Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
Италияныѓ 50—90-жылдардаѕы ќлеуметтiк-экономикалыћ жќне
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| Италияныѓ 50—90-жылдардаѕы ќлеуметтiк-экономикалыћ жќне
саяси дамуы. 1948 жылѕы маусымда Италияда Маршалл жоспарын ћабылдау ж=нiндегi келiсiмге ћол ћойылды. Италияныѓ экономикалыћ дамуы американ к=мегiнен бастау алды. 50-жылдардан бастап елдiѓ шаруашылыѕы тез =ркендей бастады, мџны италиялыћ «экономикалыћ ѕажап» деп жариялады. неркќсiп =ндiрiсiнiѓ жыл сайынѕы ћосымша =суi орта есеппен 10 %-ѕа жеттi. 1957 жылы елдiѓ «ортаћ рынокћа» кiргенi =нiмдердi =ткiзу мљмкiн- дiктерiн џлѕайтты. Сонымен ћатар мемлекеттiк-монополистiк реттеу, еѓ алдымен, iрi мемлекеттiк сектордыѓ кљшейгенi шаруашылыћтыѓ =суiне септiгiн тигiздi. 1962 жылы электр-энергетикалыћ =неркќсiптi мемлекет ћарамаѕынан алу жџмыстары басталып, нќтижесiнде «џлттыћ энергетикалыћ =неркќсiп бiрлестiгi» деп аталатын мемле- кеттiк бiрлестiк ћџрылды. Тџтас бiр сала бiрiншi рет мемлекет ћарамаѕына алынды. 1967 жылы џлттыћ бесжылдыћ жоспар iске ћо- сылды. Италия ћысћа мерзiмнiѓ iшiнде дљниежљзiнiѓ жоѕары дќрежеде =ркендеген елдерiнiѓ бiрiне айналды. Алайда экономиканыѓ ћуаттап =рге басуыныѓ екiншi жаѕы бар едi. Шетелдiк, бќрiнен де бџрын американ ћаржы салымдарыныѓ оѓ нќтижелерiмен бiрге терiс зардаптары да болды. Олар Италия экономикасыныѓ АЋШ-ћа тќуелдiлiгiн кљшейттi. Мџнымен ћатар Италия экономикасында елеулi љйлеспеушiлiктер орын алды. Олар ќсiресе ауыл шаруашылыѕыныѓ артта ћалуынан к=рiндi. Жартылай феодалдыћ =мiр сљрген «оѓтљстiктiѓ проблемасы» =ткiр ћойылды. Еѓ алдымен, еѓбекшi халыћтыѓ жаѕдайы мќз емес едi. Елде жџмыссыздыћ деѓгейi тым жоѕары болды. Тџрѕын љй проблемалары шиеленiстi. Елде ћалыптасћан ќлеуметтiк-саяси жаѕдай ХДП-ны реформалар жљргiзуге мќжбљр еттi. 1950 жылѕы аграрлыћ реформа солардыѓ бiрi едi. Реформа iрi жер иелерiнен сатып алу есебiнен сол жер телiмдерiн жерi аз жќне жерi жоћ шаруаларѕа берудi к=здедi, шаруалар оныѓ ћџнын б=лiп т=лейтiн етiлдi. Реформа мџћтаж болѕандардыѓ бќрiн ћамти алѕан жоћ. Дегенмен шаруалардыѓ кейбiр б=лiгi =здерiнiѓ ахуалын жаћсарта алды. 1946 жылы Италияда «Италия ќлеуметтiк ћозѕалысы (ИЌЋ)» деп аталѕан жаѓа фашистiк партия ћџрылды. Алѕашћыда =кiмет орындары ИЌЋ-ны елемеуге тырысты. Бiраћ 1960 жылы жаѕдай кљрт =згердi. Жаѓа фашистер Генуяда =здерiнiѓ кезектi съезiн =ткiзуге тырысып, кќсiподаћтар мен компартияныѓ шаћыруы бойынша ћалада 88 жаппай антифашистiк шерулер басталды. Шеруге шыћћандар љкiметтiѓ ћызметтен кетуiн талап еттi. Фашист содырларымен, полициямен жќне ќскермен