Лекция 15-16. Өнімді сертификаттау тұжырымдамасы

Қазіргі уақытта, әсіресе нарықтық қатынастар жағдайында, барлық кәсіпорындар мен ұйымдар шетелдік нарықтарға қол жеткізуге тәуелсіз құқығы бар кезде, олар өз өнімдерінің сапасын және сенімділігін бағалау проблемасына тап болады. Халықаралық тәжірибеде болжау бойынша, қажетті құралдар мен нормативтiк-техникалық құжаттаманың талаптарына, өнімнің сапасына анықтамалық құжат сертификаттау болып табылады. Сертификат латынша. certim – дурыс, facere –істеу деген мағынаны береді.

Сертификаттау халықаралық терминологияда сәйкестікті белгілеу ретінде анықталады. Түрлі елдердің ұлттық заңнамасы нақтылайды: сәйкестік неге орнатылады, және сәйкестікті кім орнатады. Сертификаттау – сәйкестікті растау жөніндегі орган өнімнің, көрсетілетін қызметтің белгіленген талаптарға сәйкестігін жазбаша куәландыратын рәсім.

Өнім сертификаттау іс-шаралар жиынтығы (іс-әрекеттері), өнімнің нақты стандарттарға немесе басқа да техникалық құжаттамаға сай келетінін сәйкестік сертификаты (құжаты) арқылы растау мақсатында өткізіліп отыр. Көптеген шетелдік компаниялар өз өнімдерін тұтынушыларға жоғары сапалы екенін растау үшін көп уақыт және ақша жұмсайды. Осылайша, шетелдік қайнар көзіне сәйкес, осы жұмыстар үшін шығындардың деңгейі өндірушілердің құнының шамамен 1-2% құрайды.

Кейбір жағдайларда, шығындар тіпті сапаны қол жеткізу құнымен салыстыруға келмейді. Бұл кездейсоқтық емес, өйткені, сертификаттау сауданы және елдің экономикалық қарым-қатынастарын, ішкі және сыртқы нарықта кәсіпорынның алға жылжуын, сондай-ақ уақыт жеткілікті болу үшін ұзақ уақыт бойы оларды қамтамасыз етуге, дамытуға өте тиімді құрал болып табылады. Бұл сертификаттау алдын ала таралған, яғни берілген болып есептеледі.

Сертификаттау қажеттілігіне байланысты, ішкі нарықты жарамсыз өнімдерден қорғау үшін пайда болды. Қауіпсіздік, денсаулық сақтау және қоршаған ортаны қорғау мәселелері; кондициялық өнімдерін шығару үшін, өнім берушінің (дайындаушы, сатушы және т.б.) жауапкершілігін құруға, бір жағынан, парламентті мәжбүрлеуге; екінші жағынан - айналымға түсiруге, өнім сипаттамалары туралы ең аз міндетті талаптар құру болып табылады.

Алғашқыда осындай заңнамалық актілер қамтиды, мысалы, Қазақстанда қабылданған «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау» туралы заң ережелерді, немесе Еуропалық Қоғамдастық елдерінде қабылданған өнім жауапкершілігі актісі. Заңдар әдетте, ең төменгі өнімділік талаптарды белгілейтін, өнімдерді немесе оның жекелеген параметрлер тобына, байланысты болуы мүмкін. Мұндай заңдарға ойыншықтар туралы заң, электромагниттік үйлесімділік туралы заң және т.б. мысал бола алады.

Осылайша, тұтастай немесе заңнамада қамтылған кез келген жеке параметрлер үшін, өнім беру туралы шектеу белгіленеді. Сонымен қатар, ол өнім заңды түрде реттелетін саладағы аясына түсетінін айтады. Өнімнің сипаттамалары тұтастай алынса және ұлттық заңдар бөлігінде болмаса, онда мұндай өнімдер тиісті нарығында еркін қозғала алады және өнім аймаққа жеткізіледі, заңды түрде реттелмейді.

