«Орталық-шеткі» ұғымы Әлемдікжүйеліккөзқарасқанегізделген «орталық-шеткі» концепциясын 1966 жылы Джон Фридманның «Аймақтық даму саясаты: Венесуэла тәжірибесі» кітабындаклассикалықтүрдекөрсетілді. Оныңтұжырымдамасынасәйкес, экономикалықөсімніңтеңсіздігіжәнекеңістіктік поляризация үдерісі«ядро мен периферия»депаталатындүние жүзі аймақтары арасындағытеңсіздіктітудырады. Бұл модельде ең озық техникалық, технологиялық және әлеуметтік инновацияларды біріктіретін аумақта шағын орталық (ядро), ал ресурстар мен жаңашылдықтың тұтынушысы болып табылатын, модернизация үдерісібаяу жүріп жатқан және дамымаған аумақтардың жиынтығы шеткі елдері (периферия) деп аталған. Джон Фридман «Орталық-шеткі» моделінің 4 түрін анықтады
Орталық экономиканың озық салалары шоғырланған негізгі аймақтар , инновацияларды пайда болуы, енгізу және коммерцияландыру үшін жоғары әлеуетті мүмкіндіктері (Батыс Еуропа, Жапония және АҚШ-тың Шығыс жағалауы) құрылды;
Өсіпжатқан «жартылай перифериялық» және «перифериялық»аймақтарболып табылады. Жартылай перифериялық аймақтар «ядролық» мемлекеттер маңайында орналасқандықтан жылдам өсім өсу үшін қолайлы жағдайлары бар (Шығыс Еуропа, Филлипины, Индонезия)
Жаңа даму бағыттары жақында игеріле бастаған аймақтар: Батыс Сібір, Амазонка
Бұл тиімділігі төмен бұрынғы тау-кен және ауыл шаруашылығымен сипатталатын «депрессия аймақтар»аймақтар. Депрессия аймақтарын анықтау үшін негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер пайдаланылуы мүмкін: жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнім, өнеркәсіптік өндіріс, негізгі капиталға салынған инвестициялар т.б.
Орталық пен шеткі арасындағы қарым-қатынастың эволюциясын Джон Фридманұлттық деңгейге қатысты төрт кезеңді белгілейді.
Бірінші кезең өнеркәсіптік алдымемлекетте бірнеше бір-бірімен байланысы төмен аудандар
