Азат бас   –   керегенің артық жеке тұрған сыңар   басы.   Айдар

 

76 

Ағаш үй

 

–

 

киіз үй.

 

Адалбақан –

 

ас iлетiн не киiм iлетiн кҿп бұтақты, кҿп ашалы, 

 

сҽнделген ағаш кесiндiсi.

 

 

Алтын шаңырақ –

 

Отаның, туған елiң деген мағынада кҿп

 

пайдалынылатын теңеу сҿз.

 

Асмалдық –

  

ҽшекейлеген түйе жабу, түйе кежімі.

 

Астау

 

–

 

мол ет салатын табақ; мал

 

суаратын науа.

 

Асадал –

 

 

тамақ бұймдарын сақтайтын кебеже.

 

Алақаны –

 

қол орамалдың ұшына таяу екi жағы.

 

Алаша 

- 

ҽр түстi жiптен ҿрнектеп тоқыған бұйым, тҿсенiш.

 

Алты қанат ақ орда –

 

алты керегелi аппақ үй

.  

Ас жаулық –

 

ас орамал, дастархан.

 

Аспа шам –

 

iлулi тұратын шам.

 

Аспалы бесік –

 

іліп қойылатын бесік.

 

Астар –

 

кҿрпенiң киiмнiң сыртқы қабатының астына салатын

 

мата.

 

Ас үй –

 

тамақ дайындайтын, тамақ iшетiн кiшiлеу киiз үй.

 

Атбайлар –

 

есік

 

алдына орнатқан сынтас, діңгек, мама ағаш; қораға 

қоса

 

 

қалаған сүйеу, бұтақ, қазық.

 

Аттау

 

–

 

піспектің басына орнатылған сиыр мүйізінің ұшы.

 

Аяққұр –

 

жиналған кезде

 

керегенiң аяғын байлайтын құр, 

 

аяқбау мiндетiн атқарады.

 

Аяқбау –

 

жинаған кезде керегенiң аяқ жағын буып байлайтын 

 

бау. Аяқбау тiгулi үйдiң iргелiгiн керегеге жапсырып бекiту 

 

үшiн пайдаланылады.

 

Аяққап

 

–

 

ыдыс

-

аяқ  салатын  киізден  жасалған  ҽшекейлі  дорба; 

керегенің аяғына кигізіп жинайтын киіз қап.

 

Ҽпкіш

 

–

 

күйкенте, иінағаш.

 

Ҽбдiре –

 

абдыра

. 

Батырғы

 

–

 

ірі  қараның  жіліншік  сүйегінен  жасалатын,  теріге 

батырып ҿрнек салатын құрал.

 

Балдақ –

 

шымылдықтың бау ҿткiзетiн шығыршығы, iлгегi.

 

Бас арқан –

 

керегенiң орта шамасынан туырлықтарды керегеге

 

жапсыра байлайтын, үйдi желден сақтау үшiн 

 

пайдаланатын бас арқан.

 

Белдеу арқан –

 

бас арқан.

 

Бақалақ –

 

күлд

i

реу

i

ш шыбықтарын қозғалтпау үш

i

н

 

  

пайдаланылатын кҿлденең қалақша ағаштар.

 

Бақан –

 

ки

i

з үйд

i

ң шаңырағын кҿтеруге арналған, б

i

р ұшында

 

ек

i 

не үш тармағы бар ұзын ағаш сырық.

 

Бақанша –

 

шағын бақан.

 

 

77 

Балашық –

 

керегел

i

к жел

i

н

i

ң қысқалауы.

 

Басқұр –

 

керегелер басымен үйд

i 

айналдыра сҽнд

i

кке ұсталатын,

 

 

бояулы жiптен тоқылатын, ҿрнектi жалпақ құр.

 

 

Басар арқан –

 

желге қарсы киiз үйдiң үстiнен бастыра 

 

қазықтарға байлайтын ұзын екi арқан.

 

Бау –

 

үй жабдықтарын бекiту үшiн пайдаланылатын жiптен 

 

ширатылған, ызылған, тоқылған бау.

 

 

Аяқ бау –

 

керегенiң аяқ жағына тағылатын бау.

 

Бас бау

 

–

 

киiз үй туырлығы мен үзiгiнiң үстiңгi жағына тағылатын бау.

 

Жел бау –

 

дауылды желге қарсы сақтықпен байлап қоятын баулар.

 

Уық бау –

 

уыққа тағылатын бау.

 

Кереге  бау  –

 

кереген

i

ң  басына  да(сол  жақ  басынан)  аяғына  да  (орта 

тұсынан) баулар не құрлар тағылады.

 

Шет  бау  –

 

текемет,  сырмақ  секiлдi  үй  жиһаздарын  iлу  үшiн  шетiне 

тағылатын жiп баулар.

 

Бау

-

басқұр –

 

киiз үйдiң арқандары мен жiптерi, баулары мен 

 

құрлары.

 

Бау

-

шу –

 

бау

-

басқұр.

 

Бау

-

жiп –

 

бау

-

басқұр.

 

Баулық –

 

жабдықтың бау тағуға арналған жерi.

 

Белбау –

 

белдеу арқан.

 

Белдеу –

 

белдеу арқан.

 

Бесік

 

–

 

жас баланы бҿлейтін ағаш тҿсек.

 

Бидай шүбiрек –

 

жастықтың iшкi жағындағы мамық салынатын

 

 

шүбiрегi.Бес қанат ки

i

з үй –

 

бес керегеден тұратын ки

i

з үй.

 

Босаға –

 

1. киiз үй есiгiнiң екi босағасы, маңдайша мен

 

 

табалдырық арасын жалғап, кiрер есiктiң тҿрт бұрышты

 

 

денесiн жасақтайтын, ағаштан жасалатын бұйым. 2. киiз 

 

үйдiң есiкке таяу жағы.

 

Босаға майлау –

 

жастар

 

жеке отау кҿтергенде ауыл анасы жаңа

 

 

үйдiң босағасына май жағады. Бұл осы үй берекелi болсын 

 

деген тiлектен туындайды.

  

Боқша  –

 

киіз  дорба;  шҽкірттердің  кітап,  қағаз  салып  жүретін  киіз 

қабы.

 

 

 

Бҿгiре –

 

кiшкене шайсандық, сандықша.

 

Бҿстек –

 

жұмсақ жағын, жүнiн үстiне қаратып тҿсейтiн тҿсенiш.

 

Будам

 

–

 

жиып ораған жіп, қыл ішек (бір будам жіп, бір будам ішек).

 

Бұзаушық

 

–

 

қара сабын қайнатқанда кҿршіге, сарсу қайнатқанда

 

 

балаларға беретін үлес.

 

Бұрау

 

–

 

айналдыру, есу (арқан бұрау, түйенің бел арқанын бұрау).

 

Бұршақ

 

–

 

кҿгеннің желісіне ҿткізілген лақ, қозы байлайтын шағын

 

 

78 

 

бүлдіргі  жіп.  Бір  жақ  басы  түйіншек,  екінші  жақ  басы  –

 

ескен 

жіптің тұйық ілмегі.

 

Бітпес –

 

бітпес оюмен ҿрнектелген киіз текемет, жиһаз.

 

Білектеу

 

–

 

тепкіден  шыққан  киізді  ширату  үшін  ыстық  су  құйып 

отырып білекпен жентектеу.

 

Босаға –

 

киiз үйдiң ошақтан есiкке қараған жағы босаға 

 

жақ

 

болып аталады.

 

 

жүн сабауға пайдаланады.

 

Бҿстек –

 

иленген терiден iстелген тҿсенiш.

 

Бұйда пышақ –

 

жетелi ұзын пышақ.

 

Бұйым –

 

1. Мүлiк, зат, дүние, үй жиһазы. 2. Бұйым сұрау –

  

бiреудiң бiр нҽрсесiн қалап сұрап алу

. 

Былғауыш –

 

тары, бидай қуырғанда араластырып отыратын

 

 

арнайы жасалатын үй шаруашылығының бiр құралы.

 

Бұйым

 

–

 

мүлiк, зат, дүние.

 

Бұлғауыш –

 

былғауыш.

 

Бiтпес –

 

бiтпес оюмен ҿрнектелген үй жи¿аздарының (текемет,

 

түскиiз, кiлем) нақышы.

 

Дағара

 

–

 

үлкен  шұңғыл  ағаш  табақ;  аузын  дҿңгелетіп,  бүйірін 

шығара тіккен үлкен қап, қанар.

 

 

Далан

 

–

 

ауыз қора, есік алды. 

 

Дарбаза

 

–

 

қақпа, есік, босаға.

 

Дастархан –

 

iшiлетiн астың астына тҿселетiн жайма.

 

 

Дастархан –

 

дастарханы мол, қонақжайлық.

 

 

Дастархан –

 

дастарханға шақыру, дҽм татуға шақыру.

 

 

Дастарханың мол болсын

 

–

 

бата, дҽулет

i

ң ассын деген т

i

лек.

 

Дҽндеку –

 

к

i

сен

i

ң оқшантаймен қатар тұратын былғары қалтасы.

 

Дебіске

 

–

 

мата бастырылып оюланған жеңіл сырмақ.

 

Деңбет (деңмент)

 - 

ҿрнекті белдік, күмістелген бұдырлы ҿрнек. 

 

Дере

 

–

 

мал суаратын науаны кҿтеріп тұратын, басына жіп байлаған 

тҿрт қазық.

 

Доғара

 

(дағара)  –

 

қамыстан  жасалған  баспана,  шошала  (киіз  үй 

тҽрізді етіп

 

 

қамыстан жасаған баспана).

 

Дҿдеге

 

–

 

үзікті  сҽндеу  үшін  сыртынан  бастырылатын  (киіз,  мата) 

ҿрнекті нҽрселер.

 

Дҿңбек

 

(жаңғырық) шабатын ағаштың, тҿс темірдің астына қоятын 

 

кеспелтек жуан ағаш.

 

Дүние

 

–

 

нҽрсе, зат, мүкамал, мүлік, жиһаз.

 

Дүңгірлек

 

–

 

бітеу ағаштан ойып жасалатын ұзынша ағаш шелек.

 

Дырау

 

–

 

жуан қамшы.

 

Дың –

 

Ислам дҽу

i

р

i

нен бұрын болған сҽулет құрылысының б

i

р 

 

 

79 

түр

i

.  Ол  ки

i

з  үйге  ұқсас,  қабырғасы  бер

i

к  тастан  қаланған. 

Дыңды  тастан,  к

i

рп

i

штен,  балшықтан  қалап,  үст

i

ңг

i 

еңсес

i

н 

күмбезге не шошақ мұнараға айналдырады... (33 10 бет).

  

 

Ер

 

–

 

атқа салт міну үшін жасалатын жабдық.

 

Ергенек

 

–

 

сықырлауықтың  маңдайша  мен  табалдырыққа 

айналмалы жалғап тұратын арнайы тетігі.

 

Ергенек

 

–

 

киіз үйдің ши есігіне кҿлденең салатын тақтай, шарбақ.

 

Ергенек –

  

ру таңбасы

 

Еркек жіп

 

–

 

күзеуде болып, үнемі үске шығып отыратын ҿрмек жібі.

 

Еркек тас

 

–

 

диірменнің үстіңгі тасы.

 

Ерсі

 - 

ҿрмектің үстіңгі жібі, еркек жібі.

 

Есік бау

 

(кіндік бау) –

 

киіз үйдің есігінің сыртқы бауы.

 

Есу

 

–

 

жіп есу, шылбыр есу.

 

Еншi беру –

 

балсына малдан еншiсiн бҿлiп берiп, бҿлек отау 

 

тiгiп беру. 

 

Ерулiк –

 

екi ауылдың бұрын кҿшiп келгенiнiң соңғысына берер

  

қонақ

 

асы.

 

Есеп

-

таяқ

  - 

ҿрмек  адарғысының  алдында  тұратын,  бой  жіптерді 

санап 

 

байлап қоятын таяқ.

 

 

Жабасалма

 

–

 

асығыста шаңырақ пен уықтан ғана тұрғыза салатын 

киіз күрке.

 

Жанторсық

 

–

 

жолаушының қанжыға байлап жүретін торсығы.

 

Жан жіп

 

–

 

жорықта ҽрқашан қанжығада жүретін арқан жіп.

 

Жаппа

 

–

 

асығыс тігілетін күрке үй.

 

Жапсар

 

–

 

үзік пен туырлықтың түйіскен жері.

 

Жасау

 

–

 

ұзатылар қызжың енші мүлкі.

 

Жаяу шам

 

–

 

еріткен майға білте қойып жасаған шырақ.

 

Жабу –

 

нҽрсенiң үстiн бүркеп, шаң

-

тозаңнан қорғап тұратын

 

 

матадан 

i

стелген жапқылар.

 

Жарғақ –

 

жас тҿлд

i

ң (қозы, лақ, бұзау т.б.) ерекше тҽс

i

лмен

 

 

иленген тер

i

с

i. 

Жамшы –

 

бағалы матадан оюлап 

i

стелген тҿсек жапқыш.

 

Жамылғы

 

–

 

жұқа матадан, ж

i

бек матадан 

i

стелген жапқыш.

 

Жамылғыш –

 

б

i

р нҽрсен

i 

жабу үш

i

н пайдаланатын бүркеу

i

ш зат.

 

Жасау

 

–

 

1. Үй мүлк

i

, дүниясы. 2. Қыз жасауы.

 

Жастық

 

–

 i

ш

i

не құс жүн

i

н толтырып, сыртын тыстаған үй

 

 

жиһазы.

 

 

Мойын жастық –

 

жастықтың астына тасталатын қосымша жастық.

 

 

Жастық жапқыш –

 

жастыққа сҽнд

i

к үш

i

н жабылатын бұйым.

 

 

Жастықша –

 

к

i

шкентай жастық, кҿпш

i

к.

 

 

80 

ЖаҚдан –

 

сыртын ҿрнектелген қаңылтырмен қаптаған сандық.

 

Жағылан –

 

 

былғарыдан 

i

стелген ҽбд

i

ре, сандық.

 

Жастық ағаш –

 

жастықты би

i

ктету үш

i

н оюлап, ҿрнектеп

 

 

ағаштан жасалатын үй жиғазы.

 

Желбау

 

–

 

шаңырақтың екі жағына тағылып, жел күндері

 

қазыққа 

 

байлайтын бауы.

 

Желкҿз

 

–

 

керегенің кҿзі (кең кҿз кереге).

 

Желі

 

–

 

мал  байлау  үшін  қазыққа  керілген  арқан,  кілем  ҿрнегінің 

негізгі 

 

жіптері.

 

Жиек

 

–

 

сырмақтың, киіздің шеттеріне тігілетін жіп жиектер.

 

Жиғаз –

 

ки

i

з үйге қажетт

i 

дүниялар.

 

Жозы –

 

 

ки

i

з

 

үй 

i

ш

i

нде жерде отырып тамақ 

i

шуге арналып 

 

i

стелген аласа дастархан стол.

 

Жүк аяқ –

 

 

жүк астына қоятын тҿрт сирақты ағаштан жасалған

 

 

бұйым.

 

Жер ошақ 

- 

қазан асу үш

i

н жерден қазып дайындайтын ошақ.

 

Жасау –

 

ұзатылған қызға бер

i

лер мал мен дүния енш

i

с

i. 

Жабық –

 

үз

i

к пен туырлықтың кҿлденең астасқан жер

i.  

Жапсар –

 

үз

i

к пен туырлықтың т

i

г

i

нен айқасқан жер

i.  

Жарма ес

i

к –

 

жарылып ек

i 

жаққа ашылатын ес

i

к.

  

Жаялық –

 

жас баланы орайтын шүбiрек.

 

Желкҿз кереге –

 

үйдiң бағасын арзандату, сүйегiн жеңiлдету

  

мақсатында кереге кҿзiнiң үлкендетiлген түрi. 

 

Жел арқан –

 

желбау.

 

Жел бесiк –

 

тербелмелi аспа бесiк.

 

Жҿргек –

 

жас нҽрестенi бесiкке бҿлегенде астына салатын

 

шүбiрек.  Кұннiң  салқын  кездерiнде  шүбiрек  сыртынан  отқа 

қақтаған жабағы жүмен орап тастайтын болған. Оны да жҿргек 

деп атаған. 

 

Жуырхан –

 

кҿрпе.

 

Жүк –

 

үйдiң бiр

-

бiрiнiң үстiне жиналған дүниялары.

 

 

Жүк –

 

жүкаяққа . сандыққа жиналған теңдер мен кҿрпе

-

жастықтар.

 

 

Жүк –

 

арбаға, түйеге артылған үй заттары.

 

Жүн

 

–

 

мал жүні.

 

 

Жабағы жүн

 

–

 

қойдың кҿктемде қырқылған жүні.

 

 

Күзем жүн

 

–

 

қойдың күзде қырқылған жүні.

 

 

Ҿлі жүн

 

–

 

малдан ҿзі түскен, не кҿктемде жұлып алынған жүн.

 

 

Ұяң жүн

 

–

 

қылшықсыз жүн.

 

Жүндеу

 

–

 

кҿктемде кезінде күзелмеген түйенің жүнін жұлып алу.

 

Жiп

жүктеу/скачать 0,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: