С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
Солтанова Нурсулу
ТФП21-30
Алматы - 2023
Ароматты қосылыстардағы орынбасушылар,бағыты.Бензой қышқылын,натрий бензоатын алу САБАҚТЫҢ ЖОСПАРЫ:
ЖОСПАР: С.Ж. АСФЕНДИЯРОВ атындағы ҚазҰМУ
АРОМАТТЫ ҚОСЫЛЫСТАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА С.Ж. АСФЕНДИЯРОВ атындағы ҚазҰМУ
Ароматты қосылыстар — молекулалары 6 көміртек атомдарынан тұратын бір немесе бірнеше тұйық тізбегі (циклі) бар органикалық қосылыстар. Алғашқы ашылған ароматты қосылыстардың жұпар иісті болуына байланысты осылай аталған. Олардың құрамындағы циклдер бір-бірімен жапсарласа байланысып, біртұтас жүйе құрайды. Мұндай жүйенің р-электрондары тұрақты, тұйық, электрондық қауыз түзеді. Ароматты көмірсутектердің ең қарапайым өкілі – бензол. Ароматты көмірсутектердің халықаралық атауы – арендер. Арендерге сонымен қатар нафталин (II), антрацен (III), фенантрен (IV) және құрамында конденсацияланған бензол сақиналары болатын қосылыстар және олардың әр түрлі туындылары жатады.
АРОМАТТЫ ҚЫШҚЫЛДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТУЫНДЫЛАРЫ
С.Ж. АСФЕНДИЯРОВ атындағы ҚазҰМУ
Ароматтық қышқылдар- бензол ядросындағы бір немесе бірнеше сутек атомы карбоксил тобымен алмасқан ароматтық көмірсутек туындылары.
Ароматты қышқылдаркристалды заттар, көбінесе суда аз, бензол және полярлы органикалық еріткіштерде (спирт, хлороформ) жақсы ериді.
Ароматты қышқылдар медицинада әлсіз антисептиктер, ал тұздары катиондар тасымалдаушы қызметін атқарады.
Ароматты қышқылдар және олардың туындылары 1.Пара,- орто-, мета- аминбензой қышқылының
туындылары
2.Пара-аминсалицил қышқылының туындылары
3.Фенилсірке және фенилпропион қышқылдары
4.Арилалкиламиндер, гидроксифенилалкиламиндер
және олардың туындылары
5.Йодталған арилалифаттық аминқышқылдарының
туындылары
6.Бензолсульфоқышқылы
АРОМАТТЫ ҚОСЫЛЫСТАРДАҒЫ ОРЫНБАСУ РЕАКЦИЯСЫ
С.Ж. АСФЕНДИЯРОВ атындағы ҚазҰМУ
Арендер – қосарланған тұйық жүйелер. Олардың π-электрондары делокализацияланады да, молекуланың термодинамикалық тұрақтылығы жоғары болып келеді. Сондықтан арендер электрофилді орын басу SЕ реакцияларына түседі. Реакция механизмі төмендегі сатылардан тұрады:
π-Комплекcтің түзілуі.
π-Комплекcтің σ-комплекске өтуі.
Протонның тез үзіліп, σ-комплекстің тұрақтануы.
Бензол сақинасының тұрақтылығы жоғары болғандықтан реакцияны активтендіру үшін көп жағдайда катализатор қолданылады.
АРОМАТТЫ ҚОСЫЛЫСТАРДАҒЫ ОРЫНБАСУ РЕАКЦИЯСЫ
С.Ж. АСФЕНДИЯРОВ атындағы ҚазҰМУ
АРОМАТТЫ ҚОСЫЛЫСТАРДАҒЫ ОРЫНБАСУ РЕАКЦИЯСЫ
АРОМАТТЫ ҚОСЫЛЫСТАРДАҒЫ ОРЫНБАСУ РЕАКЦИЯСЫ
БЕНЗОЙ ҚЫШҚЫЛЫ,АЛУ ЖОЛДАРЫ
Бензой қышқылы C6H5СООН —ароматикалық қатардағы ең қарапайым карбон қышқылы.
БЕНЗОЙ ҚЫШҚЫЛЫ,АЛУ ЖОЛДАРЫ
3.Тазаланған гиппур қышқылын тұз қышқылымен қайнатады, сонда ол бензой қышқылы мен гликокольге ажырайды:
HOOC—CH2[NH(C7H5O)] + H2O = HOOC—CH2(NH2) + C6H5—COOH
4. Ароматты кетондардың тотығуы. Ароматты кетондар Фридель-Крафтс әдісі бойынша оңай алынады. Тотығуды көбінесе гипохлориттердің көмегімен жүргізеді:
БЕНЗОЙ ҚЫШҚЫЛЫ,АЛУ ЖОЛДАРЫ
Нитрилдердің гидролизі:
Бензотрихлорид пен бензой қышқылы қыздырғанда хлорлы бензоил түзіліп, ол одан әрі гидролиз арқылы бензой қышқылын береді: