Шығармашылық қиял деп өзіндік жаңа образдар жасау арқылы әрекетте, жаңа продуктылар беруде көрінетін қиялды айтады. Жазушының, суретшінің, галымның, композитордың т. б. қиялы творчестволық қиялга жатады. Шығармашылық қиял — қайта жасау қиялына қарағанда, әрі күрделі, әрі қиын.
Актив қиялдың ерекше бір түрі — арман. Арман дегеніміз өз қалауымызша жаңа образдар жасау. Мүның шығармашылық қиялдан ерекшелігі мынада: арман өзіміздің тілеген келешекке бағытталған қиял процесі.
Ырықсыз (пассив) қиял
Қиялдың бұл түрі-адам алдына ешбір мақсат қоймай,басындағы елестердің ағытылып жатуын бақыламаған кезде туатын формасы. Мұндай қиял жеткіншектерде жиі кездеседі.
Қиялдың бүтіндей пассивтік түрінің шегі - түс көру.
Түс көрудің физиологиясын жан-жақты түсіндірген И.П. Павлов. Бұл – дәстүр сабақтастығы. Яғни, қиял адамның ырқынан тыс болады. Қиялдың өз ғылымда дамымай тұрған кезде түс көріп, жору арқылы бағыт-бағдар беріп отырған. Мысалға алатын болсақ,
Биікке немесе тауға шықса, жақсы. Ондай түс көрген кісі өңінде үлкен дәрежеге жетеді.
Жылаған болса – өңінде қуанады.
Алма жесе - өңінде тілегіне жетеді.
Пышақ қайраса - қауіп-қатер болады.
Аттан құлап қалса -қатерге кездеседі.
Түсіңізді жақсылыққа жорысаңыз, жақсылыққа, жамандыққа жорысаңыз, жамандыққа қарай бұрылып кетуі мүмкін. Ең бастысы – түсті тек жақсылыққа жору керек.
Тапсырма - Студенттер, «Кешегі қиял-бүгінгі шындық» тақырыбына өз қиялдарыңдағы сурет салыңдар. Суреттегі бейнелердің бүгінгі күндегі көріністерін атаңдар.
- Енді, студенттер, тақтадағы «Армансыз адам болмайды» деген халық даналығына назар аударамыз. Бұл сөйлемнің мәніне тереңірек тоқталып кетейік (2-3 студенттердің ойын тыңдау).
1) Адам қиялы іс жүзіне қалай асады деп ойлайсыздар?
2) Өздеріңнің армандарың туралы айтып беріңдер.
Сонымен, қиял - шексіз, ол адамның әр нәрсені ойлап табуға бейімділігі. Арман-адамның болашақтағы қиялының іске асуы. Жақсы қиял ізгі адами қасиеттерден пайда болады. Мысалы: Отанның тыныштығы, өмірдің қызықты, сәтті, бақытты болуы. Әр адамның қиялы әр түрлі және ол шексіз. Қиял адамның ойын, болашаққа деген көзқарасын өзгертіп, дамытады.