Сайбекова назира усенқызы грамматологиялық парадигма: А. Байтұрсынұлы және қазақ жазу

138 
А. Байтұрсынұлы «Жазу қағидаларында» дыбыстарға байланысты 
келесідей жіктеме түрін ұсынады [1,149]. 
1-
 
інші ереже. 
«А» дыбысының харфі сөз басында (ا) мен жазылады, басқа орында (أ) 
жазылады. Мәселен: تا (ат), 
ق
ﻮ
قار (құрақ), ارىج (жыра) [1,149]. 
«А» дыбысына байланысты 1912 жылы Орынбордан жарияланған 
«Қазақша алифба» оқу құралынан қосымша кесте берілді [1,34]. 
Сынау. 
Төмендегі сөздердің (ء) жазылатындарына оны қойып, 
қойылмайтындарына қоймай жаздырту. 
Ауру* астан, дау қарындастан. Отпен ойнама күйерсің, баламен ойнама 
шаршарсың. Ұлың өссе, ұлықтымен ауыл бол, қызың өссе, қылықтымен ауыл 
бол. Ел ерге қарайды, ер жерге қарайды. Аузың қисық болса, айнаға өкпе 
жоқ. Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста. Ер қапталы батқанын иесі білмес, 
ат білер, ағайынның азғанын ағайын білмес, жат білер. Арпа-бидай ас болар, 
алтын-күміс тас болар. Алыстан арбалағанша, жақыннан дорбала. 
Ескерту**. Сөз басында «أ» дыбысы жоқ жерде ا харфі тұрса, ол басқа 
дауысты дыбысқа сүйеу үшін қойылған таяқ есебінде қойылса да 
айтылмайды [1,150]. 
2-
 
нші ереже. 
«О» дыбысы сөздің бас буынында ғана естіледі. Басқа буындарында һәм 
дауысты дыбыстардан соң қазақ сөзінде һеш орында естілмейді, сондықтан 
бас буыннан басқа орында яки дауысты дыбыстан соң ﻭ (о) жазылса, ؤ (ұ) 
қылып оқу тиіс [1,150]. 
«О» дыбысына байланысты 1912 жылы Орынбордан жарияланған 
«Қазақша алифба» оқу құралынан қосымша кесте берілді [1,35]. 

139 
Сынау. 
Төмендегі сөздерді көшіртіп, ﻭ (о) келетін жеріне ﻭ (о) 
қойдырып, ؤ (ұ) келетін жеріне ؤ қойдырып жаздырту. 
Күресін қар көбейтер, қара қарын дау көбейтер. Бәрің бірдей қойшы 
болсаң, құл боларсың, бәрің бірдей тойшы болсаң қу боларсың. Ауыл қонағы 
айда-жылда бір қонар. Құтты қонақ келсе, қой егіз табар, құтсыз қонақ келсе, 
қойға қасқыр шабар. Ауруда шаншу жаман, сөзде қаңқу жаман. Ac –
адамның арқауы. Аман болса бұл басым, тағы шығар бұл шашым. Дертің 
тұмау болсын, қысың тұман болсын. Татулық – байлық. Төртеу түгел болса, 
төбедегіні алады, алтау ала болса, ауылдағы кетеді. Бай бір жұттық, батыр 
бір оқтық. Тоқал ешкі мүйіз сұраймын деп құлағынан айырылған. Алуан- 
алуан жүйрік бар, әліне қарай жүгірер [1,150]. 

жүктеу/скачать 3,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: