Социализмнің «шведтік моделінің» белгілері қандай?
Сабақтың мақсаты:
- әлемнің жетекші және дамушы мемлекеттеріндегі халықтың өмір сүру деңгейіне әсер ететін факторларды анықтау;
- ХХ ғасырдың екінші жартысындағы әлемнің жетекші елдеріндегі әлеуметтік дамудың ерекшеліктерін талдау
Сабақтың барысы:
Қысқаша конспект.
Балалар! Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін әлем елдерінің экономикасы мен әлеуметтік жағдайы елдегі жүргізілген саяси және экономикалық бағыт-бағдарларға байланысты дамыды.
«Швед социализмі». Бұл экономикалық модель 1960 жылдардың соңында Швецияда табысты саяси реформалар мен бірге жылдам экономикалық өсім пайда бола бастағанда пайда болды. 1980-ші жылдары АҚШ пен КСРО-ның оң тәжірибесін алып, өз жолын мемлекетке, бизнеске ірі көлемде салық салу арқылы жүзеге асырылатын өндірістің нарықтық формасын жасады. Қазіргі уақытта мұндай жүйе Швеция мен Норвегиядағы өмірдің жоғары сапасын ескере отырып, көптеген адамдар үшін оңтайлы болып көрінеді, бірақ бәрі бірдей қарапайым емес. Әрине, скандинавиялық модель көптеген айқын жетістіктерге қол жеткізуге мүмкіндік берді, олардың арасында денсаулық сақтаудың жоғары деңгейі, ұзақ және қамқорлықсыз қартаю, ең аз сыбайлас жемқорлық және жинақы мемлекеттік аппарат бар. Скандинавиялықтардың соңғы жылдардағы жеңістері оң болып көрінгенімен, сол жақтардың жетістіктерін барлық солтүстік еуропалық партиялар ескеретіні таңқаларлық емес. Кез-келген түрде, швед тәжірибесі қолданылады, мысалы, Франция президенті Франсуа Олланд. Радикалды сол жақ, өз кезегінде, артық өнімнің кімге тиесілі екенін және өндіріс құралдарына иелік ететіндігін анықтай отырып, швед мемлекетін сынағанды ұнатады. Бұл идеяны дамыта отырып, кәсіпорындар негізінен жеке меншіктің қолында деген түсінік пайда болады, яғни социализм жоқ. Капитализм - бұл таза су. Бұл логикада бір нәрсе дұрыс емес. Норвегияда мемлекеттік сектордың үлесі ұқсас экономикалық модельді ұстанатын Швецияға қарағанда жоғары, бірақ проблемалар сол күйінде қалады - депопуляция, демографиялық қыс, баяу, бірақ тұрақты жойылуы мүмкін. «Швед социализмі» эгалитаризмге айналды, онда алға ұмтылушылар артта қалып, артта қалғандармен теңестіріледі. Нәтижесінде дамуға, жеке өсуге деген ынта жоғалады. Бұл парадоксальды, бірақ мұндай солшыл саясат оның түбінде болды, өйткені ол көп жұмыс істеу қажеттілігін жоюға әкелді. Швеция социял-демократиялық жұмысшылар партиясы (ШСДЖП)1932 жылдан бастап 1990жылдардың басына дейін билік басында болды. Олар экономиканы бейбіт жолман дамытуды қолдады. Жеке фирмаларды қолдай отырып, мемлекеттің билігінің күшеюіне, ұлттық кірісті бөлуде, тұтынуда мемлекет рөлінің артуына алып келді. Шведтік үлгінің аса маңызды бөлігі – еңбек нарығындағы белсенді саясат тәжірибесін басқа елдер пайдалана алады. Мысалы жұмыспен қамту үшін қайта даярлықтан өткізу, әлеуметтік сақтандыру, субсидиялар және т.б. Шведтік үлгінің айырмашылықтары: әлеуметтік бағытталу, мүліктік теңсіздіктің төмендігі, жеткілікті түрде қамтамасыз етілмегендерге қамқорлық жасау. Кейде швед үлгісін социализмнің екінші үлгісі деп атайды. Швецияда өмір дәрежесі мен азаматтық құқық жақсы қамтамасыз етілген. Жұмыссыздық төмен дәрежеде. Мемлекеттік сектордың дәрежесі өте жоғары. Қызметтердің басым көбін мемлекеттік сектор тегін көрсетеді. Баға белгілеуге мемлекет белсенді кіріседі.
