L — жою құны (terminal value, final value)',
n — амортизация мерзімі, жыл;
Dt — t жылы болған амортизация көлемі,
Bt —t жылдың аяғында жабдықтың баланстық (қалдық, амортизацияланбаған) құны.
Баланстық құнның динамикасын сипаттайтын екі қарапайым теңдеу жазайық:
Сәйкесінше Dt = Bt-1 - Bt , немесе D1 = Р – В1 Төменде бұл теңдеулер әртүрлі әдістерге байланысты нақтыланады.
Сызықты (біркелкі) модельдер (straight-line method). Бұл модель, көбінесе өндіріс жағдайларын, экономикалық жағдайларын есебке алмайды. Оның негізгі артықшылығы – оның қарапайымдылығында. Сонымен қатар, бұл әдіс басқа әдістердің артықшылықтарын зерттегенде салыстырмалы негіз ретінде қолданылады. Формуласы:
Бұл формулаға қарап, амортизацияның сызықты өсіп жатқанын, ал баланстық құнының сызықты түрде азаюын көруге болады (сур 1).
Егер Р және L параметрлері өзгермесе, амортизацияның жылдық сомасы амортизация мерзіміне тәуелді болады, бұл тәуелділік сызықты емес (сур 2).
Берілген әдісті дамыту арқылы амортизацияны анықтаудың екі тәсіліне келуге болады: істеген уақытқа пропорциональды (machine hour method) және өндіріс көлеміне пропорциональды амортизация. Істеген уақыт бірлігіне саналған тозу келесі формула бойынша саналады
мұндағы V — жабдықтың жоспар бойынша жұмыс істеу уақыты
Сәйкесінше
мұндағы vj – j жылы жұмыс істеген уақыт,
Екінші әдіс егер шығарылатын өнім біріңғай болса ғана қолданылады, яғни бұл жағдайда тозу мөлшері өңдіру көлеміне пропорционалды болады. Мысалы, көліктің тозуы оның жүру жолына тәуелді болуы мүмкін. Сонда жоғарыдағы формулаларды қолдануға болады, бірақ V ретінде жалпы жоспарланған өнім көлемі болса, vj. ретінде j жылы шығарылған өнім болады.
Осы аталған екі әдіс біркелкі тәсілге жатқызылады.
Сызықты әдіс шектеріндегі тездетілген амортизация дегеніміз амортизация нормасын өсіруді айтамыз, бұл процесс жабдықтың жұмыс істеу мерзімін өсірумен пара-пар.
Сызықты емес әдістер Амортизация сомасына проценттерді есептемеу әдістері Сызықты емес әдістер өндірістік қызмет ерекшеліктерін есебке алады, яғни әлдеқайда икемді болады. Бұл әдістерді екі топқа бөлуге болады: проценттерді есебке алмайтын және есебке алатын әдістер (немесе уақыт факторын есебке алмайтын және алатын).
Бірінші топқа келесі әдістер жатады:
а) қалдық баланстық құнынан өнімге түсірілетін тұрақты үлес әдісі (constant percent depreciation), б) реттік сандар қосындыларының әдісі (sum of digits method),
в) кестелік әдіс.
Екінші топ әдістері:
г) жиналған резерв әдісі (sinking fund),
д) аннуитет әдісі (annuity method).
Осы әдістерді қарастырайық.
