралы ойын айтқан. Осыған байланысты, ол операцияға дейінгі сабақтар кезіндегі сөйлеуді қалыптастыруға өте зейінді болу керек дейді. 1933 жылы жарықа шыққан Е. Ф. Раудың «Практическое руководство по исправлению речи при открытой гнусавости» («Мыңқылдаудың ашық түрлеріндегі сөйлеуді түзету бойынша тәжірибелік нұсқаулылығы») шықты. Ол жерде он бір сабақтардағы жұмыстың әдістемесі беріледі. Мұнда мұрынның қысылған жақтары кезіндегі дыбыстарды дұрыс айтуды тәрбиелеу қағидасын пайдалану мен логопедиялық сабақтардың қысқа тізбекті әдістемесін беруге тырысып көрді. 1938 жылы З. Г Нелюбованың қысқа әдістемелік жазбашасымен «Книга по исправлению недостатков произношения», («Сөйлеудің кемшіліктерін түзету бойынша кітап») басып шығарылған еді. Бұл кітапта науқастармен жұмыстардың сегіз бөлімдері келтірілген және туа біткен жарықтары бар балалардың сөйлеу тілін тәрбиелеудің тәсілдері айтылған. Алдағы жұмыстармен салыстырғанда, З. Г Нелюбова көптеген жаңа тәсілдерді енгізді: таңдай пердесінің массажы, таңдай пердесіне арналған жаттығулар (есінеу, басты шалқайтқан кезде бірнеше су тамшыларын жұту, шығарылған тіл кезіндегі жөтелу). Автор дауыс – дем шығару ағымының қалыптасуына және диафрагмалды тыныс алудың қалыптасуына көп назар аударды. Сондай-ақ, өте қатты дауысты, дыбыстық сөйлеуді айту кезіндегі қатты шабуылды кең пайдалану көзделді. Бұл жерде ринолаликтің өзінің сөйлеуіне тыңдау назарын дамыту қажеттілігі бірінші рет байқалды және бет бұлшықеттерінің тік түріндегі және хоренкалық қозғалыстарының туындауын болдырмау мүмкіндіктері көрсетілген. Осылайша, З. Г Нелюбова ринолалия кезіндегі сөйлеу жаттығуларының жүйесін ұсынды. Ринолалия кезіндегі логопедиялық жұмыстың қиындықтары ақауға әсер етудің жаңа жолдарын іздеуге мәжбүрледі. 1952 – 1955 ж.ж. А. Г Ипполитова т.б ғалымдар «Логопедические приемы работы при открытой гнусавости и псевдобульбарном параличе» («Ашық мыңқылдау мен псевдобульбарлы паралич кезіндегі логопедиялық жұмыстың тәсілдері») (1952) және «Приемы логопедической работы при открытой гнусавости» («Ашық мыңқылдау кезіндегі логопедиялық жұмыстың тәсілдері») (1955) мақалаларында осындай науқастармен жұмыс істеудің тәжірибесін жалпылаған еді. Көптеген логопедтермен қол жеткізілген, ақауды игеру сәттіліктеріне қарамастан, ринолалия кезіндегі логопедиялық әсер етудің әдістемесі жетілдірілмеген болып қала берді. Жұмыстардың нәтижелері көбінесе жеткілікті дәрежеде тиімділікті болмайды. Осындай жағдайларда науқастарды таңдай пердесін ұзарту үшін операцияға қайта жіберуге тура келді . Кейде олар 3-4 рет операцияланды, бірақ сөйлеулері сол қалпында ақаулы болып қала берді. Т.Н Воронцованың жұмыстарында (1966) ересек науқастардағы уранопластикадан кейінгі логопедиялық әсер етудің дифференциясы жүргізілген болатын. Жұмсық таңдай ұзындығына, қозғалымдылығына және жұтқыншақ бұлшықеттердің дамуына байланысты Т.Н Воронцова науқастарды 3 топқа бөліп, олармен жұмыс істеудің ерекшелігін көрсеткен болатын. Сонымен қатар, логотерапия мен физиотерапияны пайдаланудың тізімділігі мен үйлесуі көрсетілді, әсер ету езеңдері мен олардың мазмұндары анықталды. Ақауды игерудің анағұрлым тиімді жолдарын іздей отырып, логопед-мамандар дәрігерлермен бірлесе отырып, ақауды. Талдаудың жаңа әдістерін пайдаланған болатын. Мысалы, логопед Н. И. Сереброва дәрігер Л. В. Дмитриевпен бірлесе отырып (1969) ринолалиясы бар балалармен түзету жолдарының динамикасын көруге және бір логопедиялық тәсілдермен сөйлеудің қызметтерін толық қалпына келтіру мүмкіндігін болжауға мүмкіндік беретін рентгенография әдісін қолданған еді. Осы әдісті пайдалану, логопедиялық жұмыстың тиімділіг бірқатар факторларға: жұмсақ таңдайдың және жұтқыншақтың артқы қабырғасының қозғалымдылығына, жұтқыншақтың артқы қабырғасы мен жұмсақ таңдай арасындағы қашықтыққа, жұтқыншақтың орта бөлігінің еніне тәуелді екендігін көрсетті. Берілген сөйлеудің бұзылуы кезінде логопедиялық жұмыстың нұсқаулықтарының біреуі ұсынылады: логопедиялық сабақтарда науқастар сөйлеу кезінде дем шығарудың негізгі тәртіптерін үйренді. Ол таңдай пердесінің кернеуі кезінде, тілдің түбірі түсірілген, төменгі жақтың мүмкін болғанша көп түсірілуі кезінде жасалынуы керек. Дұрыс сөйлеу кезіндегі тыныс алуын өңдеумен бірге, әдістеме дауысты түзетуді және дыбыстарды артикуляциялауды қарастырады. Осындай жағдайда, ринолалия кезіндегі сөйлеу ақауларын түзету тәжірибесінде рентгенография әдісін қолдану түзету жұмысы басталуына дейін сөйлеуді түзету нәтижелерін алдын-ала болжауға және жұмыстың жоспарын белгілеуге қол жеткізді. Сабақтардың үрдісінде жұмсақ таңдайдың, жұтқыншақтың артқы қбырғасының қозғалымдылығы жақсаруы және олардың арасындағы қашықтық маңызсыз дәрежеде қысқаруы ескерілген . жүктеу/скачать 39,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2