Өнімді шығару үшін, заңды түрде бақыланатын аймаққа жету үшін, заңнаманың барлық талаптарына сәйкес келуі керек, ресми растау талап етіледі. Мұндай растаудың бірі өнімді сертификаттау болып табылады, тәуелсіздіктің үшінші тарапынан (бірінші- өндіруші, екінші - тұтынушы) жүргізген.

Оң нәтиже болған жағдайда, сертификаттау процесінде құжат осы тауардың ұлттық заңнамасында белгіленген барлық ең төменгі талаптарды растайтын «сәйкестік сертификатын» береді. Бұл құжат заңды түрде өнімді нарыққа шығаруға рұқсат болып табылады.

Өнімдер заңды түрде реттелмейтін аймақта нарық ішінде еркін қозғала алады, және сонымен бірге, оған ресми түрде сәйкестігін анықтау үшін талаптар қойылмайды. Алайда, шарттық жағдайда, тұтұнушы жеткізушіден өнімнің сәйестігі туралы дәлелді талап ете алады, мысалы, тұтынушы жүктеген нақты талаптарға сай келетін стандарттарды, нақты стандарттарды немесе топ сәйкестігін. Бұл жағдайда, үшінші тарапың сертификаткы жағдайларды растау ретінде жарамды бола алады, ол нақты сәйкестік сертификатына жазылады және ол тұтынушы талаптарынан құралады.

Өнім беруші заңмен емес, реттелетін облысы бойынша өз өнімін сертификаттауға тәуелсіз үшінші тараппен және өз бастамасымен жүргізе алады. Сонымен қатар өзінің таңдаған қалауы бойынша сәйкестікті растауды ол өз өнімдерінің сипаттамалары бойынша сұрайды. Өнім беруші өз өнімдерінің сәйкестігін анықтау үшін белгілі бір стандарттар сұрата алады, белгілі бір техникалық параметрлерді, мысалы паспорт немесе жарнамалық материалды бұйым және т.б. Өйткені сертификаттау рәсімі өте қымбат, ол өнім берушінің табысының төмендеуіне, не өнімнің құнын ұлғайтуға әкеп соғуы мүмкін, бұл, өз кезегінде, нарықтағы оның бәсекеге қабілеттілігін төмендетуі мүмкін. Сондықтан жеткізуші сертификаттау рәсімін оның пайдасын, қамтамасыз ету тетігін айқындайды, мысалы, жарнамалық компанияларды тарта отырып қорытынды жүргізу арқылы, тәуелсіз үшінші тарапты.

Үшінші тараптан ИСО басшылығы сертификаттауының сегіз схемасы:

1.Өнім үлгісін сынау.

2.Ашық нарықта сатып алынған зауыттық үлгілерді қадағалау негізінде, кейіннен бақылау өндірістік үлгідегі сынау.

3. Зауыттық үлгілерді қадағалау негізінде кейіннен бақылау өндірістік үлгідегі сынау.

4. Ашық нарықта сатып алынған жəне зауытта алынған сынамаларды қадағалау негізінде кейіннен бақылау өндірістік үлгідегі сынау.

5. Тестер және зауытта және ашық нарықта алынған зауыттың сапасын бақылау, қадағалау және сынақ үлгілері негізінде кейіннен бақылау, зауыттық сапасын бақылау, бағалау.

6. Тек зауыттық сапаны басқару, бағалау.

7.Өнім партияларын тексеру.

8. 100% бақылау.

Қызмет процесінде өнімді сертификаттау бойынша өнім беруші тап болуы мүмкін екі субъектілері осы процесс (5.1 сур.).

5.1-сурет Қарым-қатынас субъектілерін сертификаттау

Сәйкес классикалық схемасын, өнімнің үлгілерін сынау сынақ зертханалары жүзеге асырады. Сертификаттау жөніндегі орган сынақ нәтижелерін, сол немесе өзге тәсілмен ресімделген хаттама түрінде, береді. . Бұл ретте, сынақ зертханасы алынған мәліметтерді талқылауға, жария етуге құқығы жоқ. Сертификаттау жөніндегі орган салыстырады сынау нәтижелері заңнамасының талаптарына не басқа өнім берушімен ұсынылған сипаттамаларына, нормативтерге, құжаттарға және т. б. Егер, өнім көрсетілген белгіленген талаптарға сәйкес келсе, сертификаттау жөніндегі орган өнім берушіге сәйкестік сертификатын береді. Таңдалған схемалар, қарым-қатынас субъектілерін сертификаттау сертификат беру кезеңінде аяқталуы мүмкін емес. Сертификаттау жөніндегі орган өзі мүмкін немесе өнімнің өндірістік бақылау және орындау үшін ағымдағы провайдеріне жүзеге асыруға, қадағалау органының оны сеніп, және теріс нәтижелері болған жағдайда берген сәйкестік сертификатын керi қайтарып алады.

Сертификаттау - өнімдер мен шешімдер сияқты ірі әлеуметтік мәселелерді өзара жабдықтау сенімінің маңызды факторы, тұтынылған (пайдаланылған) өнімдерідің қауіпсіздігінің, азаматтардың денсаулығы мен мүлкіне, қоршаған ортаны қорғау кепілі.

Сертификаттауды дамыту мемлекеттердің жалпы экономикалық кеңістікте өнімді сертификаттау нәтижелерін өзара танудың әртүрлілігін білдіреді , ол заңнамалық базаны үйлестіруге негізделуі мүмкін, бірыңғай стандарттарын пайдалану және өзара танылған тетіктерін сәйкестігін анықтау.

Еуропалық деңгейде, сертификаттау тұлғалар арасындағы қарым-қатынастар Еуропалық стандарттары EN 45000 сериясымен реттеледі.
Көптеген сертификаттау органдары мен сынақ зертханалары растау мақсатында сынақтар жүргізу, аккредиттеуден өтуге, т. с. олар белгілі бір қызмет түрлерін орындай алады деп ресми танылады. Атап айтқанда, аккредиттеу жасалуы мүмкін деп, аккредиттеу жөніндегі орган басшылыққа ала отырып, EN 45002 немесе EN 45010 стандарттары, сынақ зертханасының орындалуын тексереді немесе сертификаттау жөніндегі орган немесе EN 45001 EN 45011 стандарттар, тиісінше. Сертификаттау жөніндегі орган өнімнің сертификаттау белгілі бір жүйесін пайдалануға құзыретті және сенімді ретінде танылуға тиіс, ал зертханалық аккредиттеуге, сынақтардың жекелеген түрлерін орындау үшін оның техникалық құзыреті тану нәтижесі болып табылады. Өнімнің сәйкестігін растау үшін тағы бір тәсілі жеткізуші, EN 45014 сәйкес, өнімдер осы декларация жатады, ол үшін нақты стандартқа немесе басқа нормативтік құжатқа сай болуын біздің жеке жауапкершілік пен мәлімдейміз, онда сәйкестік туралы декларация болып табылады. Бұл жағдайда өнім беруші қолайлы шегінде талап параметрлерін қамтамасыз етуі тиіс және өндірістің барлық кезеңдерінде өзінің барлық қызметін бақылауды жүзеге асырады. Жеткізуші тұрақты жүзеге асырады және ол сәйкестік декларациясында нұсқап тұрған стандартты талаптарын жүзеге асыруды немесе басқа құжатты бақылауға, шын мәнінде қабілетті болса, ол мүмкін, бұл әдіс ең экономикалық осы жеткізуші үшін сәйкестігін анықтау болады. Алайда, тіпті EN 45014 стандартты барлық талаптарды сақтаған жағдайда, жеткізуші сертификаттау жөніндегі орган, тәуелсіз үшінші тараптың өнімді сертификаттауды сұрау салушы бар өнімдерге арналған міндеттеменің қаупін бөлісе аласыз.