Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
ТМД елдерi арасындаѕы экономикалыћ, саяси жќне ќскери Lзара
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| ТМД елдерi арасындаѕы экономикалыћ, саяси жќне ќскери Lзара
ћатынастар. ТМД елдерiнiѓ экономикалыћ ћатынастарыныѓ ћџрылуы љш кезеѓде =ттi. Бiрiншiсi, 1991 жылѕы ћаѓтар — 1993 жылѕы кљз кезеѓiн ћамтиды. Ол тќуелсiз жаѓа мемлекеттердiѓ бетке џстар билiк жљргiзушiлерi одаћтан ћалѕан мџраны б=лiсуге тырысћан, ал шаруашылыћ ћызметкерлер ортаћ валюта — рубльге негiзделген бџрынѕы байланыстарын џсаћтауѕа тырысћан бџрынѕы интеграция- лыћ љдерiстерден ћџтылу кезеѓi болды. Бiраћ Гайдар, Шохин, Шахрай бастаѕан сол кездегi Ресей саясатшылары бiртџтас валюта кеѓiстiгiнiѓ саћталуын ћаламады. Екiншi кезеѓ 1993 жылдыѓ соѓы — 1994 жылдыѓ кљзi болды. Дос- тастыћ елдерiнiѓ саясатшылары ортаћ экономикалыћ кеѓiстiк џйымдастыруѕа жаѓа ќрекет iстедi. Бџл идеялар Экономикалыћ одаћ туралы жасалѕан 1993 жылѕы шарттыѓ негiзiне алынды. Экономика- лыћ одаћ тауарларды, ћызметтердi, капиталдарды жќне жџмысшы кљштерiн бiр-бiрiне еркiн алысып-берiсiп отыруды к=здедi, келiсiлген сыртћы экономикалыћ, кедендiк жќне валюталыћ саясат жљргiзудi к=здедi. Љшiншi кезеѓ 1995 жылдан басталып, кљнi бљгiнге дейiн жалѕасып келедi. Бџл интеграциялыћ ћарћыны жаѕынан аймаћтыћ экономи- калыћ топтардыѓ ћџрылуы љдерiсi, еркiн сауда аймаѕы идеясын жљзеге асырудыѓ тоћтамай келе жатћан ќрекеттерiнiѓ кезеѓi болды. Ыћпал- дастыћ љдерiстердi жеделдету љшiн 2000 жылы Экономикалыћ Одаћтыѓ Экономикалыћ Кеѓесi ћџрылды. 2003 жылѕы аћпанда еркiн сауда аймаѕын ћалыптастыруды к=здейтiн аймаћтыћ интеграциялыћ џйымын ћџру туралы келiсiмге, ал бiртџтас экологиялыћ кеѓiстiктi ћџру туралы келiсiмге Ресейдiѓ, Украинаныѓ, Ћазаћстанныѓ жќне Белоруссияныѓ жетекшiлерi ћол ћойды. Алайда ћол ћойылѕан келiсiмдерге ћарамастан, достастыћ елдерiн экономикалыћ ыћпал- дастыру =те баяу жљрiп келедi. ТМД-даѕы аймаћтыћ экономикалыћ ћџрылымдар Ресей, Бело- руссия, Ћазаћстан, Ћырѕызстан жќне Тќжiкстан бiрiккен Еуроазиялыћ экономикалыћ ћауымдастыћ болып табылады. 1996 жылы Белоруссия, Ћазаћстан, Ћырѕызстан жќне Ресей экономикалыћ жќне гуманитарлыћ салаларды интеграциялауды тереѓдету туралы шартћа ћол ћойды. Оларѕа Тќжiкстан ћосылды. Љйлестiрушi органдар — Мемлекетаралыћ Кеѓес, Интеграциялыћ комитет жќне Парламентаралыћ комитет ћџрылды. Н.Ќ.Назарбаев Мемлекетаралыћ Кеѓестiѓ т=раѕасы болды. 1996 жылѕы 2 сќуiрде ћџрылѕан Белоруссия мен Ресей одаѕында ыћпалдастыћ жолымен бќрiнен де озып келе жатћан Белоруссия мен Ресей болды. ТМД елдерiнiѓ саясат саласындаѕы ћатынастары, тџтасынан алѕанда, тџраћты болып келедi. Алайда олардыѓ арасындаѕы екi- жаћты ћатынастар тљрлiше дамуда. ТМД-ныѓ барлыћ елдерiмен еѓ 136 аућымды ћатынастарды жасаушы тек Ћазаћстан ѕана болып отырѕан сияћты. Достастыћтыѓ басћа мемлекеттерiнiѓ бќрi бiр-бiрiне ћандай да бiр талаптар ћойып жљр. Ресей Федерациясында проблемалар басћалардаѕыдан к=п шоѕырланѕан. Ћара теѓiз флоты љшiн Украинамен арада ћайшылыћтар туды. Днестр бойындаѕы аймаћ љшiн Молдовамен ћатынастар шиеленiстi. Орыс-грузин ћатынастары ќр ћилы сипатта болып келедi. Оѕан бќрiнен де бџрын грузин-абхаз жќне грузин-осетин жанжалы себеп болуда. Бiраз уаћыт бойына Ќзiр- байжанмен ћатынастар шиеленiскен кљйде болды, =йткенi Ресей Федерациясы ќзiрбайжан-армян жанжалында Арменияѕа жабыћ ћолдау к=рсеттi. Ћазiргi уаћытта екi мемлекетпен арадаѕы ћатынастар тџраћты сипат алды. Алайда ТМД-ныѓ кейбiр мемлекеттерi арасындаѕы саяси ћатынас- тардыѓ кљрделiлiгi белсендi мќдени жќне келiсiмдi саясат жљргiзу жолымен шешiлiп отырды. Гуманитарлыћ саладаѕы ынтымаћтастыћ ТМД елдерiнiѓ =зара iс-ћимылдарыныѓ аса маѓызды жаћтарыныѓ бiрi. Оныѓ мќндiлiгi — бџрынѕы КСРО республикалары мќдениеттерi мен халыћтарыныѓ тыѕыз байланыстарынан туады, мќдени ћџндылыћ- тардыѓ тарауына жатады. 1995 жылы ТМД елдерiнiѓ мќдениет министрлерiнiѓ орынбасар- лары деѓгейiндегi мќдени ынтамаћтастыћ кеѓесi жџмыс iстеумен болды. Бiртџтас бiлiм кеѓiстiгiн саћтау жолындаѕы игiлiктi шаралар жљзеге асырылды. Ресей президентi Б.Н.Ельцин 1996 жылы бiлiм саласындаѕы ынтымаћтастыћ љдерiстерiн ћолдау туралы Жарѕы жариялап, бiртџтас бiлiм кеѓiстiгiн ћџру тџжырымдамасын маћџл- дады. Достастыћ мемлекеттерiнiѓ Ћырѕызстан сияћты мемлекетiнде, Тќжiкстанда, Арменияда Славян (Ресей) университеттерi ћџрылды. Ќскери-саяси саладаѕы ћимылдарды љйлестiрiп отыру ћажеттiгiн достастыћ елдерi тќуелсiздiк алѕаннан кейiн бiрден-аћ тљсiндi. 1992 жылѕы 15 мамырда Армения, Белоруссия, Ћазаћстан, Ћырѕызстан, Ресей, Тќжiкстан жќне збекстан џжымдыћ ћауiпсiздiк туралы шартћа ћол ћойды. Ќзiрбайжан мен Грузия шартћа 1993 жылы ћосылды. ТДМ-ныѓ барлыћ елдерi КСРО-ны ядролыћ держава саласындаѕы ћџћылы мџрагер деп таныды. 1992 жылѕы 6 шiлдеде ядролыћ ћаруы бар Украина, Белоруссия, Ћазаћстан ћаруды ћолдану ћџћыѕын Ресей Федерациясына бердi. Олар ядролыћ ћаруы жоћ мемлекеттер ретiнде ядролыћ ћаруды таратпау ж=нiндегi шартћа ћосылуѕа жќне =зiнiѓ аумаѕынан стратегиялыћ кљштердi жетi жылдыѓ iшiнде шыѕаруѕа мiндеттi болды. Халыћаралыћ терроризмнiѓ ћаупi Орталыћ Азия елдерiн ТМД шеѓберiнде анаѕџрлым тыѕыз ынтымаћтастыћћа кiрiсуге мќжбљр еттi. 2001 жылы Ћазаћстанныѓ, Ћырѕызстанныѓ, Ресейдiѓ, Тќжiкстанныѓ ќскери б=лiмшелерiнен Орталыћ Азияѕа арнап шџѕыл iске кiрiсетiн џжымдыћ кљштер ћџру туралы шешiм ћабылданды. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|