ћаћтыѕыстар болды. Ел азамат соѕысыныѓ шегiнде ћалды. Љкiмет бџл оћиѕаларѕа баса назар аударуѕа мќжбљр болды. Генуядаѕы фашистiк съезд =тпей ћалды. ХДП-ныѓ сыртћы саяси баѕыты толыѕынан АЋШ-ћа баѕытталды. Италия НАТО-ны ћџруѕа ћатысып, сонымен ћатар =з аумаѕында Ћџрама Штаттардыѓ ќскери базасын орналастыруѕа рџћсат бердi. Италия НАТО-ныѓ оѓтљстiк ћанатындаѕы стратегиялыћ орталыѕына айналып, мџныѓ =зi елдiѓ бљкiл сыртћы саясатын АЋШ-тыѓ баћыла- уына бергендiк болды. Италияныѓ Еуропалыћ-экономикалыћ ыћпалдастыћћа ћатысуы бџл елдiѓ мљдделерiне сай келдi. Алайда «Ортаћ рыноктыѓ» басћа елдердiѓ тауарларына кедендiк шекараларын ашуы к=бiнесе џсаћ меншiгi бар италиялыћтар љшiн елдiѓ ыѓѕайына келмейтiн бќсеке- лестiкке тљсуi болып шыћты. Ал к=птеген ескi кќсiпорындарды жауып, автоматтандыруды енгiзу жџмыссыздыћтыѓ к=беюiне ќкелiп соћтырды. Осыныѓ бќрi халыћтыѓ тљрлi топтары арасында ХДП-ныѓ саясатына наразылыћтыѓ кљшеюiне алып келдi. ХДП-ныѓ =з iшiнде де 60-жылдардыѓ басына ћарай ќртљрлi топтар арасында кљрес басталды. С=йтiп, ХДП билiк жљргiзуде монополия болудан бас тартуѕа мќжбљр болды жќне =здерiнiѓ ќлеуметтiк базасын ныѕайту љшiн социалистерден к=мек сџрады. 1962 жылы христиандыћ-демократ А.Фанфани «солшыл орталыћ» љкiметiн ћџрды. Оѕан ХДП-ныѓ, социал-демократтардыѓ жќне республикашылдардыѓ =кiлдерi кiрдi. Оныѓ бџлайша аталѕанына ХДП-ныѓ =зiн оѓшылдардан, жаѓа фашистерден жќне солшыл коммунистерден =згеше «орталыћ» деп санаѕаны себеп болды. «Солшыл орталыћшыл» кабинеттер 1976 жылѕа дейiн =кiмет басында болды. 60-жылдардыѓ екiншi жартысы мен 70-жылдар тџрмыс деѓгейiн к=теру жолындаѕы кљрестiѓ жаѓа кезеѓi болды. Бџл ћозѕалысћа халыћтыѓ орта топтарыныѓ к=птеп ћатысуы кљрестiѓ жаѓа кезеѓiнiѓ айрыћша белгiсiне айналды. Олар ћызметшiлер, дќрiгерлер, оћыту- шылар болатын. Италияда 60-жылдары радикалды студенттер ћоѕа- лысыныѓ жиi бас к=тере бастаѕаны байћалды. Кќсiподаћ ћозѕалысы да жанданды. Оѕан ћатысушылар зейнетаћы реформасын тездетудi, жаппай арзан тџрѕын љйлер салу ж=нiндегi кешендi шаралар жљргiзудi талап еттi. 1968—1969 жылдарда ереуiлдерге 20 млн адам ћатысты. Бџлар елдiѓ бљкiл дерлiк еѓбекке ћабiлеттi халћы болатын. Италияныѓ бџл ереуiл кљресi аућымдылыѕы, белсендiлiгi алуан тљрлi формада болатындыѕымен барлыћ Батыс елдерiнен ерекшеленiп, к=зге тљстi. Ќлеуметтiк-саяси ахуалдыѓ шиеленiскенi ќсiре оѓшыл кљштердiѓ жандана тљсуiне ќкелiп соћты. 1969 жылдан бастап жаѓа фашистердiѓ ќрекеттерi кљрт кљшейдi. Олар ашыћтан-ашыћ террор жолына тљстi. 89 Ћастандыћтар, жарылыстар, љйлерге басып кiру, прогресшiл ћайрат- керлердi =лтiру ќрекеттерi љдедi. Террордыѓ бџл толћынын оѓшылдар «ћџдiреттi ћол» орнату ћажеттiгiне =кiмет орындары мен ћарапайым адамдардыѓ к=зiн жеткiзу љшiн пайдаланып ћалмаћшы болды. Осы кезде =кiметтiѓ жоѕары эшелондарында параћорлыћтыѓ кљшейгендiгi байћалды. Мџныѓ =зi билiк басындаѕылардыѓ азѕындаѕанын дќлелдедi. ХДП басшылыѕыныѓ параћорлыћ ќрекеттерi мен билiктi ћиянат жасау љшiн пайдаланѕаны ќшкерелендi. Италияныѓ бџл кезеѓдегi экономикалыћ дамуына жиi-жиi болѕан ћџлдыраулар мен даѕдарыстар тќн едi. 1974—1975 жылдардаѕы даѕдарыс — еѓ ауыр даѕдарыс болды. Эмиграция Италия љшiн осы кезеѓдегi еѓ шиеленiскен проблемаѕа айналды. 70-жылдарда елден жыл сайын 300 мыѓ адам к=шiп кетiп жатты. Экономикалыћ ћиын- шылыћтар оларды елден кетуге мќжбљрледi. Бџѕан ћаладан ауылдарѕа жаппай к=шу ћосылды. Оныѓ =зi тџрѕын љй проблемасыныѓ =ршуiне ќкелiп соћты. Ел iшiнде ћалыптасћан жаѕдай социалистердi 1976 жылы ХДП- мен коалицияда болуын тоћтатып, =кiмет ћџрамынан шыѕуѕа жќне мерзiмiнен бџрын парламент сайлауын =ткiзу туралы мќселе к=теруге мќжбљр еттi. 1976 жылѕы маусымда болѕан сайлау кљтпеген нќтиже бердi. Коммунистер 34,4 %, социалистер 9,6% дауыс алды. Екi солшыл партия бiрлесiп, 38,7 % дауыс алѕан билiктегi ХДП-дан озып тљстi. Сайлау коммунистердiѓ елде беделдi екенiн дќлелдедi жќне олардыѓ љкiметке енуiн ћажет еттi. Бiраћ олай болѕан жоћ. ХДП =кiлдерiнен тџратын бiрпартиялыћ љкiмет ћџрылды. Джулио Андреотти премьер- министр болды. Ал оныѓ бер жаѕында оѓшыл жќне солшыл радикалдар жаѓа террорлыћ ќрекеттер жасауѕа кiрiстi. 1978 жылѕы наурызда ХДП- ныѓ т=раѕасы Альдо Моро џрлап ќкетiлдi, ол коммунистермен ынтымаћтастыћта болуѕа шаћырѕан едi. Ћылмыскерлердi iздеу нќтиже бермедi. Бџл љкiметтiѓ мљмкiндiктерiне кљмќн туѕызды жќне террористер жоѕары басшылар тарапынан ћолдауѕа ие болып отыр деп санауѕа негiз болды. 1980 жылы христиандыћ-демократтардан, социал-демократ- тардан, социалистерден, республикашылдардан жќне либералдардан ћџралѕан коалициялыћ љкiмет ћџрылды. Оны 1983 жылдан 1987 жылѕа дейiн социалистердiѓ жетекшiсi Беттино Кракси басћарды. Кракси консервативтiк топтардыѓ мљдделерiн бiлдiре отырып, мемлекеттiк сектордаѕы кќсiпорындарды оѓды-солды сатуѕа кiрiстi, ќлеуметтiк мџћтаждарѕа жџмсалатын бюджет шыѕындарын ћыс- ћартумен болды. Мектепте бiлiм берудi, зейнетаћымен ћамтамасыз ету жќне медициналыћ ћызмет жљйесiн жекеменшiктiѓ ћолына беруге тырысты. Бџл солшыл оппозицияныѓ кљштi наразылыѕын туѕызып, 1987 жылдыѓ к=ктемiнде љкiметтiѓ ћџлауына ќкелiп соћтырды. 90-жылдардыѓ басында Италияда тљрлi жанжалдар жиiлеп кеттi. Ол жанжалдарѕа мемлекеттiк шенеунiктер мен саясатшылардыѓ |