Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
Ауѕанстанныѓ ћазiргi дамуы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ауѕанстанныѓ ћазiргi дамуы. ;кiмет басына келген моджахедтер
тобы елде жетекшiлiк жаѕдайѕа жету љшiн )зара кљрес бастады, бџл кљрес 1992 жылѕы тамызда ћарулы ћаћтыѕысћа џласты. 1993 жылѕы наурызда ќскер командирлерiнiѓ бiрћатары дџшпандыћ ќрекеттердi тоћтату туралы келiсiмге ћол ћойды. Бiраћ оны жљзеге асыру мод- жахедтер топтары арасындаѕы тереѓ алауыздыћтар салдарынан iске аспай ћалды. 1993 жылѕы желтоћсанда олардыѓ арасында ћарулы кљрес ћайтадан басталды, оѕан 1994 жылѕы ћыркљйектен бастап дiни «талибан» («талиб» — студент, оћушы) ћозѕалысыныѓ ћарулы топтары келiп ћосылды. Бџл топтардыѓ iшiнде ислам мектептерiн бiтiрiп, дiни т)зiмсiздiк догмаларына шексiз берiлгендiк рухында тќрбиеленгендер к)п болды. «Талибан» ћозѕалысы Пќкстан аумаѕында 80-жылдардыѓ ортасында ћџрылѕан едi. Ол, негiзiнен, этностыћ ћџрамы жаѕынан пуштундыћ ќскери- саяси топ, исламдаѕы радикалдыћ баѕыт — сљннизмнiѓ iзiн ћуѕандар болды. Ћозѕалысты М.Омар басћарды. Талибтер Ауѕанстанда ћарулы жолмен бiр- бiрiне ћарсы шыѕатын iшкi ћозѕалысты тоћтатуды здерiне мiндет етiп ћойды. Олар бiр мезгiлде љш топћа ћарсы кљрес бастады. Бџл топтар — Кабул љкiметi, Солтљстiк альянс пен Г.Хекматиардыѓ отрядтары едi. 1996 жылдыѓ кљзiне ћарай М.Омар Ауѕанстанныѓ бiрћатар провинцияларына )зiнiѓ баћылауын орната алды, ал 1996 жылѕы 27 ћыркљйекте Кабулды басып алды. 1992 жылдан бастап БЏЏ-ныѓ миссиясында жасырынып жљрген М.Наджибулла ћолѕа тљсiп, )лтiрiлдi. Ал талибтер баћылауындаѕы аумаћтарда Ауѕанстан Ислам Эмираты жарияланды. Б.Раббанидiѓ љкiметi ћорѕаныс iздеп, Солтљстiк альянсћа ћашып кеттi. Бiраћ талибтердiѓ )кiмет билiгiне келгенi Ауѕанстанда ќскери ћарсылыћтардыѓ тоћтатылуына жеткiзген жоћ. Талибтерге ћарсы кљресте А.Ш.Масуд бастаѕан Солтљстiк альянс негiзгi р)л атћарды. 223 1996 жылы талибтер халыћаралыћ террорист, Сауд миллионерi Усама Бен Ладенге жасырын баспана бердi. Ол Ауѕанстанда ислам содырларын даярлау орталыћтарын к)бейтуге кiрiстi, сол жерден )зiнiѓ террорлыћ «Аль-Каида» џйымына басшылыћ жљргiздi. Ел халыћаралыћ терроризмнiѓ базасына айналды. 2001 жылѕы 11 ћыр- кљйекте АЋШ-та жасалѕан террорлыћ ќрекеттерден кейiн американ басшылыѕы талибтер љкiметiнен У.Бен Ладендi џстап берудi талап еттi. Ќлгi ћылмыстарды џйымдастырѕандыѕы љшiн жауапкершiлiк У.Бен Ладенге жљктелдi. Талибтер бџл талапты орындаудан бас тартты. Сондыћтан АЋШ талибтердiѓ режiмiн ћџлату маћсатымен соѕыс бастауѕа шешiм ћабылдады жќне талибтерге ћарсы коалиция ћџра бастады. Џлыбритания талибтерге ћарсы кљресте АЋШ-тыѓ басты одаћтасы ретiнде ћимыл жасады. 2001 жылѕы 7 ћазанда елдiѓ солтљстiгiндегi аумаћты баћылауында џстап отырѕан Солтљстiк альянстыѓ ћолдауымен АЋШ елдiѓ џрыс ћимылдарын бастады. 21 желтоћсанда талибтер Кабулдан ћуылды, оѕан американ жќне аѕылшын ќскери контингенттерi, Солтљстiк альянстыѓ ќскерлерi ендi. Талибтердiѓ режiмi ћџлатылды. 2001 жылѕы желтоћсанда Боннда ауѕан жаћтарыныѓ конферен- циясы )ттi, ол батысшыл байсалды жетекшi, пуштун Хамид Карзай бастаѕан Ауѕанстанныѓ уаћытша )кiметiн ћџру туралы шешiм ћабылдады. 2002 жылы Лоя джирга (тайпалар мен дiндарлар к)семiнiѓ жалпы џлттыћ жиналысы) Ауѕанстанныѓ президентi етiп Х.Карзайды екi жыл мерзiмге сайлады. 2003 жылы ћабылданѕан конституция Ауѕанстанды ћуатты президенттiк кiметi бар Ислам Республикасы (АИР) деп жариялады. 2004 жылы Ауѕанстанда елдiѓ тарихындаѕы тџѓѕыш жалпыѕа бiрдей президенттiк сайлау )ткiзiлiп, онда Х.Карзай жеѓiске жеттi. 2005 жылы Ауѕанстанда парламент сайлауы )ттi. Парламенттегi орындардыѓ к)пшiлiгiне Х.Карзайдыѓ жаћтастары ие болды. Алайда олармен ћатар парламентке «талибан» ћозѕалысыныѓ )кiлдерi мен АХДП-ныѓ бџрынѕы басшылары да сайланды. Пќкстан аумаѕынан шегiнуге мќжбљр болѕан талибтер Ауѕанстан- даѕы )кiмет билiгiн )здерiне ћайтару ќрекеттерiн тоћтатар емес. 2003 жылдан бастап олар елдiѓ оѓтљстiгi мен шыѕысындаѕы аумаћтарѕа баћылау жасауды ћайтадан )з ћолдарына ала алды. 2006 жылѕы ћазанда президент Х.Карзай талибтердiѓ басшылыѕына келiсс)з бастауды џсынды. Бiраћ талибтердiѓ жетекшiсi М.Омар бџл џсынысты ћабылдамай тастады, ол елде шетел ќскерлерi болып отырѕанда ешћан- дай да келiсс)з болуы мљмкiн емес деп мќлiмдедi. Ауѕанстандаѕы кезектi президент сайлауы 2009 жылы )ттi. Сайлау елдегi саяси жаѕдайды шиеленiстiрдi. «Талибан» ћозѕалысы халыћты сайлауѕа ћатыспауѕа шаћырды. Мџныѓ ћарсаѓында жќне сайлау кезiнде ћолданылѕан ћауiпсiздiк шараларына ћарамастан Кабулда жќне елдiѓ басћа да 224 ћалаларында бiрнеше лаѓкестiк ќрекеттер орын алды. Сайлаудыѓ бiрiншi туры жеѓiмпазды аныћтап бермедi, 2009 жылѕы 7 ћарашада президент сайлауыныѓ 2-туры )ткiзiлуге тиiс болды. Iшкi саяси жаѕдайдыѓ кљрт нашарлауы жќне жаѓа лаѓкестiк ќрекеттердiѓ ћаупi сайлау комиссиясын дауыс берудiѓ 2-турын )ткiзбеу туралы шешiм ћабылдауѕа мќжбљр еттi. Х. Карзай президент болып сайланды деп шешiлдi. Ауѕанстанда ћос кiметтiлiк ќлi де орын алуда, кљш орталыћтарыныѓ бiрде- бiрi, яѕни љкiмет те, талибтер де елдегi жаѕдайды зiнiѓ толыћ баћылауына ала алмауда. Ал оныѓ бер жаѕында, Ауѕанстан наћты орталыћ )кiмет орна- тылуына мџћтаж, )йткенi к)пжылдыћ азамат соѕысы кезiнде ел iс жљзiнде )зiн-)зi басћаратын бiрнеше аймаћтарѕа б)лiнiп ћалды, олардыѓ к)пшiлiгiнде жолдар да, оѓды байланыс та, жеткiлiктi бола- тындай сауатты шенеунiктер де жоћ. Елде жалпыџлттыћ экономи- калыћ кеѓiстiк бљлiнген, экономиканы басћарудыѓ бiртџтас жљйесi болмай отыр, )неркќсiп орындары мен электр стансыларыныѓ к)пшiлiгi жџмыс iстемейдi. Ауѕанстан ќлi де дљниежљзiндегi еѓ кедей елдердiѓ бiрi болып ћалып келедi, оѕан адамгершiлiк жќне халыћаралыћ ћаржы к)мегi к)рсетiледi. 2004 жылы Берлинде демеушi елдердiѓ конференциясы болып, ол Ауѕанстанды ћалпына келтiрiп, экономика- сын )ркендету љшiн таяудаѕы он жыл iшiнде кемiнде 20 млрд доллар ћаржы керек болады деген ћорытындыѕа келдi. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|