Сборник заданий по суммативному оцениванию по учебным предметам общего среднего уровня первая часть Нұр-Сұлтан 2020

15
3 Жоғары сынып оқу пәндерінен білім алушылардың оқудағы 
жетістіктерін жиынтық бағалау бойынша тапсырмалар 
 
 
«Қазақ тілі» оқу пәні 
 
Сынып: 11-сынып, І тоқсан
Бөлім: «Қазақстан бейнесі. Қазақстанның өткені мен келешегі. 
Шешендік сөздер» 
Оқу мақсаты
11.1.5.1 Мәтінде көтерілген мәселеге автор мен оқырманның қарым-
қатынасын ескере отырып, талқылау сұрақтарын құрастыру және сыни 
тұрғыда бағалау. 
Бағалау критерийі Білім алушы 
Мәтінде көтерілген мәселеге автор мен оқырманның қарым-қатынасын 
ескере отырып, талқылау сұрақтарын құрастырады Көтерілген мәселеге сыни 
тұрғыдан баға береді. 
Ойлау дағдыларының деңгейі 
Жоғары деңгей дағдылары 
Орындау уақыты 
 
 
15-20 минут 
 
1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңыз. Мәтіндегі көтерілген мәселені 
анықтаңыз. Автор мен оқырманның көзқарасын ескеріп, «Неге? Неге? Неге?» 
стартегиясы арқылы 2 талқылау сұрағын құрастырыңыз.
 
Атқа міну мәдениеті 
 
Атқа міну мәдениеті мен жылқы шаруашылығы жер жүзіне Ұлы даладан 
тарағаны тарихтан белгілі. 
Еліміздің солтүстік өңіріндегі энеолит дәуіріне тиесілі «Ботай» 
қонысында жүргізілген қазба жұмыстары жылқының тұңғыш рет қазіргі 
Қазақстан аумағында қолға үйретілгенін дәлелдеді. 
Жылқыны қолға үйрету арқылы біздің бабаларымыз өз дәуірінде адам 
айтқысыз үстемдікке ие болды. Ал жаһандық ауқымда алсақ, шаруашылық 
пен әскери саладағы теңдессіз революцияға жол ашты. 
Жылқының қолға үйретілуі атқа міну мәдениетінің де негізін қалады. 
Бес қаруын асынған салт атты сарбаз айбарлы көшпенділер империялары 
тарих сахнасына шыққан дәуірдің символына айналды. Ту ұстаған салт атты 
жауынгердің бейнесі – батырлар заманының ең танымал эмблемасы, сонымен 
қатар, атты әскердің пайда болуына байланысты қалыптасқан көшпенділер 
әлемі «мәдени кодының» айрықша элементі. 
Автокөлік қозғалтқыштарының қуаты әлі күнге дейін аттың күшімен 
өлшенеді. Бұл дәстүр – жер жүзінде салт аттылар үстемдік құрған ұлы дәуірге 
деген құрметтің белгісі. Біз әлемнің барлық түкпіріне ежелгі қазақ жерінен 
тараған осынау ұлы технологиялық революцияның жемісін адамзат баласы 
ХІХ ғасырға дейін пайдаланып келгенін ұмытпауға тиіспіз. 

16
Қазіргі киім үлгісінің базалық компоненттері Дала өркениетінің ерте 
кезеңінен тамыр тартады. Атқа міну мәдениеті салт атты жауынгердің ықшам 
киім үлгісін дүниеге әкелді. Ат үстінде жүргенде ыңғайлы болуы үшін 
бабаларымыз алғаш рет киімді үстіңгі және астыңғы деп екіге бөлді. 
Осылайша кәдімгі шалбардың алғашқы нұсқасы пайда болды. 
Бұл салт атты адамдардың ат құлағында ойнауына, ұрыс кезінде еркін 
қимылдауына мүмкіндік берді. Дала тұрғындары теріден, киізден, кендір мен 
жүннен, кенептен шалбар тікті. Содан бері мыңдаған жыл өтсе де, киімнің осы 
түрі өзгере қоймады. Қазба жұмыстары кезінде табылған көне шалбарлардың 
қазіргі шалбардан еш айырмасы жоқ. Сонымен қатар бүгінгі етіктердің барлық 
түрі көшпенділер атқа мінгенде киген жұмсақ өкшелі саптама етіктің 
«мұрагерлері» екені белгілі.
Ат үстінде жүрген көшпенділер тақымына басқан сәйгүлігіне неғұрлым 
еркін мініп жүруі үшін биік ер-тұрман мен үзеңгіні ойлап тапты. Бұл жаңалық 
салт атты адамның ат үстінде қаққан қазықтай мығым отыруына, сонымен 
бірге шауып бара жатып, қолындағы қаруын еш қиындықсыз және неғұрлым 
тиімді қолдануына мүмкіндік берді. 
Бабаларымыз шапқан аттың үстінен садақ тартуды барынша жетілдірді. 
Соған байланысты қарудың құрылымы да өзгеріп, күрделі, ыңғайлы әрі 
қуатты бола түсті. Масағына қауырсын тағылып, металмен ұшталған жебе 
берен сауытты тесіп өтетін көбебұзарға айналды. Қазақстан аумағында өмір 
сүрген түркі тайпалары ойлап тапқан тағы бір технологиялық жаңалық – 
қылыш. Оның оқтай түзу немесе иілген жүзі – ерекше белгісі. Бұл қару ең 
маңызды әрі кең таралған соғыс құралына айналды. 
Сарбаз бен оның мінген атын қорғауға арналған сауытты да алғаш рет 
біздің бабаларымыз жасаған. Еуразия көшпенділерінің айрықша маңызды 
әскери жаңалығына баланған мұздай темір құрсанған атты әскер осылайша 
пайда болды. Отты қару пайда болып, жаппай қолданысқа енгенге дейін атты 
әскердің дамуы біздің дәуірімізге дейінгі І мыңжылдық пен біздің дәуіріміздің 
І ғасыры арасында көшпенділердің ұзақ уақыт бойы бұрын-соңды болмаған 
жауынгерлік үстемдік орнатуын қамтамасыз еткен жасақтың ерекше түрі – 
айбарлы атты әскердің қалыптасуына ықпал етті.

жүктеу/скачать 9,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: